Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Transliteratsiya
(
lotincha
:
trans
? ?qarshi“, ?orqali“ va
littera
? ?harf“) deb bir
yozuv tizimidagi
matnni boshqa yozuv tizimidagi belgilar bilan berishga aytiladi
[1]
[2]
.
Transliteratsiya qat?iy va bo?shashtirilgan bo?ladi. Qat?iy transliteratsiyada bir yozuv harflari boshqa yozuv harflari bilan birma-bir almashtiriladi, masalan,
yunoncha
Ελληνικ? Δημοκρατ?α
("Ellenik Respublika")
Ell?nik? D?mokratia
deb transliteratsiya qilinadi, bunda
yunon
harflari mos
lotin
harflari bilan almashtiriladi. Bo?shashtirilgan transliteratsiyada harflar birma-bir almashtirilishi shart emas, agarda asl yozuvda ular beradigan tovush boshqa yozuvdagi mos harflar tovushiga mos kelmasa, masalan,
Ελληνικ? Δημοκρατ?α
→
Ellinike Dimokratiya
(bunda transliteratsiya yunon talaffuziga tayanadi).
Transliteratsiya bir grafik tizim (alifbo) asosida yozilgan matnlar yoki alohida so?zlarni boshqa bir grafik tizim (alifbo) vositalari bilan harfma-harf aks ettirishdir.
Transkripsiyadan
farqli ravishda transliteratsiya muayyan tilning grafik tizimiga asoslanib ish ko?radi. Bironbir alifboga asoslanar ekan, transliteratsiya harflarni shartli qo?llashga, qo?shimcha hamda diakritik belgilar kiritishga yo?l qo?yadi. Transliteratsiya dastlab 19-asrda Prussiya ilmiy kutubxonalaridagi lotin, kirill, arab, hind va boshqa yozuvli tillarda yozilgan asarlarni yagona katalogga kiritish ehtiyojidan kelib chiqqan. Ushbu kutubxonalar uchun tuzilgan yo?riqnomalar 20-asrda lotincha bo?lmagan yozuv gizimlarini lotinchaga o?girish andozasining asosi bo?lib xizmat qildi. Hozirgi transliteratsiyaga oid tavsiyalar Xalqaro standartlar tashkiloti ? ISO (International Standart Organisation) tomonidan ishlab chiqiladi. Transliteratsiya o?zining universalligi tufayli ko?p tomonlama xalqaro munosabatlarda amaliy masalalarni hal qilishning yagona standarti bo?lib xizmat qilishi mumkin. Transliteratsiyani amaliy transkripsiyadan farqlash kerak. Transliteratsiya xalqaro bo?lishi mumkin va bo?lishi kerak, chunki u bironbir milliy alifboga asoslanmaydi, amaliy transkripsiya esa bironbir belgili alifboga, uning harf va harf birikmalarini tegishli imloda qabul qilingan o?qish qoidalariga tayanadi. Transliteratsiya qad. qo?lyozma yodgorliklar, jahon xalklari tarixi, tili va adabiyotini o?rganishda muhim ahamiyatga ega.
