đong Nam A vao tr??c th? k? 20 đ??c ng??i chau Au g?i la đong ?n đ?. Trong l?ch s? Trung Qu?c thi g?i khu v?c đo la Nam D??ng (" 南洋 "). B?i vi v? tri đ?a ly gi?a Trung Qu?c v?i a l?c đ?a ?n đ? va ?nh h??ng v?n hoa c?a khu v?c lang gi?ng cho nen b? ph?n l?c đ?a đong Nam A đ??c nha đ?a ly h?c chau Au g?i la Indochina . Tuy nhien, vao th? k? XX , l?i noi nay cang gi?i h?n ? lanh th? đong D??ng thu?c Phap c? ( Campuchia , Lao va Vi?t Nam ). V? m?t bi?n ? đong Nam A c?ng đ??c g?i la qu?n đ?o Ma Lai , ngu?n g?c thu?t ng? nay đ?n t? khai ni?m ? chau Au - ng??i Ma Lai c?a nhom ng? h? Nam đ?o (t?c nhan ch?ng Ma Lai). ^[14] M?t thu?t ng? khac ? đong Nam A h?i d??ng la qu?n đ?o đong ?n đ? , dung cho mieu t? khu v?c gi?a ban đ?o ?n - Trung va Lien bang Uc . ^[15]

Thu?t ng? "đong Nam A" c?ng do m?c s? Hoa K? Howard Malcolm s? d?ng l?n đ?u tien vao n?m 1839 ? trong m?t quy?n sach "Du l?ch đong Nam A" c?a ong. đ?nh ngh?a c?a Malcolm ch? bao g?m ph?n đ?t li?n, va lo?i tr? ph?n đong Nam A h?i đ?o. ^[16] Vao th?i ki đ?i chi?n th? gi?i l?n th? hai , quan đ?ng Minh thanh l?p B? t? l?nh đong Nam A (SEAC) vao n?m 1943. ^[17] Thu?t ng? "đong Nam A" vi nguyen do đo nen đ??c s? d?ng r?ng kh?p. ^[17] SEAC tri?n khai s? d?ng thu?t ng? "đong Nam A", nh?ng ma khai ni?m c?u thanh đong Nam A vao th?i ki đ?u v?n khong c? đ?nh, thi d? Philippines va ph?n l?n Indonesia b? SEAC lo?i tr? ra ngoai vung nay trong khi bao g?m c? Ceylon . đ?n cu?i nien đ?i 70 th? k? XX, cach dung tieu chu?n đ?i th? c?a ch? đong Nam A va lanh th? ma no bao ham đa xu?t hi?n. Tuy nhien, vao cu?i nh?ng n?m 1970, cach s? d?ng g?n đung tieu chu?n c?a thu?t ng? "đong Nam A" va cac vung lanh th? ma no bao g?m đa xu?t hi?n. ^[18] M?c du t? goc đ? v?n hoa ho?c ngon ng?, cac đ?nh ngh?a v? "đong Nam A" co th? khac nhau, nh?ng cac đ?nh ngh?a ph? bi?n nh?t hi?n nay bao g?m khu v?c đ??c đ?i di?n b?i cac qu?c gia (cac qu?c gia co ch? quy?n va cac vung lanh th? ph? thu?c) đ??c li?t ke d??i đay. T?p h?p cac qu?c gia nay d?a tren cac khu v?c lan c?n noi chung tr??c đay b? ki?m soat ho?c th?ng tr? b?i cac c??ng qu?c thu?c đ?a ph??ng Tay nh? Anh, Phap, Ha Lan, Tay Ban Nha va Hoa K?.

M??i trong s? m??i m?t qu?c gia c?a đong Nam A la thanh vien c?a Hi?p h?i cac qu?c gia đong Nam A (ASEAN), trong khi đong Timor la m?t qu?c gia quan sat vien c?a t? ch?c nay. Papua New Guinea đa tuyen b? r?ng h? co th? tham gia ASEAN, va hi?n la quan sat vien. Co m?t s? v?n đ? tranh ch?p ch? quy?n t?n t?i đ?i v?i m?t s? đ?o ? Bi?n đong .

Phan chia chinh tr?

Qu?c gia co ch? quy?n

* Trung tam hanh chinh ? Putrajaya .

Phan khu hanh chinh

Lanh th? ph? thu?c

Phan chia đ?a ly

đong Nam A v? m?t đ?a ly đ??c chia thanh hai ti?u vung, đo la đong Nam A l?c đ?a (ho?c ban đ?o đong D??ng) va đong Nam A h?i đ?o (ho?c qu?n đ?o Ma Lai đ??c đ?nh ngh?a t??ng t?) ( ti?ng Java : Nusantara ).

Ban đ?o ?n - Trung bao g?m

Qu?n đ?o Ma Lai bao g?m

M?c du Ban đ?o Malaysia n?m v? m?t đ?a ly ? đong Nam A l?c đ?a , nh?ng no c?ng co nhi?u m?i quan h? t??ng đ?ng v? v?n hoa va sinh thai v?i cac đ?o xung quanh , do đo no đong vai tro la c?u n?i c?a hai ti?u vung. ^[35] V? m?t đ?a ly, qu?n đ?o Andaman va Nicobar c?a ?n đ? c?ng đ??c coi la m?t ph?n c?a đong Nam A h?i đ?o. đong Bangladesh va đong B?c ?n đ? co quan h? v?n hoa ch?t ch? v?i đong Nam A l?c đ?a va đoi khi đ??c coi la khu v?c xuyen qu?c gia gi?a Nam A va đong Nam A. ^[36] T??ng t?, đ?o Christmas va Qu?n đ?o Cocos (Keeling) co m?i quan h? v?n hoa ch?t ch? v?i Hang h?i đong Nam A va đoi khi đ??c coi la khu v?c xuyen mi?n gi?a đong Nam A va Australia/Chau đ?i D??ng. Trong m?t s? tr??ng h?p, Sri Lanka đ??c coi la m?t ph?n c?a đong Nam A vi m?i quan h? v?n hoa va ton giao v?i đong Nam A l?c đ?a. ^{[18] [37]} N?a phia đong c?a đ?o New Guinea , khong ph?i la m?t ph?n c?a Indonesia, c? th? la Papua New Guinea , đoi khi đ??c bao g?m nh? m?t ph?n c?a đong Nam A h?i đ?o, va Guam , Qu?n đ?o B?c Mariana va Palau c?ng v?y. t?t c? cac ph?n c?a đong ?n Tay Ban Nha co m?i quan h? m?nh m? v? v?n hoa va ngon ng? v?i khu v?c, đ?c bi?t la Philippines. ^[38]

đong Timor va n?a phia đong c?a Indonesia (phia đong c?a Dong Wallace ? khu v?c Wallacea ) đ??c coi la co lien k?t đ?a ly v?i Chau đ?i D??ng do cac đ?c đi?m h? đ?ng v?t đ?c bi?t c?a chung. V? m?t đ?a ch?t, đ?o New Guinea va cac đ?o xung quanh đ??c coi la m?t ph?n c?a l?c đ?a Uc , đ??c k?t n?i qua Th?m Sahul . C? đ?o Christmas va Qu?n đ?o Cocos (Keeling) đ?u n?m tren m?ng Oxtraylia , phia nam Ranh Java . M?c du chung n?m g?n Bi?n đong Nam A v? m?t đ?a ly h?n so v?i l?c đ?a Uc, nh?ng hai lanh th? ben ngoai c?a Uc nay khong lien k?t đ?a ch?t v?i chau A vi khong co lanh th? nao th?c s? n?m tren M?ng Sunda . Phan chia đ?a ly c?a Lien H?p Qu?c đa phan lo?i c? hai lanh th? đ?o la m?t ph?n c?a Chau đ?i D??ng , thu?c ti?u vung Australia va New Zealand ( Australasia ).

Ngoai ra, v? ngh?a r?ng, nhin t? goc đ? đ?a ly t? nhien , H?i Nam , Qu?ng Tay , Qu?ng đong , H?ng Kong , Ma Cao , đai Loan , Phuc Ki?n va phia nam Van Nam cung thu?c vung đ?t Hoa Nam đ?u đ??c coi la khu v?c đong Nam A, nh?ng đ?a ph??ng nay đ?u thu?c v? khi h?u a nhi?t đ?i ; tuy nhien, v? ph??ng di?n l?ch s? va v?n hoa, ngon ng? ma nhom dan t?c thi?u s? ? Qu?ng Tay va Van Nam s? d?ng v?i ngon ng? ma cac n??c ban đ?o ?n - Trung s? d?ng đ?u la cung m?t ng? h? ( ng? h? Kra-Dai , ng? h? Nam A ho?c ng? h? H'Mong-Mi?n ). Th? dan đai Loan cung thu?c ng? h? Nam đ?o v?i cac n??c đong Nam A khac nh? Philippines , Indonesia , v.v, v? ph??ng di?n nhan ch?ng thu?c nhan ch?ng Ma Lai, đai Loan c?ng la n?i b?t ngu?n ng? h? Nam đ?o đong Nam A. M?c du nhom dan t?c ch? y?u ? đai Loan la ng??i Han , nh?ng ma b?i vi s? l??ng nhi?u th? dan b? Han hoa va k?t thong gia v?i no, vi th? thanh ph?n mau kha t??ng c?n v?i ng??i đong Nam A; ^{[39] [40] [41]} v? ph??ng di?n ton giao , ng??i Thai ? t?nh Van Nam va khong it n??c ? ban đ?o ?n - Trung đ?u tin th? Ph?t giao Th??ng to? b? ; v? ph??ng di?n đ?a li thi n?m ? v? tri trung tam qu?n đ?o hinh vong cung đong A - ch? ti?p xuc l?n nhau gi?a đong B?c A va đong Nam A. Vi v?y, co luc s? đ??c coi la m?t b? ph?n c?a đong Nam A. ^[42] Qu?n đ?o Andaman va Nicobar c?ng theo đung nh? đo, bang Manipur trong s? B?y bang Ch? em co luc c?ng nh? th?. Song, Papua New Guinea co v? tri đ?a ly thu?c v? chau đ?i D??ng c?ng đ??c coi la m?t trong nh?ng n??c đong Nam A b?i vi v?n hoa va phong t?c đ?u t??ng t? v?i Indonesia . Trai l?i, Vi?t Nam m?t trong nh?ng n??c đong Nam A, vi nguyen do l?ch s? va v?n hoa đ?u b? v?n hoa Trung Hoa ?nh h??ng, co luc c?ng s? đem no li?t vao khu v?c đong A.

Ti?n s?

Khu v?c nay đa la n?i sinh s?ng c?a Homo erectus t? kho?ng 1.500.000 n?m tr??c trong k? Pleistocen gi?a . ^[43] Cac nhom Homo sapien khac bi?t, t? tien c?a cac qu?n th? đong-A-Au (lien quan đ?n đong A), va cac qu?n th? ng??i Nam-Au-A (lien quan đ?n Papuan), đa đ?n khu v?c nay trong kho?ng t? 50.000 TCN đ?n 70.000 TCN, v?i m?t s? tranh cai r?ng h? đa đ?n đong Nam A tr??c đo n?a. ^{[44] [45]} Ngh? thu?t đa co nien đ?i t? 40.000 n?m tr??c (hi?n la lau đ?i nh?t th? gi?i) đa đ??c phat hi?n trong cac hang đ?ng c?a Borneo . ^[46] Homo floresiensis c?ng s?ng trong khu v?c nay cho đ?n it nh?t 50.000 n?m tr??c, sau đo b? tuy?t ch?ng. ^[47] Trong ph?n l?n th?i gian nay, cac hon đ?o ngay nay ? phia tay Indonesia đ??c nh?p vao m?t vung đ?t duy nh?t đ??c g?i la Sundaland do m?c n??c bi?n th?p h?n.

