Qarag?andi viloyati
?ара?анды облысы
Gerb
| |
viloyat
|
---|
Ma?muriy markazi
|
Qarag?andi
|
---|
Yirik shahari
|
Qarag?andi
,
Temirtau
,
Jezqazg?an
,
Shaxtinsk
|
---|
Asos solingan sanasi
|
1932-yil
|
---|
Akim
|
Abdishev Baurjan Tuyteyevich
|
---|
Rasmiy tillar
|
qozoqcha
(davlat tili),
ruscha
(rasmiy tili)
|
---|
Aholi
(
2012
)
|
1 358 064
[1]
(8,6 % , (5-o?rin)
|
---|
Zichligi
|
3,7 kishi./
km²
|
---|
Millatlar tarkibi
|
qozoqlar
44,68 %
ruslar
39,17 %
va boshqalar
|
---|
Dinlar tarkibi
|
musulmonlar
,
Xristianlar
|
---|
Maydoni
|
427 982
km²
(15,7 %, 1-o?rin)
|
---|
Balandligi
dengiz sathidan
Baland cho?qqisi
O?rtacha balandligi
|
1500
m
500
m
|
---|
Vaqt mintaqasi
|
UTC+6
|
---|
Telefon kodi
|
+7 721х xx-xx-xx
|
---|
Pochta indeksi
|
100000
|
---|
Internet domeni
|
krg.kz
|
---|
Avtomobil raqami kodi
|
M,К,09
|
---|
Rasmiy sayti
|
http://www.karaganda-region.kz/
|
---|
Xaritada
|
---|
![Qaragʻandi viloyati xaritada](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Kar_obl.svg/300px-Kar_obl.svg.png) |
48°0′0″N
71°0′0″E
/
48.00000°N 71.00000°E
/
48.00000; 71.00000
|
Qarag?andi viloyati
?
Qozog?iston Respublikasi
tarkibidagi viloyat.
1932-yil
10-martda tashkil etilgan. Maydoni 117,9 ming km
2
. Aholisi 1,353,804 kishi (2011). Shahar aholisi 85%. Viloyat 9 ma?muriy tumanga bo?lingan, 6 shahar va 15 shaharcha bor. Markazi ?
Qarag?andi
shahri. Viloyat respublikaning markaziy qismida,
Balxash ko?lining
shimoli-g?arbida joylashgan. Shimoliy tarafidan
Aqmola
,
Pavlodar
, sharqiy tomonidan
Sharqiy Qozog?iston
, janubida
Qizilo?rda
,
Janubiy Qozog?iston
,
Jambul
, g?arbiy tomonida
Aqto?be
,
Qo?stanoy viloyatlari
bilan chegaradosh.
Katta qismini Qozog?iston past tog?lari (balandligi 300?1000 m) egallagan. Past tog?lar janubda Betpaqdala cho?liga (balandligi 300?400 m), g?arbda esa Turon tekisligiga qo?shilib ketgan.
Iqlimi keskin kontinental va juda quruq. Iyulning o?rtacha harorati shimolda 20,1 °C va janubda 25,1 °C, yanvarning o?rtacha harorati shimolda ?16,7 °C, janubda ?13 °C. Yillik yog?in shimolda 100?280 mm. Vegetatsiya davri 160 ? 200 qun.
Yirik daryolari ? Sarisuv va Nura. Sho?r ko?l ko?p. Yer osti chuchuk suvlaridan keng foydalaniladi. Viloyatning shimoliy qismi kashtan tuproqli bo?lib, boshoqli o?tlar ? shuvoq cho?llari bilan band. Janubiy roqda sho?rlangan och kashtan va qo?ng?ir tuproqlarda siyrak chala cho?l va cho?l shuvoqsho?ra o?simliklari o?sadi; qumli joylarda boshoqli o?tlardan shuvoq, shuningdek buta o?simliklari, cho?l o?simliklari bilan birga qarag?ay, qayin, tog?terak, tol o?sadi. Chala cho?l va cho?llarda kemiruvchilar va yirtqichlar, sayg?oq, arxar,
jayron
, yelik yashaydi, tuvaloq va boshqalar qushlar uchraydi. Daryo va ko?l qirg?oqlarida suv parrandalari, qamishzorlarda qobon, ondatra yashaydi. Balxash ko?lida baliq ko?p.
Qarag?andi viloyatida 1 353 804 (2011) kishi istiqomat qilishadi. So?nggi vaqtlarda bu viloyatda slovyan xalqlari kamayib borayapti, unga asosiy sabablardan biri ularning
Rossiyaga
ko?chib ketishi. Viloyat aholisi ko?p millatli hisoblanadi. Aholisining milliy tarkibini quyidagi jadvaldan qarang.
