La fiłozofia (in grego antigo : φιλοσοφ?α

, philosophia

^[1] , forma da φιλε?ν ( philein ), "amar", e σοφ?α ( sophia ), "sapiensa", o sia "amor par ła sapiensa" ^[2] ) el ze un canpo de studi che el se fa domande e el reflete sul mondo e su l' esar uman , indaga sul senso de l' esar e de l' ezistensa umana . Cofa intrinseco inte l'isteso nome, ła fiłozofia ła ze l'amore par ła sapiensa (intendesta cofa conosensa) e ła reserca. ^[3]

Prima oncora che indazene specułativa, ła fiłozofia ła ze sta na disiplina che ła ghea asumesto anca i caratari de ła condusion del "modo de vita", par ezenpio inte l'aplicasion concreta dei prinsipi traesti traerso de ła reflesion o pensiero . In sta forma, sta cua ła zera nasesta inte l' antiga Gresa ^[4] . A far pi conplesa na definision univoga de ła fiłozofia el concore el disentire intra i fiłozofi su l'isteso ojeto de ła fiłozofia: racuanti i orienta l'anałize de ła fiłozofia verso l' omo e i so intaresi cusita cofa che el vien esponesto inte l' Eutidemo de Platon , par el cuało sta cua ła saria ≪ ła dopara del savere a vantajo de l'omo ≫ ^[5] .

Inte el proseguimento de ła istoria de ła fiłozofia altri autori che i segue sta opinion i ze Cartezio (≪Tuta ła fiłozofia ła ze cofa un albara, che ła ga łe raize che łe ze ła metafizega , el trozo el ze ła fizega , e łe rame che łe nase da sto trozo łe ze łe altre siense , che łe se reduze in tre prinsipałi: ła medezina , ła mecanega e ła morałe , intendendo ła pi alta e ła pi perfeta morałe, che presuponindo na conosensa totałe de łe altre siense, ła ze l'ultemo grado de ła sajesa ≫), ^[6] Thomas Hobbes , ^[7] e Immanuel Kant , el cuało, el definise ła fiłozofia cofa ≪siensa de ła rełasion de ogni conosensa col fin sesifego de ła razon umana≫ ^[8] .

Altri pensatori i pensa che ła fiłozofia ła gapia da mirar a ła conosensa de l' esar par come che el ze sevendo un percorso che, fate łe debite defarense, el va dai ełeai ^[9] finmente a Husserl e Heidegger .

Prinsipałi disipline fiłozofeghe [ canbia | canbia el codaxe ]

Senpre renovada, onco ła fiłozofia ła se ga speciałiza in numarevułe disipline, che łe se ocupa de determenai setori de ła reflesion fiłozofega, in racuanti cazi confinanti co altre siense umane.

Fiłozofia teoretega [ canbia | canbia el codaxe ]

Par saverghene de pi, vardarse ła voxe fiłozofia teoretega .

Ojeto de ła fiłozofia teoretega ła ze ła conosensa inte el senso pi astrato e zenerałe; ła pusibiłita e el fondamento del conosar uman, e i so ojeti pi universałi e astraesti, cofa l'esar, el mondo, etc.

• Lozega : ła lozega, orizenariamente, ła forma el studio de łe corete magnere de funsionamento e espresion de ła razon umana ( logos ). Sta cua ła ga dopo asumesto el caratare particułare de disiplina che ła se ocupa del coreto argomentare, da na vizion meramente formałe e sinbolega; in sto senso ła ze na disiplina afina a ła matematega .
• Metafizega : ła fiłozofia teoretega ła ga asumesto par un periodo storego longo el carataro de fiłozofia prima o sia metafizega. Sta cua, letaralmente, ła ze ła conosensa che ła se volta a cuei enti zenerałisimi che i ze "al de la" dei enti sensibiłi.
• Ontołozia : l'ontołozia ła se ocupa del studio de l'esar in cuanto esar, de ła so defarensa co l'ente ( defarensa ontołozega ), del so raporto col gnente, o sia cheło che no el ze esar.
• Epistemołozia e gnozeołozia : co defarenti sfumadure, anbedo łe se ocupa de l'anałize dei limiti e de łe modałita de ła conosensa umana. Soratuto inte ła fiłozofia contenporanea, el conceto de epistemołozia el revarda pi spesifegamente ła conosensa sientifega: in sto senso l'epistemołozia ła ga granda sorapozision co ła fiłozofia de ła siensa .
• Fiłozofia de ła siensa : spesifegamente ła ze ła riflesion interiora a ła siensa sul metodo e su ła conosensa sientifega.
• Fiłozofia del łenguajo : el ze cueła parte de ła fiłozofia che ła se ocupa de studiar el lenguajo inte ła so rełasion co ła realta. Relasionandose streta co ła lenguistega e co ła lozega , sta cua ła se ocupa de ła zeneze del lenguajo, del raporto intra senso e signifega e de ła modałita traerso ła cuała, in zenerałe, el pensiero el se espresiona.
• Teołozia : el ze cueła spesifega disiplina che ła indaga su l'ezistensa de entita superiori (Dio), sercando de stabiłir el raporto de conosensa che se połe gaver intra l'ente supremo e l'esar uman.
• Fizega : ła varia da ła fizega sientifega, da ła cuała ła ze stada renpiasada da almanco 4 secołi, in antighita ła studiava i fenomani naturałi sensa servirse del metodo sientifego .