Di tich c? đ?i c?a nh?ng ng??i s?n b?n hai l??m ? Bi?n đong Nam A, ch?ng h?n nh? m?t ng??i s?n b?n hai l??m Holocen t? Nam Sulawesi , co t? tien t? c? hai, dong doi Nam-A-Au (đ?i di?n la ng??i Papuans va th? dan Uc), va dong doi đong-Au (đ?i di?n la Ng??i đong A). Ca th? s?n b?n hai l??m co kho?ng ~ 50% t? tien "g?c đong A", va đ??c đ?nh v? gi?a ng??i đong A hi?n đ?i va ng??i Papua c?a Chau đ?i D??ng. Cac tac gi? k?t lu?n r?ng t? tien lien quan đ?n đong A đa m? r?ng t? đong Nam A l?c đ?a sang đong Nam A đong Nam A h?i đ?o s?m h?n nhi?u so v?i đ? xu?t tr??c đay, s?m nh?t la 25.000 TCN, r?t lau tr??c khi cac nhom ng??i thu?c ng? h? Nam A va ng? h? Nam đ?o phat tri?n. ^[48]

T? tien rieng bi?t c?a ng??i Basal-đong A (đong-A-Au) g?n đay đ??c tim th?y co ngu?n g?c ? đong Nam A l?c đ?a vao kho?ng th?i gian ~ 50.000 n?m TCN, va đ??c m? r?ng qua nhi?u lan song di c? l?n l??t v? phia nam va phia b?c. Lu?ng gen c?a t? tien đong-Au-A vao đong Nam A h?i đ?o va Chau đ?i D??ng co th? ??c tinh kho?ng 25.000 n?m TCN (c?ng co th? s?m h?n). Cac qu?n th? Nam-A-Au ? Bi?n đong Nam A th?i ti?n đ? đa m?i ph?n l?n b? thay th? b?i s? m? r?ng c?a cac qu?n th? đong-A-Au khac nhau, b?t đ?u t? kho?ng 50.000 n?m tr??c TCN đ?n 25.000 n?m tr??c đay t? đong Nam A l?c đ?a . Nh?ng ng??i con l?i, đ??c g?i la Negrito, t?o thanh cac nhom thi?u s? nh? ? cac vung cach bi?t v? đ?a ly.

Vao cu?i th?i k? đ? đa m?i , cac dan t?c Nam đ?o , chi?m ph?n l?n dan s? hi?n đ?i ? Brunei, Indonesia, đong Timor, Malaysia va Philippines, đa di c? đ?n đong Nam A t? đai Loan trong cu?c di c? đ??ng bi?n đ?u tien c?a con ng??i đ??c g?i la S? banh tr??ng c?a ng??i Nam đ?o . H? đ?n mi?n b?c Philippines t? n?m 7.000 TCN đ?n n?m 2.200 TCN va nhanh chong lan r?ng ra cac qu?n đ?o B?c Mariana va Borneo vao n?m 1500 TCN; đ?o Melanesia vao n?m 1300 TCN; va ph?n con l?i c?a Indonesia , Malaysia , mi?n nam Vi?t Nam va Palau vao n?m 1000 TCN. ^{[49] [50]} H? th??ng đ?nh c? d?c theo cac khu v?c ven bi?n, thay th? va đ?ng hoa cac dan t?c đa d?ng đa co ? đo t? tr??c. ^{[45] [51] [52]}

Cac dan t?c Nam đ?o ? đong Nam A đa la nh?ng ng??i đi bi?n trong hang ngan n?m. H? m? r?ng v? phia đong đ?n Micronesia va Polynesia , c?ng nh? v? phia tay đ?n Madagascar , tr? thanh t? tien c?a ng??i Malagasy ngay nay, ng??i Micronesia , ng??i Melanesia va ng??i Polynesia . ^[53] Vi?c đi qua ?n đ? D??ng đa h? tr? qua trinh thu?c đ?a c?a Madagascar, c?ng nh? giao th??ng gi?a Tay A, b? bi?n phia đong c?a ?n đ? va b? bi?n phia nam c?a Trung Qu?c. ^[53] Ng??i ta cho r?ng vang t? Sumatra đa đ?n t?n La Ma v? phia tay. Pliny the Elder đa vi?t trong cu?n L?ch s? t? nhien c?a minh v? Chryse va Argyre , hai hon đ?o huy?n tho?i giau vang va b?c, n?m ? ?n đ? D??ng. Nh?ng con tau c?a h?, ch?ng h?n nh? vinta , co th? đi kh?p đ?i d??ng. Chuy?n đi c?a Magellan ghi l?i m?c đ? c? đ?ng c?a cac tau c?a h? so v?i cac tau c?a chau Au. ^[54] Ng??i ta tin r?ng m?t no l? t? bi?n Sulu đa đ??c s? d?ng trong chuy?n hanh trinh c?a Magellan v?i t? cach la ng??i phien d?ch.

Cac nghien c?u do T? ch?c b? gen ng??i (HUGO) trinh bay thong qua nghien c?u di truy?n c?a cac dan t?c khac nhau ? chau A cho th?y th?c nghi?m r?ng co m?t s? ki?n di c? duy nh?t t? chau Phi, theo đo nh?ng ng??i đ?u tien đi d?c theo b? bi?n phia nam c?a chau A, đ?u tien vao ban đ?o Ma Lai 50.000? 90.000 n?m tr??c. Ng??i Orang Asli, đ?c bi?t la ng??i Semang th? hi?n cac đ?c đi?m c?a ng??i da đen, la h?u du? tr?c ti?p c?a nh?ng ng??i đ?nh c? s?m nh?t ? đong Nam A nay. Nh?ng ng??i đ?u tien nay đa d?ng hoa va di chuy?n ch?m v? phia b?c đ?n Trung Qu?c, va dan s? đong Nam A cho th?y s? đa d?ng di truy?n h?n so v?i dan s? tr? c?a Trung Qu?c. ^{[55] [56]}

Solheim va nh?ng ng??i khac đa đ?a ra b?ng ch?ng v? m?ng l??i giao th??ng hang h?i Nusantao tr?i dai t? Vi?t Nam đ?n ph?n con l?i c?a qu?n đ?o s?m nh?t t? n?m 5000 TCN đ?n n?m 1 sau CN. ^[57] Th?i đ?i đ? đ?ng V?n hoa đong S?n phat tri?n m?nh ? mi?n B?c Vi?t Nam t? kho?ng 1000 n?m TCN đ?n n?m 1 TCN. ?nh h??ng c?a no lan r?ng ra cac khu v?c khac ? đong Nam A. ^{[58] [59] [60]} Khu v?c nay b??c vao th?i k? đ? s?t vao n?m 500 TCN, khi đ? s?t đ??c ren, ngay ? mi?n B?c Vi?t Nam v?n con d??i th?i đ? đ?ng đong S?n c?ng đa bi?t ren s?t, nh? giao th??ng th??ng xuyen v?i n??c lang gi?ng Trung Qu?c. ^[43]

H?u h?t ng??i đong Nam A ban đ?u theo thuy?t v?t linh , tham gia vao vi?c th? cung t? tien, thien nhien va th?n linh. Nh?ng h? th?ng tin ng??ng nay sau đo đa đ??c ?n đ? giao va Ph?t giao thay th? sau khi khu v?c nay, đ?c bi?t la cac vung ven bi?n, ti?p xuc v?i ti?u l?c đ?a ?n đ? trong th? k? th? nh?t. ^[61] Nh?ng ng??i Ba La Mon va th??ng nhan ?n đ? đa mang ?n đ? giao đ?n khu v?c va lien h? v?i cac tri?u đinh đ?a ph??ng. ^[62] Cac nha cai tr? đ?a ph??ng đa chuy?n sang ?n đ? giao ho?c Ph?t giao va ap d?ng cac truy?n th?ng ton giao c?a ?n đ? đ? c?ng c? tinh h?p phap c?a h?, nang cao v? th? nghi l? h?n cac đ?i tac chinh c?a h? va t?o đi?u ki?n thu?n l?i cho th??ng m?i v?i cac qu?c gia Nam A. H? đ?nh k? m?i nh?ng ng??i Ba La Mon ?n đ? vao coi c?a h? va b?t đ?u qua trinh ?n đ? hoa d?n d?n trong khu v?c. ^{[63] [64] [65]} Shaivism la truy?n th?ng ton giao th?ng tr? c?a nhi?u v??ng qu?c Hindu ? mi?n nam ?n đ? trong th? k? th? nh?t. Sau đo, ton giao nay m? r?ng vao đong Nam A qua V?nh Bengal , đong D??ng, r?i đ?n qu?n đ?o Ma Lai, d?n đ?n hang nghin ngoi đ?n Shiva tren cac đ?o c?a Indonesia c?ng nh? Campuchia va Vi?t Nam, cung phat tri?n v?i Ph?t giao trong khu v?c. ^{[66] [67]} Ph?t giao Nguyen th?y du nh?p vao khu v?c nay vao th? k? th? 3, thong qua cac tuy?n đ??ng th??ng m?i hang h?i gi?a khu v?c nay v?i Sri Lanka . ^[68] Ph?t giao sau đo đa hi?n di?n m?nh m? ? vung Phu Nam vao th? k? th? 5. ? đong Nam A l?c đ?a ngay nay, Theravada v?n la nhanh th?ng tr? c?a Ph?t giao, đ??c cac Ph?t t? Thai Lan, Mi?n đi?n va Campuchia th?c hanh. Phan nhanh nay đ??c k?t h?p v?i n?n v?n hoa Khmer ch?u ?nh h??ng c?a ?n đ? giao. Ph?t giao đ?i th?a b?t đ?u hi?n di?n ? Bi?n đong Nam A, do cac nha s? Trung Qu?c mang đ?n trong qua trinh di chuy?n trong khu v?c tren đ??ng đ?n Nalanda . ^[63] Phan nhanh nay v?n la nhanh th?ng tr? c?a Ph?t giao đ??c cac Ph?t t? Indonesia va Malaysia th?c hanh.

