Qarag?andi (viloyat)

Qarag?andi viloyati
?ара?анды облысы
	Gerb ;
	Gerb ;
viloyat
Ma?muriy markazi	Qarag?andi
Yirik shahari	Qarag?andi , Temirtau , Jezqazg?an , Shaxtinsk
Asos solingan sanasi	1932-yil
Akim	Abdishev Baurjan Tuyteyevich
Rasmiy tillar	qozoqcha (davlat tili), ruscha (rasmiy tili)
Aholi ( 2012 ) ;	1 358 064 ; (8,6 % , (5-o?rin)
Zichligi	3,7 kishi./ km²
Millatlar tarkibi	qozoqlar 44,68 % ; ruslar 39,17 % ; va boshqalar
Dinlar tarkibi	musulmonlar , Xristianlar
Maydoni	427 982 km² (15,7 %, 1-o?rin)
Balandligi ; dengiz sathidan ; Baland cho?qqisi ; O?rtacha balandligi	; ; 1500 m ; 500 m
Vaqt mintaqasi	UTC+6
Telefon kodi	+7 721х xx-xx-xx
Pochta indeksi	100000
Internet domeni	krg.kz
Avtomobil raqami kodi	M,К,09
Rasmiy sayti	http://www.karaganda-region.kz/
Xaritada
48°0′0″N 71°0′0″E / 48.00000°N 71.00000°E

Qarag?andi viloyati ? Qozog?iston Respublikasi tarkibidagi viloyat. 1932-yil 10-martda tashkil etilgan. Maydoni 117,9 ming km ². Aholisi 1,353,804 kishi (2011). Shahar aholisi 85%. Viloyat 9 ma?muriy tumanga bo?lingan, 6 shahar va 15 shaharcha bor. Markazi ? Qarag?andi shahri. Viloyat respublikaning markaziy qismida, Balxash ko?lining shimoli-g?arbida joylashgan. Shimoliy tarafidan Aqmola , Pavlodar , sharqiy tomonidan Sharqiy Qozog?iston , janubida Qizilo?rda , Janubiy Qozog?iston , Jambul , g?arbiy tomonida Aqto?be , Qo?stanoy viloyatlari bilan chegaradosh.

Tabiati [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Katta qismini Qozog?iston past tog?lari (balandligi 300?1000 m) egallagan. Past tog?lar janubda Betpaqdala cho?liga (balandligi 300?400 m), g?arbda esa Turon tekisligiga qo?shilib ketgan. Iqlimi keskin kontinental va juda quruq. Iyulning o?rtacha harorati shimolda 20,1 °C va janubda 25,1 °C, yanvarning o?rtacha harorati shimolda ?16,7 °C, janubda ?13 °C. Yillik yog?in shimolda 100?280 mm. Vegetatsiya davri 160 ? 200 qun.

Ichki suvlari, tuproqlari va hayvonlari [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Yirik daryolari ? Sarisuv va Nura. Sho?r ko?l ko?p. Yer osti chuchuk suvlaridan keng foydalaniladi. Viloyatning shimoliy qismi kashtan tuproqli bo?lib, boshoqli o?tlar ? shuvoq cho?llari bilan band. Janubiy roqda sho?rlangan och kashtan va qo?ng?ir tuproqlarda siyrak chala cho?l va cho?l shuvoqsho?ra o?simliklari o?sadi; qumli joylarda boshoqli o?tlardan shuvoq, shuningdek buta o?simliklari, cho?l o?simliklari bilan birga qarag?ay, qayin, tog?terak, tol o?sadi. Chala cho?l va cho?llarda kemiruvchilar va yirtqichlar, sayg?oq, arxar, jayron , yelik yashaydi, tuvaloq va boshqalar qushlar uchraydi. Daryo va ko?l qirg?oqlarida suv parrandalari, qamishzorlarda qobon, ondatra yashaydi. Balxash ko?lida baliq ko?p.