Fiłozofia pratega [ canbia | canbia el codaxe ]

Par saverghene de pi, vardarse ła voxe fiłozofia pratega .

• Etega o morałe : el ze el canpo de aplicasion pratego de ła fiłozofia par ecełensa. El so ojeto el ze l'omo in cuanto esar sociałe: sta cua inte el particułare ła se ocupa de determenar cheło che el ze justo o sbaja, difarensiando el ben dal małe in baze a na determenada teoria dei vałori o asiołozia . L'etega ła ze intendesta anca cofa ła reserca de uno o pi criteri che i ghe consenta a l'individuo de zestire adeguadamente ła so libarta e de determenarghene łe limitasion adeguae.
• Estetega : el ze un setore de ła fiłozofia che ła se ocupa de ła conosensa del beło naturałe o de cueło artistego, o sia del zudisio de gusto. In orizene, tutavia, el termano estetega el denomenava l'anałeze dei contegnui e de łe modałita de ła conosensa sensibiłe.
• Fiłozofia del derito : se parla de na disiplina intermedia intra fiłozofia e derito, che ła se ocupa de definir i criteri traerso i cuałi el se forma ła sistema de łe norme che łe regoła ła convivensa umana, e i prinsipi in baze ai cuałi un sistema zuridego el połe vegner reconosesto cofa vałido e in vigore.
• Fiłozofia de ła pułitega : ojeto de sta disiplina łe ze łe istitusion inte ła so formasion, soratuto par cheło che revarda i fatori che i regoła l'instaurasion e el mantegnimento del podere inte i confronti de chełi che i ghene ze sotoponesti.
• Fiłozofia de ła rełijon : ła ze ła disiplina che ła se ocupa de studiar łe carateristeghe de łe prinsipałi rełijon da na vizion fiłozofega, individuandoghene łe carateristeghe costanti e universałi e studiando el raporto de l'omo co ła rełijon cofa formasion culturałe e storega.
• Fiłozofia de ła storia : ła fiłozofia de ła storia ła se ocupa de ła problematega clasega del signifega de ła storia e de un so pusibiłe fine tełeołozego. Sta cua ła se dimanda se ghe ze un dizegno, un fine, un prinsipio guida inte el procedimento de ła storia umana. Altre cuestion sora de łe cuałe ła se interoga sta disiplina łe ze se l'ojeto de ła istoria ła ze ła verita o el gaver da esar, se ła istoria ła ze siclega o lineare, o se ghe sipia in sta cua el conceto de progreso.

Nove disipline [ canbia | canbia el codaxe ]

• Bioetega : incrozando conosense fiłozofeghe co anałize de tipo sientifego, antropołozego e medego, ła se ocupa inte el particułar de łe carataristeghe eteghe ligae a ła vita, umana e no umana. Problemateghe bioeteghe esensiałi łe concerne ła reprodusion, el nasimento, ła morte, l'identita zenetega, l'inzegnaria zenetega etc.
• Fiłozofia de ła mente : su łe moderne descuerte sientifeghe rełasionae al funsionamento del sistema nervozo uman, ła se ga desviłupa sta disiplina fiłozofega, che ła se ocupa de indagar inte el raporto intra ła mente, cofa forma organizativa de ła cosiensa, e el serveło cofa strutura meramente fizega; cusita cofa el raporto de ła mente col corpo e col mondo.
• Consułensa fiłozofega : ła nase in Zermania, col nome de Philosophische Praxis , par man de Gerd B. Achenbach e Bergisch Gladbach inte el majo del 1981 ^[10] devegnindo ojeto anca de połemeghe da parte sia del mondo de ła fiłozofia academega sia da cueło la de łe prateghe psicoterapeuteghe . I sostegnitori de ła consułensa fiłozofega i declara che sta cua ła forma na particułar aplicasion de ła fiłozofia, simiłabiłe ma no coinsidente, co łe terapie psicołozeghe ^{[11] [12]} . Za inte el 1998 Michael Zdrenka ^[13] el ghea censio sirca 130 prateganti de sta disiplina, ma da chel momento el so numaro el ze probabilmente cresesto, par el desviłupo de ste ativita in racuanti paezi.
• Neurofiłozofia : na disiplina che ła intenta de stabiłir un raporto intra łe neurosiense e ła fiłozofia col dopio-fin de rendar pi ciare łe risposte a łe dimande fondamentałi de ła specułasion fiłozofega vałendose de łe descuerte neurosientifeghe e inte l'isteso tenpo portarghe a łe indazene sientifeghe su ła mente dei instrumenti specułativi pi precizi che i evitee confuzion de tipo lenguistego o concetuałe .

Notasion [ canbia | canbia el codaxe ]

Varda anca [ canbia | canbia el codaxe ]

• Ermete Trismegisto

Altri projeti [ canbia | canbia el codaxe ]

• Wikimedia Commons el detien imajini o altri file so fiłozofia

Linganbi foresti [ canbia | canbia el codaxe ]

• filosofia Treccani.it ? Enciclopedie on line , Istituto de ła Enciclopedia Italiana.
• Vito Fazio-Allmayer, FILOSOFIA , in Enciclopedia Italiana , Istituto de ła Enciclopedia Italiana , 1932.
• ( EN ) philosophy Enciclopedia Britannica , Encyclopædia Britannica, Inc.
• ( EN ) Opere riguardanti Fiłozofia Open Library , Internet Archive .
• ( EN ) Fiłozofia , in Catholic Encyclopedia , Robert Appleton Company.