S? truy?n ba c?a hai ton giao ?n đ? nay đa h?n ch? nh?ng tin đ? c?a tin ng??ng b?n đ?a đong Nam A chuy?n vao cac vung sau trong n?i đ?a. Qu?n đ?o Maluku va New Guinea ch?a bao gi? b? ?n đ? hoa va ng??i dan b?n đ?a c?a no ch? y?u la nh?ng ng??i theo thuy?t v?t linh cho đ?n th? k? 15 khi H?i giao b?t đ?u lan r?ng ? nh?ng khu v?c nay. ^[69] Trong khi ? Vi?t Nam, Ph?t giao ch?a bao gi? phat tri?n đ??c m?ng l??i th? ch? m?nh do ?nh h??ng m?nh m? c?a Trung Qu?c. ^[70] ? đong Nam A ngay nay, Vi?t Nam la qu?c gia duy nh?t ma ton giao dan gian chi?m đa s?. ^{[71] [72]} G?n đay, ton giao dan gian Vi?t Nam đang h?i sinh v?i s? h? tr? c?a chinh ph? n??c nay. ^[73] ? nh?ng n?i khac, co nh?ng nhom dan t?c ? đong Nam A ch?ng l?i s? c?i đ?o va v?n gi? ni?m tin v?t linh ban đ?u c?a h?, ch?ng h?n nh? ng??i Dayak ? Kalimantan , ng??i Igorot ? Luzon va ng??i Shan ? mi?n đong Myanmar. ^[74]

Th?i đ?i cac v??ng qu?c ?n đ? giao va Ph?t giao

Sau khi khu v?c nay ti?p xuc v?i ti?u l?c đ?a ?n đ? vao kho?ng n?m 400 TCN, no b?t đ?u qua trinh ?n đ? hoa d?n d?n, n?i cac y t??ng c?a ?n đ? nh? ton giao, v?n hoa, ki?n truc va hanh chinh chinh tr? đ??c cac th??ng nhan va cac nhan v?t ton giao đ?a t?i va đ??c cac vua chua đ?a ph??ng ap d?ng. đ?i l?i, nh?ng ng??i Ba La Mon va tu s? ?n đ? đ??c cac nha cai tr? đ?a ph??ng m?i đ?n s?ng trong v??ng qu?c c?a h? va giup chuy?n đ?i cac chinh th? đ?a ph??ng tr? nen ?n đ? hoa h?n, pha tr?n gi?a truy?n th?ng ?n đ? va b?n đ?a. ^{[64] [65] [75]} Ti?ng Ph?n va ti?ng Pali đa tr? thanh ngon ng? bac h?c c?a khu v?c, khi?n đong Nam A tr? thanh m?t ph?n c?a n?n v?n minh ?n đ? . ^[76] H?u h?t khu v?c nay đa b? ?n đ? hoa trong nh?ng th? k? đ?u tien, trong khi Philippines sau đo đa ?n đ? hoa vao kho?ng th? k? th? 9 khi V??ng qu?c Tondo đ??c thanh l?p ? Luzon. ^[77] Vi?t Nam, đ?c bi?t la ph?n phia b?c, ch?a bao gi? đ??c ?n đ? hoa hoan toan do tr?i qua nhi?u th?i k? b? Trung Qu?c đo h?. ^[78]

Cac chinh th? ch?u ?nh h??ng c?a ?n đ? đ?u tien đ??c thanh l?p trong khu v?c la cac thanh bang Pyu đa t?n t?i vao kho?ng th? k? th? 2 TCN, n?m trong n?i đ?a Myanmar. No t?ng la m?t trung tam th??ng m?i tren b? gi?a ?n đ? va Trung Qu?c. ^[79] Ph?t giao Nguyen th?y la ton giao ch? y?u c?a cac thanh ph? nay, trong khi s? hi?n di?n c?a cac ton giao ?n đ? khac nh? Ph?t giao đ?i th?a va ?n đ? giao c?ng r?t ph? bi?n. ^{[80] [81]} Vao th? k? 1, qu?c gia Phu Nam t?p trung ? đ?ng b?ng song C?u Long đ??c thanh l?p, bao g?m Campuchia ngay nay, mi?n nam Vi?t Nam, Lao va mi?n đong Thai Lan. Qu?c gia nay đa tr? thanh c??ng qu?c th??ng m?i th?ng tr? ? đong Nam A l?c đ?a trong kho?ng 5 th? k?, cung c?p đ??ng đi cho hang hoa ?n đ? va Trung Qu?c va n?m quy?n đ?i v?i dong ch?y th??ng m?i qua đong Nam A. ^[82] ? vung bi?n đong Nam A, v??ng qu?c ?n đ? hoa đ?u tien đ??c ghi nh?n la Salakanagara , đ??c thanh l?p ? phia tay Java vao kho?ng th? k? th? 2 CN. V??ng qu?c Hindu nay đ??c ng??i Hy L?p g?i la Argyre (Vung đ?t c?a b?c). ^[83]

đ?n th? k? th? 5 sau CN, m?ng l??i giao th??ng gi?a đong va Tay t?p trung vao tuy?n đ??ng hang h?i. Cac th??ng nhan n??c ngoai b?t đ?u s? d?ng cac tuy?n đ??ng m?i nh? Malacca va eo bi?n Sunda do s? phat tri?n c?a đong Nam A h?i đ?o. S? thay đ?i nay d?n đ?n s? suy tan c?a Phu Nam, trong khi cac c??ng qu?c hang h?i m?i nh? Srivijaya , Tarumanagara va Medang n?i len. Srivijaya đ?c bi?t tr? thanh c??ng qu?c hang h?i th?ng tr? trong h?n 5 th? k?, ki?m soat c? eo bi?n Malacca va eo bi?n Sunda . ^[84] S? th?ng tr? nay b?t đ?u suy gi?m khi Srivijaya b? đ? ch? Chola , m?t c??ng qu?c hang h?i th?ng tr? ti?u l?c đ?a ?n đ?, xam l??c. ^[85] Cu?c xam l??c nay đa đ?nh hinh l?i quy?n l?c va th??ng m?i trong khu v?c, d?n đ?n s? tr?i d?y c?a cac c??ng qu?c khu v?c m?i nh? đ? ch? Khmer va Kahuripan . ^[86] Cac m?i lien h? th??ng m?i lien t?c v?i đ? qu?c Trung Qu?c đa cho phep Cholas ?nh h??ng đ?n cac n?n v?n hoa đ?a ph??ng. Nhi?u vi d? con sot l?i v? ?nh h??ng v?n hoa ?n đ? giao đ??c tim th?y ngay nay tren kh?p đong Nam A la k?t qu? c?a cac cu?c tham hi?m c?a ng??i Chola. ^{[chu thich 1]}

Khi ?nh h??ng c?a Srivijaya trong khu v?c suy gi?m, đ? ch? Khmer c?a ng??i Hindu đa tr?i qua m?t th?i k? hoang kim trong kho?ng th? k? 11 đ?n th? k? 13. Th? đo c?a đ? ch? Angkor co cac di tich hung v? - ch?ng h?n nh? Angkor Wat va Bayon . Hinh ?nh v? tinh đa ti?t l? r?ng Angkor, trong th?i k? đ?nh cao, la trung tam đo th? ti?n cong nghi?p l?n nh?t tren th? gi?i. ^[88] N?n v?n minh Champa n?m ? mi?n trung Vi?t Nam ngay nay, t?ng la m?t V??ng qu?c ?n đ? giao cao đ?. Ng??i Vi?t đa phat đ?ng m?t cu?c chinh ph?t l?n ch?ng l?i ng??i Ch?m trong cu?c xam l??c Champa n?m 1471 c?a ng??i Vi?t , l?c soat va đ?t pha Champa, tan sat hang ngan ng??i Ch?m, va c??ng b?c h? đ?ng hoa vao v?n hoa Vi?t Nam. ^[89]

Trong su?t th? k? 13, khu v?c nay đa tr?i qua cac cu?c xam l??c c?a ng??i Mong C? , v?i cac khu v?c b? ?nh h??ng nh? b? bi?n Vi?t Nam, n?i đ?a Mi?n đi?n va Java . Vao cac n?m 1258, 1285 va 1287, quan Mong C? c? g?ng xam l??c đ?i Vi?t va Champa . ^[90] Cac cu?c xam l??c nay đ?u khong thanh cong, nh?ng c? đ?i Vi?t va Champa đ?u đ?ng y tr? thanh cac qu?c gia tri?u c?ng nha Nguyen đ? tranh xung đ?t them. ^[91] Ng??i Mong C? c?ng xam chi?m V??ng qu?c Pagan ? Mi?n đi?n t? n?m 1277 đ?n n?m 1287, d?n đ?n s? chia c?t c?a V??ng qu?c nay va s? tr?i d?y c?a cac qu?c gia Shan nh? h?n do cac th? l?nh đ?a ph??ng ph?c tung nha Nguyen tren danh ngh?a. ^{[92] [93]} Tuy nhien, vao n?m 1297, m?t th? l?c đ?a ph??ng m?i xu?t hi?n. V??ng qu?c Myinsaing tr? thanh v??ng tri?u cai tr? th?c s? c?a mi?n Trung Mi?n đi?n va thach th?c s? th?ng tr? c?a ng??i Mong C?. đi?u nay d?n đ?n cu?c xam l??c Mi?n đi?n l?n th? hai c?a ng??i Mong C? vao n?m 1300, va b? Myinsaing đanh lui. ^{[94] [95]} Quan Mong C? sau đo rut kh?i Mi?n đi?n vao n?m 1303. ^[96] N?m 1292, quan Mong C? c? s? gi? đ?n V??ng qu?c Singhasari ? Java đ? yeu c?u th?n ph?c Mong C?. Singhasari t? ch?i đ? ngh? nay va lam b? th??ng cac s? gi?, khi?n ng??i Mong C? ph?n n? va h? g?i m?t h?m đ?i xam l??c l?n đ?n đanh Java. H? khong h? hay bi?t, Singhasari s?p đ? vao n?m sau đo - 1293 - do cu?c n?i d?y c?a Kadiri, m?t trong nh?ng ch? h?u c?a v??ng qu?c nay. Khi quan Mong C? đ?n Java, m?t hoang t? đ?a ph??ng ten la Raden Wijaya đa đ? ngh? đ??c đi theo đ? h? tr? quan Mong C? tr?ng ph?t Kadiri. Sau khi Kadiri b? đanh b?i, Wijaya đa ph?n b?i l?i cac đ?ng minh Mong C? c?a minh, ph?c kich h?m đ?i xam l??c c?a h? va bu?c quan Mong C? ph?i r?i kh?i Java ngay l?p t?c. ^{[97] [98]}

Sau s? ra đi c?a ng??i Mong C?, Wijaya thanh l?p đ? ch? Majapahit ? phia đong Java vao n?m 1293. Majapahit nhanh chong phat tri?n thanh m?t c??ng qu?c trong khu v?c. Ng??i tr? vi v? đ?i nh?t c?a đ? ch? Majapahit la Hayam Wuruk , v? vua đa tr? vi t? n?m 1350 đ?n n?m 1389 đanh d?u đ?nh cao c?a đ? ch? khi cac v??ng qu?c khac ? nam ban đ?o Malay , Borneo , Sumatra va Bali đ?u ch?u ?nh h??ng c?a v??ng qu?c nay. Nhi?u ngu?n khac nhau nh? Nagarakertagama c?ng đ? c?p r?ng ?nh h??ng c?a Majapahit tr?i dai tren cac vung c?a Sulawesi , Maluku , va m?t s? khu v?c phia tay New Guinea va nam Philippines , khi?n đ? ch? nay tr? thanh m?t trong nh?ng đ? ch? l?n nh?t t?ng t?n t?i trong l?ch s? đong Nam A. ^[99] ?:?107?Tuy nhien, đ?n th? k? 15, ?nh h??ng c?a Majapahit b?t đ?u suy y?u do tr?i qua nhi?u cu?c chi?n lien ti?p va s? tr?i d?y c?a cac qu?c gia H?i giao m?i nh? Samudera Pasai va Malacca Sultanate xung quanh eo bi?n chi?n l??c Malacca. Sau đo đ? ch? Majapahit s?p đ? vao kho?ng n?m 1500. đay la v??ng qu?c ?n đ? giao l?n cu?i cung va la c??ng qu?c khu v?c cu?i cung trong khu v?c tr??c khi ng??i chau Au đ?n. ^{[100] [101]}