Viloyat aholisining milliy tarkibi
(ushbu jadvalda
[2]
)
[3]
[4]
:
|
Soni
1989-yilgi
[2]
|
%
[2]
|
Soni
1999-yilgi
|
%
|
Soni
2010-yilgi
|
%
|
umumiy
|
1745448
|
100,00 %
|
1410218
|
100,00 %
|
1352037
|
100,00 %
|
Qozoqlar
|
449837
|
25,77 %
|
529478
|
37,55 %
|
604063
|
44,68 %
|
Ruslar
|
817900
|
46,86 %
|
614416
|
43,57 %
|
529555
|
39,17 %
|
Ukrainlar
|
128547
|
7,36 %
|
78755
|
5,58 %
|
61606
|
4,56 %
|
Olmonlar
|
159208
|
9,12 %
|
57229
|
4,06 %
|
39582
|
2,93 %
|
Tatarlar
|
52769
|
3,02 %
|
39313
|
2,79 %
|
34215
|
2,53 %
|
Beloruslar
|
35731
|
2,05 %
|
21579
|
1,53 %
|
16566
|
1,23 %
|
Koreyslar
|
14672
|
0,84 %
|
14097
|
1,00 %
|
13544
|
1,00 %
|
Chechenlar
|
5997
|
0,34 %
|
4660
|
0,33 %
|
5585
|
0,41 %
|
Polyaklar
|
7239
|
0,41 %
|
5572
|
0,40 %
|
4659
|
0,34 %
|
Ozarbayjonlar
|
4787
|
0,27 %
|
3667
|
0,26 %
|
4288
|
0,32 %
|
Moldavanlar
|
5401
|
0,31 %
|
3428
|
0,24 %
|
3032
|
0,22 %
|
Mordvalar
|
6665
|
0,38 %
|
4097
|
0,29 %
|
2788
|
0,21 %
|
O?zbeklar
|
4478
|
0,26 %
|
2325
|
0,16 %
|
2699
|
0,20 %
|
Chuvashlar
|
5188
|
0,30 %
|
3091
|
0,22 %
|
2377
|
0,18 %
|
Yunonlar
|
3660
|
0,21 %
|
2408
|
0,17 %
|
2160
|
0,16 %
|
Litvalar
|
3687
|
0,21 %
|
2474
|
0,18 %
|
2082
|
0,15 %
|
boshqalar
|
39682
|
2,27 %
|
23629
|
1,68 %
|
18471
|
1,37 %
|
Qarag?andi viloyati bo?yicha 55-ta milliy madaniyat markazlari faoliyat yurutadi. 20-ta markazda kechki maktablar ishlaydi. Har bir maktabda o?qiydiganlarning o?rtacha soni 25 kishini tashkil qiladi.
Temir yo?l uzunligi 581 km. Qattiq qoplamali avtomobil yo?llar uzunligi 2100 km. Balxash ko?lida muntazam kema qatnaydi. 5 oliy o?quv yurti (shu jumladan, universitet, politexnika, tibbiyot, kooperativ, jismoniy tarbiya institutlari) bor. 3 teatr, tasviriy san?at va o?lkashunoslik muzeylari, Botanika bog?i faoliyat ko?rsatadi.
Qishloq xo?jaligida, asosan, mineral xom ashyoni qazib olish va qayta ishlash, shuningdek, g?allachilik va yaylov chorvachiligi rivojlangan. Dashtning shimolida lalmikor g?allachilik bilan birga qoramolchilik, cho?chqachilik, parrandachilik va mayin junli qo?ychilik, chala cho?l va cho?llarda yaylov chorvachiligi bilan birga sug?orib
dehqonchilik
(sabzavot, poliz) qilinadi. Ekin maydonlariga g?alla (bahori bug?doy), arpa, ozuqa ekinlari ekiladi. Jamoa va shaxsiy xo?jaliklarida qoramol, qo?y va echki, yilqi, cho?chqa, parranda boqiladi. Balxash ko?lidan baliq ovlanadi; cho?l va tog?larda ovchilik qilinadi.
Asosiy sanoat tarmoqlari:
ko?mir
va
rangli metallurgiya
(
mis
,
molibden
rudasini
qazib olish). Shuningdek,
temir
va
marganets
rudalarini qazib olish rivojlangan. Qora metallurgiya mahalliy ruda asosida ishlaydi. Og?ir mashinasozlik (jumladan, ko?mir sanoati uchun mashinalar), qurilish materiallari (
sement
,
g?isht
,
ohaktosh
) ishlab chiqarish,
kimyo
, yengil (tikuvchilik, trikotaj, poyabzal) va oziq-ovqat (go?sht, moysir va
sut
,
un
, qandolat mahsulotlari va boshqalar) sanoat tarmoqlari rivojlangan. Qarag?anda metallurgiya kombinati, konshaxta jihozlari, mashinasozlik, sintetik kauchuk, metall konstruksiyalari zavodlari, Saran, Abay, Shaxtinsk, Jezqazg?an konmetallurgiya kombinatlari, mis eritish va ta?mirlashmexanika zavodlari, Balxashda toshko?mir sanoati korxonalari, issiqlik elektr markazi bor. Oqtovda sement zavodi, Aqchatov, Oqjal, Qayraqti, Qarag?aylida polimetall rudalarini boyitish kombinatlari va konlari mavjud.