La fixega (termine che el deriva dal latino physica , "naura" che a so olta deriva dal greco (τ?) φυσικ?

(
(ta) physika
), "(łe) robe nadurałi", nasuo da 

φ?σι?

(
physis
), ambedo derivai da l'orixane comune indoeoropea) ła xe ła 
siensa
 de ła 
naura
 inte el senso pi grando.

La ga el fin de studiar i fenomani nadurałi, o sia tuti chełi avegnimenti che i połe esare descrivui, o sia cuantificai o mixurai , co łe grandese fixeghe justa, al fin de catar principi e leji che łe regoła łe interasion intra łe grandese e łe so variasion, doparando astrasion matemateghe. A sto fin, ghe se połe rivare soło co l'aplicasion dura del metodo sientifego , chel ga el fin ultimo de darne on schema senplifega, o modełi del fenomano descrivuo. ^[1] .

L'union de principi e de leji fixeghe de na determinada clase de fenomani oservai, łe definise na teoria fixega dedutiva , coerente e costruia de sołito a partir dal rajonamento idutivo sperimentałe.

Storego [ canbia | canbia el codaxe ]

La storia de ła fixega ła inbrasa de seguro on longo arco tenporałe, ma no ghe xe nisun acordo so cuando che ła xe nata. Alguni studioxi i ga pensa che el so inisio documenta l'e sta inte ła Civilta de ła vale de l'Indo. Altri storeghi de la siensa, i vede inte el fiłoxofo Talete tra i primi a no vołere le spiegasion no-naduralisteghe e no rasionałi de la nadura (par exenpio miti e coxmogonie a sfondo rełijoxo) e de conseguensa el primo a vedare el canpo de łe siense de ła naura. El xe sta anca el primo a farse de łe domande che oncora deso i fixeghi i serca de catar na risposta o sia so cuałe sostansa fondamentałe o el principio materiałe a ła baxe de l'universo. Empedocle el ga descuerto i conceti de łe forse trative e repulsive che łe regoła i mutamenti e łe interasion intra ełementi materiałi sostansiałi del coxmo. I filosofi Leucippo e Democrito i ghea dato inportansa al conceto de atomismo che el saria sta riciapa da ła fixega moderna. Parmenide , unco considara on filoxofo, el ghea scrivesto el poema So ła naura ( Περ? φ?σεω? , Peri physe?s ) che el se proponea de ofrire on cuadro rasionałe de cosa chel sia in realta el mondo fixego e cuałe che ła sia ła so struturasion esensiałe.. El filosofo de la siensa Popper el ga cata robe in comun intra el pensiero de st'ultimo e ła teorixasion de on universo pien, xeometego e continuo da parte de Einstein, ^{[ Fonte nesesaria ]}

tanto che Popper el ghea ribatexa Einstein "Parmenide".
[2]

Tuta via ła fixega cusi ciamada ła nase co ła rivołusion sientifega inte el XVII secolo par opara de Niccolo Copernico , Keplero , Tycho Brahe , Galileo Galilei e el so metodo scientifego ,

Leibniz e Newton che i ga dato contributi a ła mecanega celeste e ai principi de ła mecanega clasega dando anca i strumenti matemateghi justi par rivar al fin, come i fondamenti del calcolo infiniteximale .

La fixega ła raprexenta ła prima disipina sientifega inte ła storia de ła siensa , andove inte el XVIII secolo nasara ła chimega , inte el XIX secolo la biołoxia e le siense de ła Tera e vanti.. N'el XVIII e XIX secolo i nase e i se xviłupa teorie come la termodinamega e l' ełitromagnetismo . Senpre a liveło storego, se vołe dividare ła fixega in fixega clasega che ła ciapa anca ła mecanega clasega , la termodinamega e l' ełitromagnetismo fin a la fin del XIX secolo e la fixega moderna dal scumisio del XX secolo partendo da ła teoria de ła rełativita , la mecanega cuantistega e tute chełe altre teorie fixeghe de ła segonda meta del novexento.

Mixurasion [ canbia | canbia el codaxe ]

Par saverghene de pi, vardarse ła voxe Metrołoxia .

La mixura l'e chel proceso che permete de conosare na cuantita de on determinato ojeto (longhesa o masa) dal ponto de vista de cuantita, co on unita de mixura , o sia na grandesa standar che, ciapada N volte, ła ghe daga on vałore unzoło ^[3] a ła cuantita da mixurare. La branca de ła fixega che ła se ocupa de ła mixurasion de łe grandese fixeghe , ła xe ciamada metroloxia . El fin de ła metrołoxia, el xe cheło de definire algune grandese fixeghe (o sia na grandesa che ła połe esare definia da on numaro e on riferimento), dite fondamentałi , che da ste cua połe vegner ricavae tute chełe altre, dite derivae (da na grandesa fixega fondamentałe se połe ricavare na grandesa fixega derivada, o sia che par otegnere na derivada se ga da dividare o moltiplicare na grandesa fixega fondamentałe). On altro fin de ła metrołoxia l'e cheło de definir coreti modi de mixura e cusi da vere on vałore standar a che ghe se połe far riferimento co se vołe.

El sistema de unita de mixura che i fixeghi vołe, l'e cheło del Sistema Internasionałe (SI): el se ga baxa so sete grandese fondamentałi che da ste cua deriva tute chełe altre: ^[4]

• il metro (m), par łe mixure de longhesa ;
• il segondo (s), par i intervałi de tenpo ;
• il chiłogramo (kg), par łe mixure de ła masa ;
• l' ampere (A), par łe intensita de corente ;
• il kelvin (K), par łe mixure de tenperadura ;
• la mołe (mol), par la cuantita de sostansa ;
• la candeła (cd), par l' intensita luminoxa .

Note [ canbia | canbia el codaxe ]

1. ↑ Paul Adrien Maurice Dirac, fixego inglexe, el ghea dito: ≪[...] gavaremo da ricordare che el principale fin de łe siense fixeghe, no l'e cheło de dare modełi, ma ła formułasion de leji che łe governa i fenomani e l'aplicasion de ste leji par ła descuerta de novi fenomani. Se on modeło el existe xe tanto mejo, ma el fato chel existe o no l'e na cuestion segondaria.≫ - P.A.M. Dirac - The principles of quantum mechanics - 4ª ed. Oxford Clarendon Press 1958 - Cap. 1
2. ↑ K.R. Popper, Unended Quest: An Intellectual Autobiography , Routledge Classics, Routledge, 2002, pp. 148?150, ISBN   978-0-415-28589-6 , LCCN   2002067996 .
3. ↑ = unico / unjoło
4. ↑ Turchetti , op. cit. , p. 10 .

Varda anca [ canbia | canbia el codaxe ]

• Paradoso del gato de Schrodinger
• Mecanica cuantistega

Altri projeti [ canbia | canbia el codaxe ]

• Wikimedia Commons el detien imajini o altri file so fizega