Truy?n ba đ?o H?i

H?i giao b?t đ?u ti?p xuc v?i đong Nam A vao th? k? th? 8 sau CN, khi ng??i Umayyad thi?t l?p giao th??ng v?i khu v?c nay thong qua cac tuy?n đ??ng bi?n. ^{[102] [103] [104]} Tuy nhien, s? m? r?ng c?a H?i giao vao khu v?c nay ch? x?y ra nhi?u th? k? sau đo. Vao th? k? 11, m?t th?i k? h?n lo?n đa x?y ra trong l?ch s? đong Nam A h?i đ?o . H?i quan Chola c?a ?n đ? v??t đ?i d??ng va t?n cong v??ng qu?c Srivijaya c?a Sangrama Vijayatungavarman ? Kadaram ( Kedah ); th? đo c?a v??ng qu?c hang h?i hung m?nh đa b? c??p pha va nha vua b? b?t. Cung v?i Kadaram, Pannai ? Sumatra va Malaiyur ngay nay va ban đ?o Malayan c?ng b? t?n cong. Ngay sau đo, vua c?a Kedah Phra Ong Mahawangsa tr? thanh ng??i cai tr? đ?u tien t? b? tin ng??ng Hindu truy?n th?ng va chuy?n sang đ?o H?i v?i V??ng qu?c H?i giao Kedah đ??c thanh l?p vao n?m 1136. Samudera Pasai c?i sang đ?o H?i vao n?m 1267, Vua c?a Malacca Parameswara k?t hon v?i cong chua c?a Pasai, va con trai tr? thanh qu?c v??ng đ?u tien c?a Malacca. Ch?ng bao lau, Malacca tr? thanh trung tam nghien c?u H?i giao va th??ng m?i hang h?i, va cac nha cai tr? khac c?ng lam theo. Nha lanh đ?o ton giao Indonesia va h?c gi? H?i giao Hamka (1908?1981) đa vi?t vao n?m 1961: "S? phat tri?n c?a H?i giao ? Indonesia va Malaya co lien quan m?t thi?t đ?n m?t ng??i H?i giao Trung Qu?c, đo đ?c Tr?nh Hoa ." ^[105]

Co m?t s? gi? thuy?t v? qua trinh H?i giao hoa ? đong Nam A. M?t ly thuy?t khac la th??ng m?i. Vi?c m? r?ng giao th??ng gi?a cac n??c Tay A, ?n đ? va đong Nam A đa giup cho vi?c truy?n ba ton giao khi cac th??ng nhan H?i giao t? Nam Yemen (Hadramout) mang đ?o H?i đ?n khu v?c v?i kh?i l??ng th??ng m?i l?n c?a h?. Nhi?u ng??i đ?nh c? ? Indonesia, Singapore va Malaysia. đi?u nay th? hi?n ro rang ? cac nhom ng??i ? R?p-Indonesia, ? R?p-Singapore va ? R?p-Malay, nh?ng ng??i đa t?ng r?t n?i b?t ? m?i qu?c gia c?a h?. Cu?i cung, cac giai c?p th?ng tr? đa ch?p nh?n H?i giao va đi?u đo cang giup cho s? xam nh?p c?a ton giao nay trong toan khu v?c. Ng??i cai tr? c?ng quan tr?ng nh?t c?a khu v?c, V??ng qu?c H?i giao Malacca , đa ch?p nh?n H?i giao vao th? k? 15, bao tr??c m?t th?i k? chuy?n sang H?i giao nhanh chong tren kh?p khu v?c khi H?i giao cung c?p m?t l?c l??ng tich c?c cho cac t?ng l?p th?ng tr? va th??ng m?i. Ng??i H?i giao Gujarati đong m?t vai tro quan tr?ng trong vi?c thanh l?p H?i giao ? đong Nam A. ^[106]

Th??ng m?i va thu?c đ?a hoa

Giao th??ng gi?a cac n??c đong Nam A co truy?n th?ng lau đ?i. H?u qu? c?a ch? đ? th?c dan, cu?c đ?u tranh gianh đ?c l?p va trong m?t s? tr??ng h?p la chi?n tranh đa ?nh h??ng đ?n thai đ? va chinh sach kinh t? c?a m?i qu?c gia. ^[107]

Trung Qu?c

T? n?m 111 TCN đ?n n?m 938, mi?n B?c Vi?t Nam n?m d??i s? cai tr? c?a Trung Qu?c. B?c Vi?t Nam đ??c m?t lo?t cac tri?u đ?i Trung Qu?c chi?m gi? va cai tr? bao g?m nha Han , đong Han , đong Ngo , Tao Ng?y , T?n , L?u T?ng , Nam T? , L??ng , Tuy , đ??ng va Nam Han .

Ghi chep t? chuy?n đi c?a Magellan cho th?y Brunei s? h?u nhi?u phao h?n cac tau chau Au, vi v?y ng??i Trung Qu?c ch?c ch?n đa buon ban v?i h?. ^[54]

Truy?n thuy?t c?a Malaysia k? r?ng m?t hoang đ? nha Minh c?a Trung Qu?c đa c? m?t cong chua Hang Li Po đ?n Malacca cung v?i 500 tuy tung đ? k?t hon v?i Sultan Mansur Shah sau khi hoang đ? nha Minh ?n t??ng tr??c s? thong thai c?a v? vua nay. Gi?ng c?a Han Li Po (xay d?ng n?m 1459) hi?n la m?t đi?m thu hut khach du l?ch ? Malaysia, c?ng nh? Bukit Cina , n?i tuy tung c?a ba đ?nh c?.

Gia tr? chi?n l??c c?a eo bi?n Malacca , do V??ng qu?c H?i giao Malacca ki?m soat vao th? k? 15 va đ?u th? k? 16, đa đ??c nha v?n B? đao Nha Duarte Barbosa , ng??i vao n?m 1500, noi đ?n: "Ai la chua t? c?a Malacca la ng??i n?m y?t h?u c?a Venice ”.

Chau Au

?nh h??ng c?a ph??ng Tay b?t đ?u xam nh?p vao khu v?c nay vao th? k? 16, v?i s? xu?t hi?n c?a ng??i B? đao Nha ? Malacca, Maluku va Philippines, nh?ng đ?a đi?m ma sau nay ng??i Tay Ban Nha đ?n đ?nh c? nh?ng n?m sau đo. Trong su?t th? k? 17 va 18, ng??i Ha Lan thanh l?p đong ?n thu?c Ha Lan ; ng??i Phap thanh l?p đong D??ng thu?c Phap ; va ng??i Anh thanh l?p Khu đ?nh c? Eo bi?n . đ?n th? k? 19, t?t c? cac n??c đong Nam A đ?u la thu?c đ?a ngo?i tr? Thai Lan .

Cac nha tham hi?m chau Au đa đ?n đong Nam A t? phia tay va t? phia đong. Ho?t đ?ng th??ng m?i th??ng xuyen gi?a cac con tau đi v? phia đong t? ?n đ? D??ng va nam t? l?c đ?a A đa cung c?p hang hoa đ? đ?i l?i cac s?n ph?m t? nhien, ch?ng h?n nh? m?t ong va m? chim h?ng hoang t? cac đ?o c?a qu?n đ?o. Tr??c th? k? 18 va 19, ng??i chau Au ch? y?u quan tam đ?n vi?c m? r?ng lien k?t th??ng m?i. đ?i v?i ph?n l?n dan s? ? m?i qu?c gia, t??ng đ?i it t??ng tac v?i ng??i chau Au va cac m?i quan h? va thoi quen xa h?i truy?n th?ng v?n ti?p t?c duy tri. đ?i v?i h?u h?t m?i ng??i, cu?c s?ng v?i nong nghi?p t? cung t? c?p, đanh b?t ca va trong cac n?n v?n minh kem phat tri?n h?n, s?n b?n va hai l??m v?n con nhi?u kho kh?n. ^[108]

Ng??i chau Au mang theo Thien chua giao đ?n va cho phep vi?c truy?n giao Thien chua giao đ??c ph? bi?n r?ng rai. Thai Lan c?ng cho phep cac nha khoa h?c ph??ng Tay vao n??c nay đ? phat tri?n h? th?ng giao d?c rieng c?ng nh? b?t đ?u c? cac thanh vien Hoang gia va h?c gi? Thai Lan sang h?c đ?i h?c t? chau Au va Nga.

Nh?t B?n

Trong Chi?n tranh th? gi?i th? hai , đ? qu?c Nh?t B?n đa xam chi?m h?u h?t cac thu?c đ?a c? c?a th?c dan ph??ng Tay. Ch? đ? chi?m đong Chieu Hoa đa th?c hi?n cac hanh đ?ng b?o l?c ch?ng l?i dan th??ng nh? v? th?m sat Manila va th?c hi?n h? th?ng lao đ?ng c??ng b?c , ch?ng h?n nh? h? th?ng lien quan đ?n 4 đ?n 10 tri?u romusha ? Indonesia. ^[109] M?t bao cao sau đo c?a Lien H?p Qu?c noi r?ng b?n tri?u ng??i đa ch?t ? Indonesia do n?n đoi va lao đ?ng c??ng b?c trong th?i k? Nh?t B?n chi?m đong. ^[110] Cac c??ng qu?c đ?ng minh đa đanh b?i Nh?t B?n t?i m?t tr?n đong Nam A trong Th? chi?n th? hai sau đo trao tr? đ?c l?p cho nh?ng ng??i b?n đ?a, va l?i đanh nhau v?i nh?ng ng??i b?n đ?a đi theo ch? ngh?a dan t?c.

?n đ?

Gujarat , ?n đ? đa co m?t m?i quan h? th??ng m?i h?ng th?nh v?i đong Nam A vao th? k? 15 va 16. ^[106] M?i quan h? th??ng m?i v?i Gujarat suy gi?m sau khi ng??i B? đao Nha xam l??c đong Nam A vao th? k? 17. ^[106]

Hoa K?

Hoa K? đa chi?m Philippines t? Tay Ban Nha vao n?m 1898. Quy?n t? tr? n?i b? đ??c trao cho Philippines vao n?m 1934, va Philippines đ??c trao quy?n đ?c l?p vao n?m 1946. ^[111]

L?ch s? đ??ng đ?i

H?u h?t cac qu?c gia trong khu v?c đ??c h??ng quy?n t? quy?t dan t?c. Cac hinh th?c chinh ph? dan ch? va vi?c cong nh?n nhan quy?n đang ben r?. ASEAN t?o ra m?t khuon kh? cho vi?c h?i nh?p th??ng m?i va cac ph?n ?ng c?a khu v?c đ?i v?i cac m?i quan tam qu?c t?.

Trung Qu?c đa kh?ng đ?nh cac yeu sach đ?i v?i Bi?n đong , d?a tren đ??ng chin đo?n va đa xay d?ng cac đ?o nhan t?o trong m?t n? l?c c?ng c? cac tuyen b? ch? quy?n c?a minh. Trung Qu?c c?ng đa kh?ng đ?nh m?t vung đ?c quy?n kinh t? d?a tren qu?n đ?o Tr??ng Sa . Philippines đa thach th?c Trung Qu?c t?i Toa an Tr?ng tai Th??ng tr?c ? La Hay vao n?m 2013, va t?i phien toa Philippines v. Trung Qu?c (2016), Toa đa ra phan quy?t co l?i cho Philippines va bac b? cac yeu sach c?a Trung Qu?c. ^{[112] [113]}

Indonesia la qu?c gia l?n nh?t ? đong Nam A va c?ng la qu?n đ?o l?n nh?t th? gi?i v? di?n tich (theo CIA World Factbook ). V? m?t đ?a ch?t, Qu?n đ?o Indonesia la m?t trong nh?ng khu v?c co nhi?u nui l?a nh?t tren th? gi?i. S? nang cao t?ng đ?a ch?t trong khu v?c c?ng đa t?o ra m?t s? ng?n nui ?n t??ng, đ?nh đi?m la Puncak Jaya ? Papua , Indonesia v?i đ? cao 5.030 met (16.500 foot), tren đ?o New Guinea ; no la n?i duy nh?t co th? tim th?y Bi?n đong la vung n??c chinh ? đong Nam A. Philippines, Vi?t Nam, Malaysia, Brunei, Indonesia va Singapore đ?u co cac con song li?n m?ch đ? ra Bi?n đong.

