Uran rudalari
Uran
(
lotincha
:
U
ranium
) ? kulrang tusli
metall
. Uning 3 ta allotropik modifikatsiyasi ma?lum: aU, (3U, yU. Uran (
kimyoviy unsur
)ning suyuqlanish temperaturasi 1132°, qaynash temperaturasi 3818°, zichligi 19,120 g/sm3. Uran (kimyoviy unsur) inert gazlardan tashqari deyarli hamma elementlar bilan reaksiyaga kirishadi, metallar bilan intermetall birikmalar hosil qiladi. Birikmalarida 2, 3, 4, 5, 6 valentli. Uran ning 6 va qisman 4 valentli birikmalari deyarli barkaror. Uran (kimyoviy unsur) havoda suyet oksidlanadi. 150°da oksidlanish jarayoni tezlashadi. Uran (1U)oksid UO2 asos, Uran (kimyoviy unsur) (U1)oksid UO, amfoter xossalarga ega. UO3 suvda eritilganda diuranat (H2U2O7) va uranat (H2UO4) kislotalar hosil bo?ladi. UO3 ishqorlar bilan metall uranatlar hosil qiladi. Uran (kimyoviy unsur) ftor bilan odatdagi trada, boshqa galogenlar bilan esa faqat qizdirilganda birikadi. UO3 ning o?zi uranil nitratni qizdirib, UO2 esa UO3 ni vodorod bilan qaytarib olinadi. UO2 ni metall holdagi Uran (kimyoviy unsur) bilan qizdirib, uran (P)oksid UO, UO2 ga vodorod peroksid ta?sir ettirib, uran peroksid UO42H2O xreil qilinadi.
Uran (kimyoviy unsur) rudalarini boyitishda
gidrometallurgiya
usullari qo?llanadi. Ko?pincha Uran (kimyoviy unsur) rudasiga ko?p miqdorda sulfat yoki nitrat kislota yoxud ularning aralashmasidan qo?shib, Uranni eritmaga o?tkaziladi. Eritmaga aminlar va alkilfosfatlar qo?shib, Uran (kimyoviy unsur) ekstraksiya yoki ion almashtirish yo?li bilan yot jinslardan ajratib boyitiladi. So?ngra boyitilgan eritmalardan ammoniy diuranat (NH4),U2O7 yoki natriy diuranat Na2U2O7 yoxud uran (IV)gidroksid U(OH)4 holida cho?ktiriladi. Bu cho?kmalar Uran (kimyoviy unsur) birikmalarini xreil qilishda dastlabki modda sifatida ishlatiladi.
Uran (kimyoviy unsur)
yadro reaktorlarida
asosiy yoqilg?i sifatida qo?llanadi. Uran tuzlari fotografiyada, analitik kimyo’da, shisha tayyorlashda (shishani sariqyashil tusli qilishda) va yuqori traga chidamli sirlar uchun bo?yagich modda sifatida ishlatiladi.
Odam, hayvon va o?simlik to?qimalarida juda oz (10"s?10"8%) miqdorda, o?simlik kulida 1,510~5%, ba?zi bir qo?ziqorin va suvo?tlarda ko?proq Uran bo?ladi. Uran (kimyoviy unsur) odam va hayvon organizmiga ? oshqozonga suv va ovqatdan, nafasga havodan va teri orqali kiradi. Uran (kimyoviy unsur) qonda uzoq vaqt aylanmaydi. Odam va hayvon organizmida Uran (kimyoviy unsur) miqdori 10"7 g dan oshmaydi. Uran (kimyoviy unsur) xayvon va o?simlikning normal hayot faoliyati uchun zarur element qisoblanadi, lekin uning fiziologik funksiyasi yaxshi anik,lanmagan. Uran (kimyoviy unsur)ni qazib olishda va ishlov berishda undan zaharlanish mumkin. Uran (kimyoviy unsur) organizmga kirganida barcha organ va to?qimalarga ta?sir etadi. Zaharlanshdan saqlanish uchun germetik qurilmalardan foydalanish, havo va suvni toza tutish, ishchilarni tibbiy nazoratdan o?tkazib turish va gigiyena qoidalariga rioya qilish kerak.