Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shimoliy qutb yog?dusi,
Alyaska
.
Qutb yog?dusi
yoki
shimol yog?dusi
?
atmosferaning
yuqori siyrak qatlamida hosil bo?ladigan yorug?lanish. Shimoliy kengliklarda u
aurora borealis
(
Qadimgi Rim
mifologiyasida
Avrora
- shom ma?budasi,
yunonchada
borealis
- "shimoliy shamol") deyiladi. Aurora borealis ko?pincha sentyabr-oktyabr hamda mart-aprel oylarida kuzatiladi. Janubiy yarimshardagi qutb yog?dusi esa
aurora australis
(
lotincha
australis
- "janub") deyiladi.
Qutb yog?dulari zaryadli zarrachalar -
ionlarning
Yer
magnitosferasiga
(yer sathidan taxminan 80 km balandlikda) sekundiga 300?1200 km tezlikda kelib urilishi natijasida paydo bo?ladi. Bu ionlar
Quyosh shamoli
deb ataluvchi
plazma
oqimida keladi. Ionlar odatda 1-15
keV
darajasigacha energiya tashiydi; va bu energiya
atmosferadagi
gaz
atomlariga
urilib, ularning energiya darajasini ko?taradi. Natijada zarbaga uchragan atomlar
foton
chiqara boshlaydi (bu hodisani
neon
lampalarida ham kuzatish mumkin). Qo?zg?algan atomlar odatda
kislorod
bo?lgani uchun, qutb yog?dulari atomar kislorod uchun xos yashil rangda (to?lqin uzunligi 557.7
nm
), past energiya sharoitida esa to?q qizil rangda (630.0 nm) yorug?lik chiqaradi. Har bir ion zarbasidan so?ng nafaqat fotonlar, balki
elektronlar
nurlanishi ham ro?y berib, elektronlar esa o?z navbatida boshqa atomlarga urilib, ulardan ham foton va elektron chiqarib, hodisa toki energiya tugaguncha davom etaveradi (0.5-1 sekund atrofida). Agar Quyosh shamoli intensiv bo?lsa, bu yog?dular uzoq davom etadi. Yog?dulardagi boshqa rangli to?lqinlar
azot
atomlari va
molekulalarining
nurlanishi oqibatida hosil bo?ladi
[1]
.
Ko?rinuvchi yorug?likdan tashqari, qutb yog?dulari
infraqizil
,
ultrabinafsha
va hatto
rentgen
nurlanishlarini ham yuzaga keltiradi. Lekin ultrabinafsha va rentgen spektrdagi to?lqinlar atmosferada yutilib ketadi, shuning uchun ularni faqat koinotdan kuzatish mumkin.