Nui l?a Mayon , m?c du con ho?t đ?ng nguy hi?m nh?ng v?n gi? k? l?c la hinh non hoan h?o nh?t th? gi?i đ??c xay d?ng t? ho?t đ?ng trong qua kh? va vi?c lien t?c phun trao . ^[114]

Ranh gi?i

V? m?t đ?a ly, đong Nam A co phia đong Nam giap l?c đ?a Uc , ranh gi?i gi?a hai khu v?c nay ch?y qua Wallacea . n?m gi?a Papua New Guinea va vung Tay New Guinea c?a Indonesia ( Papua va Tay Papua ). C? hai n??c co chung đ?o New Guinea .

Khi h?u

Khi h?u đong Nam A ch? y?u la nhi?t đ?i nong ?m quanh n?m v?i l??ng m?a d?i dao. Mi?n B?c Vi?t Nam va cac vung mi?n nui c?a Lao va Myanmar la nh?ng khu v?c duy nh?t ? đong Nam A co khi h?u c?n nhi?t đ?i , co mua đong on hoa h?n v?i nhi?t đ? c?c đ?i th?p t?i 20?°C hay 68?°F. Ph?n l?n khu v?c đong Nam A co mua kho va ?m do s? thay đ?i theo mua c?a gio ho?c gio mua . Vanh đai m?a nhi?t đ?i gay ra l??ng m?a b? sung trong mua gio mua. R?ng nhi?t đ?i l?n th? hai tren Trai đ?t (v?i r?ng nhi?t đ?i Amazon la r?ng nhi?t đ?i l?n nh?t). Cac tr??ng h?p ngo?i l? đ?i v?i khi h?u va th?m th?c v?t r?ng nhi?t đ?i nay la:

1. cac khu v?c nui ? khu v?c phia b?c va cac đ?o cao h?n, n?i co đ? cao d?n đ?n nhi?t đ? on hoa h?n
2. “vung kho h?n” c?a mi?n trung Myanmar trong bong m?a c?a day nui Arakan , n?i l??ng m?a hang n?m co th? th?p t?i 600 milimet hay 24 inch, d??i nhi?t đ? nong v??t tr?i la kho đ? đ? đ??c coi la ban kho h?n .

đong Nam A la m?t trong nh?ng khu v?c d? b? tac đ?ng do bi?n đ?i khi h?u nh?t tren th? gi?i. ^{[115] [116]} Bi?n đ?i khi h?u s? co ?nh h??ng l?n đ?n nong nghi?p ? đong Nam A nh? h? th?ng th?y l?i s? b? ?nh h??ng b?i nh?ng thay đ?i v? l??ng m?a va dong ch?y, va sau đo la ch?t l??ng va ngu?n cung c?p n??c. ^[117] Bi?n đ?i khi h?u c?ng co kh? n?ng đe d?a nghiem tr?ng đ?n nganh th?y s?n ? đong Nam A. ^[115] M?c du la m?t trong nh?ng khu v?c d? b? t?n th??ng nh?t tr??c tac đ?ng c?a bi?n đ?i khi h?u tren th? gi?i, cac qu?c gia đong Nam A đang b? t?t h?u v? cac bi?n phap gi?m thi?u khi h?u c?a h?. ^[116]

Moi tr??ng

Ph?n l?n đong Nam A n?m trong vung nhi?t đ?i ?m, ?m va khi h?u c?a vung nay noi chung co th? đ??c đ?c tr?ng la gio mua. đ?ng v?t c?a đong Nam A r?t đa d?ng; tren cac đ?o Borneo vtra]], đ??i ??i , voi chau A , heo voi Malayan , te giac Sumatra va bao may Bornean c?ng co th? đ??c tim th?y. Sau loai ph? c?a binturong ho?c bearcat t?n t?i trong khu v?c, m?c du m?t loai đ?c h?u c?a đ?o Palawan hi?n đ??c x?p vao lo?i d? b? t?n th??ng.

H? thu?c ba phan loai khac nhau đ??c tim th?y tren đ?o Sumatra ( h? Sumatra ), ? ban đ?o Malaysia ( h? Malayan ), va ? đong D??ng ( h? đong D??ng ); t?t c? đ?u la nh?ng loai co nguy c? tuy?t ch?ng.

R?ng Komodo la loai th?n l?n s?ng l?n nh?t va sinh s?ng tren cac đ?o Komodo , Rinca , Flores va Gili Motang ? Indonesia.

đ?i bang Philippines la loai chim qu?c gia c?a Philippines. No đ??c cac nha khoa h?c coi la loai đ?i bang l?n nh?t tren th? gi?i, ^[118] va la loai đ?c h?u c?a cac khu r?ng ? Philippines.

Loai trau n??c Chau A hoang da , va tren cac đ?o khac nhau lien quan loai lun c?a Bubalus nh? Anoa đa t?ng ph? bi?n ? đong Nam A; Ngay nay trau n??c chau A đ??c nuoi ph? bi?n kh?p vung, nh?ng cac h? hang con l?i c?a no la loai quy hi?m va co nguy c? tuy?t ch?ng.

H??u chu?t , m?t loai h??u co nga nh?, l?n b?ng cho ho?c meo đ? ch?i, h?u h?t co th? đ??c tim th?y ? Sumatra, Borneo (Indonesia) va qu?n đ?o Palawan (Philippines). Bo tot , m?t loai bo r?ng kh?ng l? l?n h?n c? trau r?ng, đ??c tim th?y ch? y?u ? đong D??ng. Co r?t it thong tin khoa h?c v? cac loai l??ng c? đong Nam A. ^[119]

Cac loai chim nh? cong xanh va drongo s?ng ? ti?u vung nay xa v? phia đong nh? Indonesia. Babirusa , m?t loai l?n b?n nga, c?ng co th? đ??c tim th?y ? Indonesia. Chim h?ng hoang đ??c đanh gia cao vi cai m? c?a no va đ??c s? d?ng đ? buon ban v?i Trung Qu?c. S?ng c?a te giac, khong ph?i m?t ph?n c?a h?p s?, c?ng đ??c đanh gia cao ? Trung Qu?c.

Qu?n đ?o Indonesia b? đ??ng Wallace chia c?t. đ??ng nay ch?y d?c theo nh?ng gi ngay nay đ??c g?i la ranh gi?i m?ng ki?n t?o va phan tach cac loai chau A (ph??ng Tay) v?i cac loai chau Uc (ph??ng đong). Cac đ?o gi?a Java/Borneo va Papua t?o thanh m?t vung h?n h?p, n?i c? hai lo?i đ?u xu?t hi?n, đ??c g?i la Wallacea. Khi t?c đ? phat tri?n t?ng nhanh va dan s? ti?p t?c m? r?ng ? đong Nam A, m?i quan tam đa t?ng len v? tac đ?ng c?a ho?t đ?ng con ng??i đ?i v?i moi tr??ng c?a khu v?c. Tuy nhien, m?t ph?n đang k? c?a đong Nam A đa khong thay đ?i nhi?u va v?n la ngoi nha chung c?a cac loai đ?ng v?t hoang da. Cac qu?c gia trong khu v?c, ch? v?i m?t s? ngo?i l?, đa nh?n th?c đ??c s? c?n thi?t c?a vi?c duy tri đ? che ph? c?a r?ng khong ch? đ? ng?n ch?n xoi mon đ?t ma con đ? b?o t?n s? đa d?ng c?a đ?ng th?c v?t. Vi d?, Indonesia đa t?o ra m?t h? th?ng r?ng l?n cac v??n qu?c gia va cac khu b?o t?n cho m?c đich nay. M?c du v?y, nh?ng loai nh? te giac Java ph?i đ?i m?t v?i nguy c? tuy?t ch?ng, ch? con m?t s? it loai đ?ng v?t con l?i ? phia tay Java.

Vung n??c nong c?a cac r?n san ho đong Nam A co m?c đ? đa d?ng sinh h?c cao nh?t đ?i v?i cac h? sinh thai bi?n tren th? gi?i, t?i đay co r?t nhi?u san ho, ca va đ?ng v?t than m?m. Theo T? ch?c B?o t?n Qu?c t?, cac cu?c kh?o sat bi?n cho th?y s? đa d?ng c?a sinh v?t bi?n ? Raja Ampat (Indonesia) la cao nh?t đ??c ghi nh?n tren Trai đ?t. S? đa d?ng l?n h?n đang k? so v?i b?t k? khu v?c nao khac đ??c l?y m?u trong Tam giac San ho bao g?m Indonesia, Philippines va Papua New Guinea. Tam giac San ho la trung tam c?a đa d?ng sinh h?c r?n san ho tren th? gi?i, Verde Passage đ??c T? ch?c B?o t?n Qu?c t? m?nh danh la "trung tam c?a trung tam đa d?ng sinh h?c cac loai h?i s?n bi?n". Ca nham voi , loai ca l?n nh?t th? gi?i va 6 loai rua bi?n c?ng co th? đ??c tim th?y ? Bi?n đong va cac vung lanh th? Thai Binh D??ng c?a Philippines.

Cay c?i va cac loai th?c v?t khac c?a vung la nhi?t đ?i; ? m?t s? qu?c gia co nui đ? cao, th?m th?c v?t khi h?u on hoa co th? đ??c tim th?y. Nh?ng khu v?c r?ng nhi?t đ?i nay hi?n đang b? khai thac, đ?c bi?t la ? Borneo.

Trong khi đong Nam A co h? đ?ng th?c v?t phong phu, đong Nam A đang ph?i đ?i m?t v?i n?n pha r?ng nghiem tr?ng gay m?t moi tr??ng s?ng cho cac loai co nguy c? tuy?t ch?ng khac nhau nh? đ??i ??i va h? Sumatra . Cac d? đoan đa đ??c đ?a ra r?ng h?n 40% cac loai đ?ng th?c v?t ? đong Nam A co th? b? xoa s? trong th? k? 21. ^[120] đ?ng th?i, khoi mu đa x?y ra th??ng xuyen. Hai đ?t s??ng mu t?i t? nh?t trong khu v?c la vao n?m 1997 va 2006, trong đo nhi?u qu?c gia b? bao ph? b?i khoi mu day đ?c, ph?n l?n la do cac ho?t đ?ng "đ?t n??ng lam r?y " ? Sumatra va Borneo. đ? ph?n ?ng l?i, m?t s? qu?c gia ? đong Nam A đa ky Hi?p đ?nh ASEAN v? O nhi?m khoi mu Xuyen bien gi?i đ? ch?ng o nhi?m khoi mu.