Aholisi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Qarag?andi viloyatida 1 353 804 (2011) kishi istiqomat qilishadi. So?nggi vaqtlarda bu viloyatda slovyan xalqlari kamayib borayapti, unga asosiy sabablardan biri ularning Rossiyaga ko?chib ketishi. Viloyat aholisi ko?p millatli hisoblanadi. Aholisining milliy tarkibini quyidagi jadvaldan qarang.

Milliy tarkibi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Viloyat aholisining milliy tarkibi
(ushbu jadvalda ^[2]) ^[3]^[4]:
	Soni 1989-yilgi ^[2]	% ^[2]	Soni 1999-yilgi	%	Soni 2010-yilgi	%
umumiy	1745448	100,00 %	1410218	100,00 %	1352037	100,00 %
Qozoqlar	449837	25,77 %	529478	37,55 %	604063	44,68 %
Ruslar	817900	46,86 %	614416	43,57 %	529555	39,17 %
Ukrainlar	128547	7,36 %	78755	5,58 %	61606	4,56 %
Olmonlar	159208	9,12 %	57229	4,06 %	39582	2,93 %
Tatarlar	52769	3,02 %	39313	2,79 %	34215	2,53 %
Beloruslar	35731	2,05 %	21579	1,53 %	16566	1,23 %
Koreyslar	14672	0,84 %	14097	1,00 %	13544	1,00 %
Chechenlar	5997	0,34 %	4660	0,33 %	5585	0,41 %
Polyaklar	7239	0,41 %	5572	0,40 %	4659	0,34 %
Ozarbayjonlar	4787	0,27 %	3667	0,26 %	4288	0,32 %
Moldavanlar	5401	0,31 %	3428	0,24 %	3032	0,22 %
Mordvalar	6665	0,38 %	4097	0,29 %	2788	0,21 %
O?zbeklar	4478	0,26 %	2325	0,16 %	2699	0,20 %
Chuvashlar	5188	0,30 %	3091	0,22 %	2377	0,18 %
Yunonlar	3660	0,21 %	2408	0,17 %	2160	0,16 %
Litvalar	3687	0,21 %	2474	0,18 %	2082	0,15 %
boshqalar	39682	2,27 %	23629	1,68 %	18471	1,37 %

Milliy madaniyat markazlari [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Qarag?andi viloyati bo?yicha 55-ta milliy madaniyat markazlari faoliyat yurutadi. 20-ta markazda kechki maktablar ishlaydi. Har bir maktabda o?qiydiganlarning o?rtacha soni 25 kishini tashkil qiladi.

Hududiy bo?linishi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

shahar va tumanlar	aholi soni(2007 y)	hududi(km kv.)	markazi	tashkil topgan yili
Qarag?andi	453 400	543	-	1934
Temirtov	171 900	300	-	1945
Jezqazg?an	97 300	1 800	-	1954
Satbaev	70 600	1 100	-	1973
Balxash	73 700	5 900	-	1937
Saran	50 700	174	-	1954
Shaxtinsk	56 600	200	-	1961
Qarajal	19 000	12 300	-	1963
Priozersk	12 800	54	-	1956
Abay tumani	54 700	6 500	Abay	1997(1973)
Buxar jirau tumani	60 700	14 600	Bo?taqara	1938
Aqto?g?ay tumani	18 900	52 000	Aqto?g?ay	1928
Shet tumani	46 500	65 700	Aqsu-Ayuli	1928
Nura tumani	30 600	46 300	Kievka	1928
Osakarov tumani	36 800	11 200	Osakarovka	1940
Qarqarali tumani	42 500	35 500	Qarqarali	1930
Ulutov tumani	14 300	122 900	Ulutov	1972
Janaarqa tumani	28 500	50 900	Atasuv	1928

Ijtimoiy soha [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Temir yo?l uzunligi 581 km. Qattiq qoplamali avtomobil yo?llar uzunligi 2100 km. Balxash ko?lida muntazam kema qatnaydi. 5 oliy o?quv yurti (shu jumladan, universitet, politexnika, tibbiyot, kooperativ, jismoniy tarbiya institutlari) bor. 3 teatr, tasviriy san?at va o?lkashunoslik muzeylari, Botanika bog?i faoliyat ko?rsatadi.

