Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Xalqaro fonetik alifbo
(
inglizcha
:
International Phonetic Alphabet, IPA
;
fransuzcha
:
Alphabet phonetique international
,
API
)
lotin alifbosi
asosidagi transkripsiyalar yozilmasi uchun belgilar sistemasidir. Xalqaro fonetika assotsiatsiyasi tomonidan hozirlangan va dastaklanadi. XFAdan chet tili o?qituvchilari va talabalari,
tilshunoslar
, logopedlar,
qo?shiqchilar
,
aktyorlar
,
leksikograflar
va tarjimonlar foydalanishadi.
Xalqaro fonetika assotsiatsiya barcha harflarni uch gruhga bo'ladi: pulmonik undoshlar, nopulmonik undoshlar, unlilar.
Pulmonik undoshlar ovoz yo'lining berkilishi va nafas chiqarish orqali hosil qilinadigan undoshlar. Pulmonik undoshlar inson tillari va XFAning katta qismini tashkil qiladi. O'zbek, Ingliz, Rus tillaridagi barcha undoshlar aynan shunday. Pulmonik undoshlar jadvalga bittadan yoki juft (oldin jarangsiz keyin jarangli) qilib joylashtirilgan, so'ngra harflar yasalish joyiga qarab ustunchalarga birlashtiriladi: oldingilardan (labial) orqa (glottal) undoshlargacha. Yasalish usuliga qarab harflar qatorlarga joylashtiriladi. To'liq berkilganlardan tortib (burun undoshlari) deyarli berkilmagan undoshlargacha (aproksimantlar).
Yasalish joyi →
|
Lab (Labial)
|
Til oldi (Koronal)
|
Til orqa (Dorsal)
|
Laringal
|
|
Lab-lab (bilabial)
|
Lab-tish
|
Tish (dental)
|
Alveolar
|
Ort alveolar
|
Retrofleks
|
Palatal
|
Velar
|
Uvular
|
Faringal
|
Epiglotal
|
Glotal
|
Yasalish usuli ↓
|
Burun
|
m? m
|
?? ?
|
n? n
|
?? ?
|
?? ?
|
ŋ? ŋ
|
?? ?
|
|
|
|
Portlovchi
|
p b
|
p? b?
|
t d
|
? ?
|
c ?
|
k ?
|
q ?
|
|
?
|
?
|
Shipildoq
|
|
|
|
s z
|
? ?
|
? ?
|
? ?
|
|
|
|
|
|
Sirg'aluvchi
|
? β
|
f v
|
θ ð
|
θ? ð?
|
???? ???
|
??? ??
|
c ?
|
x ?
|
χ ?
|
ħ ?
|
|
h ?
|
Approksimant
|
|
?
|
?
|
?
|
j
|
?
|
|
|
|
??
|
Zarbli
|
??
|
?
|
?? ?
|
?? ?
|
|
|
??
|
|
??
|
|
Titroq
|
?? ?
|
|
r? r
|
??r? ??r
|
|
|
?? ?
|
|
? ?
|
|
Yon sirg'aluvchi
|
|
|
? ?
|
? ??
|
??? ??
|
?? ??
|
|
|
|
|
Yon approksimant
|
|
|
l
|
?
|
?
|
?
|
??
|
|
|
|
Yon zarbli
|
|
|
?? ?
|
??? ??
|
??
|
??
|
|
|
|
|
Nopulmonik undoshlar nafas chiqishi bilan bog'liq bo'lmagan undoshlar. Uch gruhga bo'linadi: qarsli (kliklar, Afrikaning
koysan
va
bantu
tillarida mavjud), imploziv (
vyetnam
va
suaxili
kabi tillarda uchraydi), abruptiv (ko'pchilik
kavkaz
va amerind tillarida uchraydi).
Yana qarang
black
- [
http://we.bolta
[
sayt ishlamaydi
]
gg3ujf353;lgkpljoj;=pyhrmjkjkh..lkuly\
hrr