Khoi mu đong Nam A n?m 2013 ch?ng ki?n m?c đ? API đ?t đ?n m?c nguy hi?m ? m?t s? qu?c gia. Muar đa tr?i qua m?c API cao nh?t la 746 vao kho?ng 7 gi? sang ngay 23 thang 6 n?m 2013. ^[121]

Ngay c? tr??c khi co s? xam nh?p c?a cac qu?c gia chau Au, đong Nam A la m?t ph?n quan tr?ng c?a h? th?ng th??ng m?i th? gi?i. Nhi?u lo?i hang hoa co ngu?n g?c trong khu v?c, nh?ng đ?c bi?t quan tr?ng la cac lo?i gia v? nh? tieu, g?ng, đinh h??ng va nh?c đ?u kh?u. Vi?c buon ban gia v? ban đ?u đ??c cac th??ng nhan ?n đ? va ? R?p phat tri?n, nh?ng no c?ng đ?a ng??i chau Au đ?n khu v?c nay. đ?u tien, nh?ng ng??i Tay Ban Nha ( Manila galleon ) đi thuy?n t? Chau M? va V??ng qu?c B? đao Nha , sau đo la ng??i Ha Lan, va cu?i cung la ng??i Anh va ng??i Phap đa tham gia buon ban ? nhi?u n??c khac nhau. S? xam nh?p c?a cac cong ty th??ng m?i chau Au d?n d?n phat tri?n thanh vi?c thon tinh cac lanh th?, khi cac th??ng nhan v?n đ?ng chinh tr? đ? m? r?ng quy?n ki?m soat nh?m b?o v? va m? r?ng ho?t đ?ng kinh doanh c?a h?. K?t qu? la, ng??i Ha Lan chi?m Indonesia, ng??i Anh chi?m Malaya va m?t ph?n c?a Borneo, ng??i Phap chi?m đong D??ng , va ng??i Tay Ban Nha va M? chi?m Philippines. M?t tac đ?ng kinh t? c?a ch? ngh?a đ? qu?c nay la s? thay đ?i hang hoa đ??c s?n xu?t. Vi d?, cac đ?n đi?n cao su c?a Malaysia, Java, Vi?t Nam va Campuchia, khai thac thi?c ? Malaya, cac canh đ?ng lua ? đ?ng b?ng song C?u Long ? Vi?t Nam, va đ?ng b?ng song Irrawaddy ? Mi?n đi?n, la nh?ng ph?n ?ng tr??c nhu c?u m?nh m? c?a th? tr??ng. ^[122]

C?ng đ?ng ng??i Hoa ? n??c ngoai đa đong m?t vai tro l?n trong s? phat tri?n c?a cac n?n kinh t? trong khu v?c. Ngu?n g?c ?nh h??ng c?a Trung Qu?c co th? b?t ngu?n t? th? k? 16, khi nh?ng ng??i Hoa di c? t? mi?n nam Trung Qu?c đ?n đ?nh c? ? Vi?t Nam, Indonesia, Thai Lan va cac n??c đong Nam A khac. ^[123] Dan s? Trung Qu?c trong khu v?c t?ng nhanh sau cu?c Cach m?ng gi?i phong Trung Qu?c c?a đ?ng C?ng s?n n?m 1949 , khi?n nhi?u ng??i t? n?n ph?i di c? ra ngoai Trung Qu?c. ^[124]

N?n kinh t? c?a khu v?c nay ph? thu?c r?t l?n vao nong nghi?p; g?o va cao su t? lau đa la nh?ng m?t hang xu?t kh?u n?i b?t. S?n xu?t va d?ch v? ngay cang tr? nen quan tr?ng h?n. ^{[ c?n d?n ngu?n ]} La m?t th? tr??ng m?i n?i , Indonesia la n?n kinh t? l?n nh?t trong khu v?c nay. Cac n??c m?i cong nghi?p hoa bao g?m Indonesia, Malaysia, Thai Lan va Philippines, trong khi Singapore va Brunei la nh?ng n?n kinh t? phat tri?n giau co. Ph?n con l?i c?a đong Nam A v?n ph? thu?c nhi?u vao nong nghi?p, nh?ng Vi?t Nam đang đ?t đ??c nh?ng ti?n b? đang k? trong vi?c phat tri?n cac l?nh v?c cong nghi?p. ^{[ c?n d?n ngu?n ]} Khu v?c nay đ?c bi?t s?n xu?t hang d?t may, hang đi?n t? cong ngh? cao nh? b? vi x? ly va cac s?n ph?m cong nghi?p n?ng nh? o to. ^{[ c?n d?n ngu?n ]} Tr? l??ng d?u ? đong Nam A r?t d?i dao. ^{[ c?n d?n ngu?n ]}

17 cong ty vi?n thong đa ky h?p đ?ng xay d?ng tuy?n cap quang bi?n Asia-America Gateway đ? k?t n?i đong Nam A v?i M? ^[125] đi?u nay nh?m tranh s? gian đo?n do vi?c c?t cap bi?n t? đai Loan đ?n M? trong tr?n đ?ng đ?t Hengchun n?m 2006 .

Du l?ch đa va đang la y?u t? then ch?t trong phat tri?n kinh t? c?a nhi?u n??c đong Nam A, đ?c bi?t la Campuchia. Theo UNESCO, "du l?ch, n?u đ??c quan ni?m m?t cach chinh xac, co th? la m?t cong c? phat tri?n to l?n va la m?t ph??ng ti?n h?u hi?u đ? b?o t?n s? đa d?ng v?n hoa c?a hanh tinh chung ta." ^[126] K? t? đ?u nh?ng n?m 1990, "ngay c? cac qu?c gia ngoai ASEAN nh? Campuchia, Lao, Vi?t Nam va Mi?n đi?n, v?n la n?i thu nh?p t? du l?ch th?p, c?ng đang c? g?ng m? r?ng cac nganh du l?ch c?a rieng minh." ^[127] N?m 1995, Singapore la qu?c gia d?n đ?u khu v?c v? doanh thu du l?ch so v?i GDP ? m?c tren 8%. đ?n n?m 1998, s? thu đo gi?m xu?ng d??i 6% GDP trong khi Thai Lan va CHDCND Lao t?ng s? thu len h?n 7%. K? t? n?m 2000, Campuchia đa v??t qua t?t c? cac n??c ASEAN khac va t?o ra g?n 15% GDP t? du l?ch vao n?m 2006. ^[128] H?n n?a, Vi?t Nam đ??c đanh gia la m?t c??ng qu?c đang n?i len ? đong Nam A do co nhi?u c? h?i đ?u t? n??c ngoai va nganh du l?ch đang bung n?, m?c du m?i đ??c d? b? l?nh c?m v?n th??ng m?i vao n?m 1995.

Indonesia la thanh vien duy nh?t c?a cac n?n kinh t? l?n G-20 va la n?n kinh t? l?n nh?t trong khu v?c. ^[129] T?ng s?n ph?m qu?c n?i ??c tinh c?a Indonesia cho n?m 2020 la 1.088,8 t? USD (danh ngh?a) ho?c 3.328,3 t? USD (PPP) v?i GDP binh quan đ?u ng??i la 4.038 USD (danh ngh?a) ho?c 12.345 USD (PPP). ^[130]

Th? tr??ng ch?ng khoan ? đong Nam A đa ho?t đ?ng t?t h?n so v?i cac th? tr??ng khac trong khu v?c Chau A - Thai Binh D??ng trong n?m 2010, v?i PSE c?a Philippines d?n đ?u v?i m?c t?ng 22%, ti?p theo la SET c?a Thai Lan v?i 21% va JKSE c?a Indonesia v?i 19%. ^{[131] [132]}

Theo ??c tinh c?a Qu? Ti?n t? Qu?c t? n?m 2020, GDP binh quan đ?u ng??i c?a đong Nam A la 4.685 USD, t??ng đ??ng v?i Nam Phi , Iraq va Gruzia . ^[133]

đong Nam A co di?n tich kho?ng 4.500.000 kilomet vuong (1.700.000?d?m?vuong?Anh). Tinh đ?n 2018, kho?ng 655 tri?u ng??i s?ng trong khu v?c, h?n m?t ph?n n?m (143 tri?u) s?ng tren đ?o Java c?a Indonesia, hon đ?o l?n co m?t đ? dan s? cao nh?t tren th? gi?i. Indonesia la qu?c gia đong dan nh?t v?i 268 tri?u ng??i va c?ng la qu?c gia đong dan th? 4 tren th? gi?i. S? phan b? c?a cac ton giao va dan t?c r?t đa d?ng ? đong Nam A va thay đ?i theo t?ng qu?c gia. Kho?ng 30 tri?u Hoa ki?u c?ng s?ng ? đong Nam A, n?i b?t nh?t la ? đ?o Christmas , Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore va Thai Lan, va c? ng??i Hoa ? Vi?t Nam. Nh?ng ng??i g?c đong Nam A đ??c g?i la ng??i đong Nam A ho?c Aseanite.

Cac nhom dan t?c

Ng??i Asli va Negrito đ??c cho la m?t trong nh?ng c? dan s?m nh?t trong khu v?c nay. H? co quan h? di truy?n v?i ng??i Papua ? đong Indonesia, đong Timor va th? dan Uc . Vao th?i hi?n đ?i, ng??i Java la nhom dan t?c l?n nh?t ? đong Nam A, v?i h?n 100 tri?u ng??i, ph?n l?n t?p trung ? Java , Indonesia. Nhom dan t?c l?n th? hai ? đong Nam A la ng??i Vi?t (ng??i Kinh) v?i kho?ng 86 tri?u dan, ch? y?u sinh s?ng ? Vi?t Nam, do đo đa hinh thanh m?t nhom thi?u s? đang k? ? cac n??c lang gi?ng Campuchia va Lao. Ng??i Thai c?ng la m?t nhom dan t?c đang k? v?i kho?ng 59 tri?u dan, chi?m đa s? ? Thai Lan. T?i Mi?n đi?n, ng??i Mi?n đi?n chi?m h?n hai ph?n ba t?ng s? dan t?c ? đ?t n??c nay, v?i ng??i Rohingya Indo-Aryan chi?m m?t thi?u s? đang k? ? Bang Rakhine .

Indonesia b? th?ng tr? b?i cac nhom dan t?c Java va Sundan , cung v?i hang tr?m dan t?c thi?u s? sinh s?ng tren qu?n đ?o, bao g?m ng??i Madurese , Minangkabau , Bugis , Bali , Dayak , Batak va Malay . Trong khi Malaysia b? chia c?t gi?a h?n m?t n?a ng??i Ma Lai va 1/4 ng??i Hoa, va c? ng??i ?n đ? thi?u s? ? Tay Malaysia, tuy nhien Dayaks chi?m đa s? ? Sarawak va Kadazan-dusun chi?m đa s? ? Sabah thu?c đong Malaysia . Ng??i Ma Lai chi?m đa s? ? Tay Malaysia va Brunei, trong khi h? t?o thanh m?t thi?u s? đang k? ? Indonesia , Nam Thai Lan , đong Malaysia va Singapore . ? thanh ph?-nha n??c Singapore, ng??i Hoa chi?m đa s?, tuy nhien thanh ph? nay la n?i hoa tr?n đa v?n hoa v?i ng??i Ma Lai, ?n đ? va Au A c?ng g?i hon đ?o nay la que h??ng c?a h?.

Ng??i Ch?m t?o thanh m?t dan t?c thi?u s? đang k? ? mi?n Trung va mi?n Nam Vi?t Nam, c?ng nh? ? mi?n Trung Campuchia. Trong khi ng??i Kh?me chi?m đa s? ? Campuchia va t?o thanh m?t thi?u s? đang k? ? mi?n Nam Vi?t Nam va Thai Lan, thi ng??i Hmong chi?m thi?u s? ? Vi?t Nam, Trung Qu?c va Lao.

Trong ph?m vi Philippines, cac nhom ng??i Tagalog , Visayan (ch? y?u la Cebuano , Waray va Hiligaynon ), Ilocano , Bicolano , Moro (ch? y?u la Tausug , Maranao va Maguindanao ) va Trung Luzon (ch? y?u la Kapampangan va Pangasinan ) co dan s? đang k?.

Ton giao

Cac qu?c gia ? đong Nam A th?c hanh nhi?u ton giao khac nhau. Theo dan s?, H?i giao la tin ng??ng đ??c th?c hanh nhi?u nh?t, v?i kho?ng 240 tri?u tin đ?, t?c kho?ng 40% toan b? dan s?, t?p trung ? Indonesia , Brunei , Malaysia , Nam Thai Lan va Nam Philippines . Indonesia la qu?c gia đa s? theo đ?o H?i đong dan nh?t tren th? gi?i.