Qishloq xo?jaligi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Qishloq xo?jaligida, asosan, mineral xom ashyoni qazib olish va qayta ishlash, shuningdek, g?allachilik va yaylov chorvachiligi rivojlangan. Dashtning shimolida lalmikor g?allachilik bilan birga qoramolchilik, cho?chqachilik, parrandachilik va mayin junli qo?ychilik, chala cho?l va cho?llarda yaylov chorvachiligi bilan birga sug?orib dehqonchilik (sabzavot, poliz) qilinadi. Ekin maydonlariga g?alla (bahori bug?doy), arpa, ozuqa ekinlari ekiladi. Jamoa va shaxsiy xo?jaliklarida qoramol, qo?y va echki, yilqi, cho?chqa, parranda boqiladi. Balxash ko?lidan baliq ovlanadi; cho?l va tog?larda ovchilik qilinadi.

Sanoati [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Asosiy sanoat tarmoqlari: ko?mir va rangli metallurgiya ( mis , molibden rudasini qazib olish). Shuningdek, temir va marganets rudalarini qazib olish rivojlangan. Qora metallurgiya mahalliy ruda asosida ishlaydi. Og?ir mashinasozlik (jumladan, ko?mir sanoati uchun mashinalar), qurilish materiallari ( sement , g?isht , ohaktosh ) ishlab chiqarish, kimyo , yengil (tikuvchilik, trikotaj, poyabzal) va oziq-ovqat (go?sht, moysir va sut , un , qandolat mahsulotlari va boshqalar) sanoat tarmoqlari rivojlangan. Qarag?anda metallurgiya kombinati, konshaxta jihozlari, mashinasozlik, sintetik kauchuk, metall konstruksiyalari zavodlari, Saran, Abay, Shaxtinsk, Jezqazg?an konmetallurgiya kombinatlari, mis eritish va ta?mirlashmexanika zavodlari, Balxashda toshko?mir sanoati korxonalari, issiqlik elektr markazi bor. Oqtovda sement zavodi, Aqchatov, Oqjal, Qayraqti, Qarag?aylida polimetall rudalarini boyitish kombinatlari va konlari mavjud.

Manbalar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

↑ Численность населения РК по областям, городам и районам
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 V sovremennix granitsax Karagandinskoy oblasti, vklyuchaya bivshuyu Djezkazganskuyu oblast i chast bivshey Tselinogradskoy oblasti
↑ Agentstvo Respubliki Kazaxstan po statistike. Arxiv ( Wayback Machine saytida 2013-11-13 sanasida arxivlangan ): Natsionalniy sostav naseleniya Respubliki Kazaxstan i ego oblastey (tom 1) ( Wayback Machine saytida 2011-08-16 sanasida arxivlangan )
↑ Chislennost naseleniya po oblastyam, gorodam i rayonam, polu i otdelnim vozrastnim gruppam, otdelnim etnosam na 1-yanvarya 2010 goda ^{[
sayt ishlamaydi
]}

Ushbu maqolada O?zbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) ma?lumotlaridan foydalanilgan.

[Казстат2012-1] Численность населения РК по областям, городам и районам

[совр-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 V sovremennix granitsax Karagandinskoy oblasti, vklyuchaya bivshuyu Djezkazganskuyu oblast i chast bivshey Tselinogradskoy oblasti

[3] Agentstvo Respubliki Kazaxstan po statistike. Arxiv ( Wayback Machine saytida 2013-11-13 sanasida arxivlangan ): Natsionalniy sostav naseleniya Respubliki Kazaxstan i ego oblastey (tom 1) ( Wayback Machine saytida 2011-08-16 sanasida arxivlangan )

[4] Chislennost naseleniya po oblastyam, gorodam i rayonam, polu i otdelnim vozrastnim gruppam, otdelnim etnosam na 1-yanvarya 2010 goda ^{[
sayt ishlamaydi
]}

[1]

[2]

[3]

[4]