Co kho?ng 205 tri?u Ph?t t? ? đong Nam A, khi?n ton giao nay tr? thanh ton giao l?n th? hai trong khu v?c, sau H?i giao. Kho?ng 38% dan s? Ph?t giao toan c?u c? tru ? đong Nam A. Ph?t giao ch? y?u ? Vi?t Nam, Thai Lan, Lao, Campuchia, Myanmar va Singapore. Th? cung t? tien va Nho giao c?ng đ??c th?c hanh r?ng rai ? Vi?t Nam va Singapore.

C? đ?c giao ch? y?u co m?t ? Philippines, đong Indonesia, đong Malaysia va đong Timor. Philippines co dan s? theo Cong giao La Ma l?n nh?t ? chau A. ^[134] đong Timor c?ng ch? y?u la Cong giao La Ma do l?ch s? c?a s? cai tr? c?a Indonesia ^[135] va B? đao Nha. Vao thang 10 n?m 2019, s? l??ng ng??i theo đ?o Thien chua, c? Cong giao va Tin lanh ? đong Nam A, đ?t 156 tri?u ng??i, trong đo 97 tri?u ng??i ? Philippines , 29 tri?u ng??i ? Indonesia , 11 tri?u ng??i ? Vi?t Nam , va ph?n con l?i đ?n t? Malaysia , Myanmar ., đong Timor , Singapore , Lao , Campuchia va Brunei .

Khong m?t qu?c gia đong Nam A nao la đ?ng nh?t v? m?t ton giao. M?t s? nhom đ??c b?o v? tren th?c t? b?i s? co l?p c?a h? v?i ph?n con l?i c?a th? gi?i. ^[136] T?i qu?c gia H?i giao đong dan nh?t th? gi?i, Indonesia, ?n đ? giao chi?m ?u th? tren cac hon đ?o nh? Bali . C? đ?c giao c?ng chi?m ?u th? ? ph?n con l?i c?a Philippines, New Guinea , Flores va Timor . Nhi?u ng??i theo đ?o Hindu c?ng co th? đ??c tim th?y tren kh?p đong Nam A ? Singapore, Malaysia, v.v. Garuda , ph??ng hoang la v?t c??i ( vahanam ) c?a th?n Vishnu , la bi?u t??ng qu?c gia ? c? Thai Lan va Indonesia; ? Philippines, hinh ?nh Garuda b?ng vang đa đ??c tim th?y tren Palawan ; Hinh ?nh vang c?a cac v? th?n va n? th?n Hindu khac c?ng đ??c tim th?y tren đ?o Mindanao . ?n đ? giao Bali h?i khac v?i ?n đ? giao đ??c th?c hanh ? nh?ng n?i khac, vi thuy?t v?t linh va v?n hoa đ?a ph??ng đ??c k?t h?p l?i. Ng??i theo đ?o Thien chua c?ng co m?t tren kh?p đong Nam A; h? chi?m đa s? ? đong Timor va Philippines, qu?c gia co s? ng??i theo C? đ?c giao l?n nh?t chau A. Ngoai ra, c?ng co nh?ng th?c hanh ton giao b? l?c lau đ?i h?n ? cac vung xa xoi c?a Sarawak ? đong Malaysia, Tay Nguyen Philippines va Papua ? mi?n đong Indonesia. ? Mi?n đi?n, Sakka ( Indra ) đ??c ton kinh nh? m?t Nat . ? Vi?t Nam, phan nhanh Ph?t giao đ?i th?a r?t ph? bi?n, ch?u ?nh h??ng c?a thuy?t v?t linh b?n đ?a nh?ng chu tr?ng tin ng??ng th? cung t? tien .

Thanh ph?n ton giao c?a m?i qu?c gia nh? sau: M?t s? gia tr? đ??c l?y t? CIA World Factbook : ^[137]

Ngon ng?

M?i ngon ng? đ?u b? ?nh h??ng b?i ap l?c v?n hoa do th??ng m?i, nh?p c? va qua trinh thu?c đ?a hoa trong l?ch s?. Co g?n 800 ngon ng? b?n đ?a trong khu v?c nay.

Thanh ph?n ngon ng? cho m?i qu?c gia nh? sau (v?i cac ngon ng? chinh th?c đ??c in đ?m ):

V?n hoa ? đong Nam A r?t đa d?ng: ? đong Nam A l?c đ?a, v?n hoa la s? pha tr?n c?a cac n?n v?n hoa Mi?n đi?n, Campuchia, Lao, Thai Lan ( ?n đ? ) va Vi?t Nam ( Trung Qu?c ). Trong khi ? Indonesia, Philippines, Singapore va Malaysia, v?n hoa la s? pha tr?n c?a cac n?n v?n hoa Austronesian , ?n đ?, H?i giao, ph??ng Tay va Trung Qu?c b?n đ?a. Ngoai ra, Brunei c?ng cho th?y ?nh h??ng m?nh m? t? ? R?p. Vi?t Nam va Singapore cho th?y ?nh h??ng c?a Trung Qu?c nhi?u h?n ^[153] ? ch? Singapore, m?c du la m?t qu?c gia đong Nam A v? m?t đ?a ly, la n?i sinh s?ng c?a đa s? ng??i Hoa va Vi?t Nam n?m trong vung ?nh h??ng c?a Trung Qu?c trong ph?n l?n l?ch s? c?a minh. ?nh h??ng c?a ?n đ? ? Singapore ch? ro rang qua nh?ng ng??i Tamil di c?, ^[154] , ? m?t m?c đ? nao đo, ?nh h??ng đ?n ?m th?c c?a Singapore . Trong su?t l?ch s? c?a Vi?t Nam, qu?c gia nay khong co ?nh h??ng tr?c ti?p t? ?n đ? - ch? thong qua ti?p xuc v?i cac dan t?c Thai, Khmer va Ch?m. H?n n?a, Vi?t Nam c?ng đ??c x?p vao khu v?c v?n hoa đong A cung v?i Trung Qu?c, Han Qu?c va Nh?t B?n do m?t l??ng l?n ?nh h??ng c?a Trung Qu?c trong v?n hoa va l?i s?ng c?a h?.

Nong nghi?p tr?ng lua n??c đa t?n t?i ? đong Nam A trong nhi?u thien nien k?, tren ph?m vi toan ti?u vung. M?t s? vi d? ?n t??ng v? nh?ng canh đ?ng lua nay n?m trong Ru?ng b?c thang Banaue ? vung nui Luzon ? Philippines . Vi?c b?o tri nh?ng canh đ?ng nay r?t t?n cong s?c. Cac canh đ?ng lua r?t thich h?p v?i khi h?u gio mua c?a vung nay.

Nha san co m?t ? kh?p đong Nam A, t? Thai Lan va Vi?t Nam đ?n Borneo, đ?n Luzon ? Philippines, đ?n Papua New Guinea . Khu v?c nay co k? thu?t gia cong kim lo?i đa d?ng, đ?c bi?t la ? Indonesia. Vi?c nay bao g?m v? khi, g?m co nh? kris đ?c bi?t va nh?c c?, ch?ng h?n nh? gamelan .

?nh h??ng

Nh?ng ?nh h??ng v?n hoa chinh c?a khu v?c đ?n t? s? k?t h?p gi?a H?i giao , ?n đ? va Trung Qu?c . ?nh h??ng v?n hoa đa d?ng ro r?t ? Philippines, đ?c bi?t la b?t ngu?n t? th?i k? cai tr? c?a Tay Ban Nha va M?, ti?p xuc v?i cac n?n v?n hoa ch?u ?nh h??ng c?a ?n đ?, va th?i k? giao th??ng c?a Trung Qu?c va Nh?t B?n.

Theo quy lu?t, nh?ng dan t?c ?n b?ng ngon tay co nhi?u kh? n?ng b? ?nh h??ng b?i v?n hoa c?a ?n đ?, vi d?, h?n la v?n hoa c?a Trung Qu?c, v?n ?n b?ng đ?a ; tra v?i t? cach la m?t lo?i đ? u?ng, co th? đ??c tim th?y tren kh?p vung nay. N??c m?m tuy la đ?c tr?ng c?a vung nay nh?ng m?i n??c l?i co nh?ng khac bi?t.

Ngh? thu?t

Ngh? thu?t c?a đong Nam A co m?i lien h? v?i ngh? thu?t c?a cac khu v?c khac. Khieu v? ? h?u h?t cac n??c đong Nam A bao g?m chuy?n đ?ng c?a ban tay c?ng nh? ban chan, đ? th? hi?n c?m xuc c?a đi?u nh?y va y ngh?a c?a cau chuy?n ma n? di?n vien ballet s? k? cho khan gi?. H?u h?t cac n??c đong Nam A du nh?p v? đi?u vao cung đinh c?a h?; đ?c bi?t, ballet hoang gia Campuchia trinh di?n vao đ?u th? k? th? 7 tr??c cung đinh đ? ch? Khmer , n?i ch?u ?nh h??ng l?n c?a ?n đ? giao ?n đ?. đi?u mua Apsara , n?i ti?ng v?i c? đ?ng tay va chan m?nh m?, la m?t vi d? tuy?t v?i v? đi?u mua bi?u t??ng c?a đ?o Hindu.

Mua r?i va k?ch bong c?ng la m?t hinh th?c gi?i tri đ??c ?a chu?ng trong nh?ng th? k? tr??c, m?t hinh th?c n?i ti?ng la Wayang đ?n t? Indonesia. Ngh? thu?t va v?n h?c ? m?t s? vung đong Nam A ch?u ?nh h??ng kha l?n t? ?n đ? giao, v?n đa đ??c truy?n đ?n t? nhi?u th? k? tr??c. Indonesia, m?c du c?i sang đ?o H?i, n?i ph?n đ?i m?t s? hinh th?c ngh? thu?t, nh?ng v?n gi? nhi?u hinh th?c th?c hanh, v?n hoa, ngh? thu?t va v?n h?c ch?u ?nh h??ng c?a ?n đ? giao. M?t vi d? la Wayang Kulit (Mua r?i bong) va v?n h?c nh? Ramayana . Show di?n kulit wayang đa đ??c UNESCO cong nh?n vao ngay 7 thang 11 n?m 2003, la Ki?t tac di s?n truy?n kh?u va phi v?t th? c?a nhan lo?i .

Ng??i ta đa ch? ra r?ng ngh? thu?t c? đi?n c?a ng??i Khmer va Indonesia quan tam đ?n vi?c mieu t? cu?c s?ng c?a cac v? th?n, nh?ng đ?i v?i tam th?c đong Nam A, cu?c s?ng c?a cac v? th?n la cu?c s?ng c?a chinh cac dan t?c ? vui t??i, tr?n th?, nh?ng co tinh th?n thanh. Ng??i Thai , du nh?p mu?n vao đong Nam A, mang theo m?t s? truy?n th?ng ngh? thu?t c?a Trung Qu?c, nh?ng h? s?m lo?i b? chung đ? ?ng h? truy?n th?ng Khmer va Mon , va d?u hi?u duy nh?t v? s? ti?p xuc s?m h?n c?a h? v?i ngh? thu?t Trung Qu?c la phong cach c?a cac ngoi chua c?a h?, đ?c bi?t la mai nha ki?u thon nh?n, va đ? s?n mai c?a h?.

Am nh?c

Am nh?c truy?n th?ng ? đong Nam A c?ng đa d?ng nh? nhi?u b? t?c va v?n hoa c?a no. Cac phong cach chinh c?a am nh?c truy?n th?ng co th? th?y: Am nh?c cung đinh, am nh?c dan gian, phong cach am nh?c c?a cac dan t?c nh? h?n va am nh?c ch?u ?nh h??ng c?a cac th? lo?i ben ngoai vung đ?a ly.

Trong cac th? lo?i cung đinh va dan gian, dan nh?c c?ng chieng chi?m đa s? (tr? cac vung mi?n xuoi c?a Vi?t Nam). Dan nh?c Gamelan va Angklung t? Indonesia , hoa t?u Piphat / Pinpeat c?a Thai Lan va Campuchia va hoa t?u Kulintang c?a mi?n nam Philippines, Borneo , Sulawesi va Timor la ba phong cach am nh?c rieng bi?t chinh đa ?nh h??ng đ?n cac phong cach am nh?c truy?n th?ng khac trong khu v?c. Nh?c c? day c?ng r?t ph? bi?n.

Vao ngay 18 thang 11 n?m 2010, UNESCO đa chinh th?c cong nh?n angklung la Ki?t tac di s?n truy?n kh?u va phi v?t th? c?a nhan lo?i , đ?ng th?i khuy?n khich ng??i dan va chinh ph? Indonesia b?o v?, truy?n t?i, qu?ng ba bi?u di?n va khuy?n khich ngh? th? cong c?a ngh? lam angklung.

Ch? vi?t

L?ch s? đong Nam A đa d?n đ?n vo s? tac gi? khac nhau, t? c? trong va ngoai n??c vi?t v? khu v?c nay.

Ban đ?u, ng??i ?n đ? la nh?ng ng??i th?y đ?u tien d?y cho c? dan b?n đ?a v? ch? vi?t. đi?u nay đ??c th? hi?n qua cac hinh th?c ch? vi?t Brahmic co m?t trong khu v?c nh? ch? vi?t Bali đ??c th? hi?n tren la c? ch? đ??c g?i la lontar (xem hinh ben trai - phong to hinh ?nh đ? th?y ch? vi?t ? m?t ph?ng, va trang tri ? m?t kia).

Hinh th?c ch? vi?t nay đa t?n t?i lau đ?i tr??c khi phat minh ra gi?y vao kho?ng n?m 100 ? Trung Qu?c. L?u y m?i ph?n la c? ch? co vai dong, đ??c vi?t theo chi?u d?c c?a la va đ??c bu?c b?ng s?i xe v?i cac ph?n khac. Ph?n ben ngoai ch? đ??c trang tri. Cac b?ng ch? cai c?a đong Nam A co xu h??ng la abugida , cho đ?n khi ng??i chau Au đ?n, h? s? d?ng nh?ng t? c?ng k?t thuc b?ng ph? am ch? khong ch? nguyen am. Cac hinh th?c tai li?u chinh th?c khac, khong s? d?ng gi?y, bao g?m cac cu?n gi?y đ?ng Java. V?t li?u nay t? ra b?n h?n gi?y trong khi h?u nhi?t đ?i c?a đong Nam A.

T?i Malaysia, Brunei va Singapore, ngon ng? Ma Lai hi?n nay th??ng đ??c vi?t b?ng h? th?ng ch? Latinh. Hi?n t??ng t??ng t? c?ng co ? ti?ng Indonesia, m?c du cac tieu chu?n chinh t? khac nhau đ??c s? d?ng (vi d?: 'Teksi' trong ti?ng Ma Lai va 'Taksi' trong ti?ng Indonesia đ? ch? 'Taxi').

Vi?c s? d?ng ch? Han, trong qua kh? va hi?n t?i, ch? ro rang ? Vi?t Nam va g?n đay la Singapore va Malaysia. Vi?c s? d?ng ch? Han ? Vi?t Nam co t? kho?ng n?m 111 TCN khi qu?c gia nay b? ng??i Trung Qu?c đo h?. M?t phien b?n ch? Vi?t g?i la ch? Nom s? d?ng Ch? Han đa s?a đ?i đ? di?n t? ngon ng? ti?ng Vi?t. C? ch? Han va ch? Nom đ?u đ??c ng??i Vi?t s? d?ng cho đ?n đ?u th? k? 20.

Tuy nhien, vi?c s? d?ng ch? vi?t Trung Qu?c đa b? suy gi?m, đ?c bi?t la ? Singapore va Malaysia do cac th? h? tr? đang ?ng h? h? th?ng ch? vi?t Latinh.

Ph?i noi r?ng gio mua khong ch? đem l?i thu?n l?i cho con ng??i ma con la nh?ng y?u t? t? nhien tac đ?ng va t?o nen s? th?t th??ng cho khi h?u trong vung, v?i bien đ? khong l?n l?m. M?a nhi?t đ?i tren đ?a ban t? nhien c?a khu v?c t?o ra nh?ng vung nh?, xen k? gi?a r?ng nhi?t đ?i, đ?i nui, b? bi?n, va đ?ng b?ng, t?o nen nh?ng c?nh quan đa d?ng. Th?c t? đo khi?n cho đong Nam A thi?u nh?ng khong gian r?ng cho s? phat tri?n kinh t? - xa h?i tren quy mo l?n, thi?u nh?ng đi?u ki?n t? nhien cho s? phat tri?n nh?ng k? thu?t tinh t?, ph?c t?p. ? đay khong co nh?ng đ?ng b?ng r?ng l?n nh? vung chau th? song ?n , song H?ng hay Hoang Ha ; c?ng khong co nh?ng đ?ng c? menh mong nh? vung th?o nguyen. Khong gian sinh t?n ? đay tuy nh? h?p nh?ng l?i r?t phong phu, đa d?ng. Con ng??i co th? khai thac ? thien nhien đ? lo?i th?c ?n đ? sinh t?n. Vi th? co ng??i g?i đong Nam A la khu v?c khai thac th?c ?n theo ngh?a r?ng. Nh?ng đi?u ki?n đo r?t thu?n l?i cho cu?c s?ng con ng??i trong bu?i đ?u, nh?ng khong kh?i ?nh h??ng nh?t đ?nh đ?n s? phat tri?n c?a m?t n?n s?n xu?t l?n, t?o nen m?t kh?i l??ng s?n ph?m l?n trong nh?ng giai đo?n phat tri?n sau nay c?a khu v?c. đ?ng th?i, s? đa d?ng, đan xen c?a nh?ng đ?a ban sinh t? nh? trong v?n hoa t?c ng??i c?a c? khu v?c va trong m?i qu?c gia.

Do đi?u ki?n đ?a ly c?a minh, đong Nam A ch?u ?nh h??ng ch? y?u c?a gio mua, t?o nen hai mua t??ng đ?i ro r?t: mua kho l?nh, mat va mua m?a t??ng đ?i nong va ?m. Vi th?, đong Nam A con đ??c g?i la khu v?c "Chau A gio mua". N?u theo khai ni?m nay thi ranh gi?i đ?a ly khu v?c đong Nam A con bao g?m c? mi?n Nam Tr??ng Giang va vung đong B?c c?a ?n đ? n?a. Chinh gio mua va khi h?u bi?n lam cho khi h?u vung đong Nam A đang l? co th? tr? nen kho c?n nh? m?t s? khu v?c l?c đ?a khac co cung v? đ? ^[155] đa tr? nen xanh t?t va tru phu v?i nh?ng đo th? đong đuc va th?nh v??ng nh? Kuala Lumpur , Singapore , Jakarta ... Gio mua kem theo nh?ng c?n m?a nhi?t đ?i đa cung c?p đ? n??c cho con ng??i dung trong đ?i s?ng va s?n xu?t h?ng n?m, t?o nen nh?ng canh r?ng nhi?t đ?i phong phu v? th?o m?c va chim muong. đong Nam A t? lau đa tr? thanh que h??ng c?a nh?ng cay gia v?, cay h??ng li?u đ?c tr?ng nh? h? tieu , sa nhan , đ?u kh?u , h?i, qu? , tr?m h??ng ... va cay l??ng th?c đ?c tr?ng la lua n??c .

^[156]

C? quan l?p phap

C? quan l?p phap t?i cac qu?c gia đong Nam A đ??c t? ch?c theo 2 h? th?ng: H? th?ng l??ng vi?n g?m cac qu?c gia : Thai Lan , Campuchia , Myanmar , Malaysia , Indonesia va Philippines . H? th?ng đ?n vi?n g?m cac qu?c gia: Vi?t Nam , Lao , Singapore , Brunei va đong Timor . Qu?c h?i Indonesia đ??c xem la ngh? vi?n co s? đ?i bi?u đong nh?t đong Nam A, v?i 692 thanh vien (132 ? th??ng vi?n va 560 ? h? vi?n). Qu?c h?i Brunei co s? thanh vien it nh?t, ch? co 36 ngh? s?.

đong Nam A co cac bi?n , v?nh bi?n ?n sau vao đ?t li?n, t?o đi?u ki?n cho cac lu?ng di dan gi?a đ?t li?n va cac đ?o , cho s? giao l?u v?n hoa gi?a cac qu?c gia , cac dan t?c . Ng??i đong Nam A co nhi?u net t??ng đ?ng trong sinh ho?t, s?n xu?t, nh? cung tr?ng lua n??c , dung trau bo lam s?c keo, dung g?o lam ngu?n l??ng th?c chinh... Tuy v?y m?i n??c v?n co nh?ng phong t?c , t?p quan, tin ng??ng rieng t?o nen s? đa d?ng trong v?n hoa c?a c? khu v?c. Vi d? s? đa d?ng v? tin ng??ng: đa s? ng??i Malaysia , Indonesia theo đ?o H?i ; ng??i Myanmar , Thai Lan , Campuchia va Lao theo đ?o Ph?t ; ? Philippines , đ?o Ki-to va đ?o H?i co s? ng??i theo đong nh?t. ? Vi?t Nam cung v?i đ?o Ph?t , đ?o Ki-to , ng??i dan con co cac tin ng??ng đ?a ph??ng .

V? tri c?u n?i va ngu?n tai nguyen giau co c?a đong nam A đa thu hut s? chu y c?a cac n??c đ? qu?c . Cho t?i tr??c chi?n tranh th? gi?i th? hai , ba n??c Campuchia, Lao, Vi?t Nam b? đ? qu?c Phap xam chi?m; Myanmar , Malaysia tr? thanh thu?c đ?a c?a Anh ; Indonesia la thu?c đ?a c?a Ha Lan ; Philippines b? Tay Ban Nha va sau đo Hoa K? chi?m đong. Ngo?i l?, Thai Lan gi? đ??c n?n đ?c l?p nh?ng l? thu?c ph??ng Tay nhi?u m?t. Trong chi?n tranh th? gi?i th? hai , h?u h?t cac n??c đong Nam A b? phat xit Nh?t xam chi?m. Sau chi?n tranh th? gi?i th? hai, cac n??c đa l?n l??t gianh l?i đ??c đ?c l?p . Hi?n nay đa s? cac qu?c gia trong khu v?c theo ch? đ? c?ng hoa, ben c?nh đo la m?t s? qu?c gia theo chinh th? quan ch? l?p hi?n. Cac n??c trong khu v?c đ?u mong mu?n h?p tac phat tri?n. Cac n??c đong Nam A co nh?ng net t??ng đ?ng trong n?n v?n hoa đ?m đa b?n s?c dan t?c, trong l?ch s? đ?u tranh gianh đ?c l?p va đang cung nhau xay d?ng m?i quan h? h?p tac toan di?n, cung nhau phat tri?n đ?t n??c va khu v?c.

• L?ch s? đong Nam A
• Hi?p h?i cac qu?c gia đong Nam A
• Cac qu?c gia đong Nam A

L?i chu thich: đa tim th?y th? <ref> v?i ten nhom “chu thich”, nh?ng khong tim th?y th? t??ng ?ng <references group="chu thich"/> t??ng ?ng, ho?c th? đong </ref> b? thi?u