Palladian me?morchiligi
? bu venetsiyalik me?mor Andrea Palladio (1508?1580-yillar) dizaynidan olingan va undan ilhomlanib yaraatilgan Yevropa
me?moriy
uslubi. Bugungi kunda Palladian me?morchiligi sifatida tan olingan asosiy elementi uning asl kontseptsiyalarining evolyutsiyasidir. Andrea Palladioning ishi qadimgi yunonlar va
rimliklarning
rasmiy klassik me?morchiligining simmetriyasi, qadriyatlarni o?zida jamlagan uslub edi.
Britaniyada palladianizm 17-asrda qisqa vaqt ichida modaga aylandi, ammo uning gullashi Angliya fuqarolar urushi boshlanishi va undan keyin tejamkorlik joriy etilishi bilan yana qisqardi. 18-asrning boshlarida u nafaqat Angliyada, balki Buyuk Britaniyaning bevosita ta?siri ostida
Prussiyada
ham modaga aylandi. Masalan, Janubiy Karolinadagi Drayton Xoll, Nyuportdagi Redvud kutubxonasi, Rod-Aylend,
New-York shahridagi
Morris-Jumel uyi
, Maryland shtatining Annapolis shahridagi
Hammond-Xarvud uyi va Virjiniyadagi
Thomas Jeffersonning
Monticellosi shu uslub g?oyasi bo?yicha qilingan namunalardir.
Ushbu uslub Yevropada 19-asr va 20-asr boshlarida qo?llanilib kelindi, u tez-tez jamoat va shahar binolarini loyihalashda qo?llanildi. 19-asrning ikkinchi yarmidan boshlab ingliz tilida so?zlashuvchi davlatlarda gotika uyg?onishi bilan raqobatlashdi. Biroq, me?moriy uslub sifatida u mashhur bo?lib, rivojlanishda davom etdi. Uslubning
pedimentlari
, simmetriyasi va nisbati bugungi kunda ko?plab zamonaviy binolarni loyihalashda yaqqol namoyon bo?ladi.
To?liq Palladio tomonidan ishlab chiqilgan binolar
Venetsiya
va Venetoda shaharlarida joylashgan
[1]
. Ularga Venetsiyadagi Basilica del Redentore kabi villalar va cherkovlar kiradi
[2]
. Palladioning arxitektura risolalarida u
Rim
me?mori
Vitruviy
va uning 15-asrdagi shogirdi
Leon Battista Alberti
tomonidan belgilab berilgan tamoyillarga amal qilgani haqida yozgan
[3]
.
Palladio har doim o?z
villalarini
ularning muhitiga qarab loyihalashtirgan
[4]
. Agar Villa Kapra kabi tepalikda bo?lsa, jabhalar tez-tez teng qiymatga ega bo?lishi uchun yaratilgan bo?lsa, unda yashovchilar barcha yo?nalishlarda yaxshi ko?rinishga ega bo?lishlari mumkin edi
[5]
. Shuningdek, bunday hollarda aholi quyoshdan himoyalangan holda qishloqni to?liq qadrlashi uchun har tomondan
portiklar
qurilgan
[6]
. Me?mor o?z uslubida lodjiya ikkinchi qavat darajasida quyida joylashgan va lodjiya tepasida joylashuvchi, qo?shaloq lodjiya elementni ham yaratgan. Ba?zan lodjiyalar
pediment
bilan o?ralgan holda fasadda ahamiyat kasb etgan. Villa Godi o?zining asosiy nuqtasi sifatida portiko emas, balki lodjiya asosiy element bo?lib ajralib turgan
[7]
.
Palladio ko?pincha o?zining villasi balandligini Rim ibodatxonasining hajmidan modellashtirardi
[8]
. Palladian villalari odatda uch qavatdan iborat bo?ladi: rustiklangan podval yoki birinchi qavat, xizmat va kichik xonalarni o?z ichiga oladi. Yuqorida, pianino nobile asosiy qabul qilish va yotoq xonalarini o?z ichiga olgan tashqi zinapoyalarga o?tish orqali erishilgan ayvon orqali kiriladi va uning tepasida ikkinchi darajali yotoqxonalar va
turar joy
joylashgan past mezzanina mavjud. Villa ichidagi har bir xonaning nisbati 3:4 va 4:5 kabi oddiy matematik nisbatlar bo?yicha hisoblab chiqilgan va uy ichidagi turli xonalar bu nisbatlar bilan o?zaro bog?langan
[7]
.
Palladio o?z villalarining ikki tomonlama maqsada xizmat qilishi uchun qurdi. U villalarda fermari va boy savdogarlar uchun dam olish kunlarida dam olish maskani sifatida xizmat qilishini ko?rib chiqdi
[9]
. Bu nosimmetrik o?xshash uylar ko?pincha otlar, qishloq xo?jaligi hayvonlari va qishloq xo?jaligi do?konlarini joylashtirish uchun bir xil darajada simmetrik, ammo past qanotlarga ega bo?lgan
[10]
.
Palladian, Serlian yoki Venetsiya oynasi asosan Palladio ishida aks etadi va deyarli uning dastlabki karerasining daromad belgisidir
[11]
.
Venetsiyalik deraza uch qismdan iborat: markaziy baland dumaloq kemerli teshik, yon tomonlarida ikkita kichikroq to?rtburchaklar teshiklari, ikkinchisi lintellar bilan qoplangan va ustunlar bilan mustahkamlangan
[12]
. Bu qadimgi Rim zafar archasidan olingan bo?lib, u birinchi bo?lib Venetsiya tashqarisida
Donato Bramante
tomonidan qo?llanilgan.
Palladio tomonidan ishlab chiqilgan, odatda ketma-ket qo?llanilgan bu oyna orasiga kattaroq yoki ulkan tartibli yon panjaralarni qo?llab-quvvatlovchi kichik ustunlarni ikki baravar oshirib, ikkinchi ustunni birinchisining yoniga emas, orqasiga qo?yadi
[13]
[14]
.
Palladio bu elementlardan keng foydalandi, masalan, Villa Forni Cerato ga kirishda juda oddiy shaklda loyihalangan
[15]
. Nomi yoki kelib chiqishi qanday bo?lishidan qat?i nazar, derazaning bu shakli Palladioning keyingi me?morchilik uslublarida Palladianizmdan paydo bo?lgan ishining eng doimiy xususiyatlaridan biriga aylandi
[16]
. Jeyms Lis-Milnning so?zlariga ko?ra, uning Britaniyadagi birinchi ko?rinishi Londondagi Burlington uyining qayta qurilgan qanotlarida bo?lgan, u yerda bevosita manba Palladioning o?zidan emas, balki Inigo Jonsning Whitehall saroyi uchun dizaynlarida bo?lgan
[17]
.
17-asrda Italiyada tahsil olayotgan ko?plab me?morlar Palladio ijodi bilan tanishdilar. Chet ellik arxitektorlar uylariga qaytib kelishdi va Palladio uslubini turli
iqlim
, topografiya va mijozlarning shaxsiy didiga moslashtirib berishdi. Butun dunyoda palladianizmning alohida shakllari shu tarzda vujudga kelgan. Biroq, Palladian uslubi 18-asrgacha, birinchi navbatda,
Angliya
,
Uels
,
Shotlandiya
,
Irlandiyada
va keyinchalik
Shimoliy Amerikada
mashhurlik cho?qqisiga chiqa olmadi
[18]
. Venetsiyaning o?zida
barokko
me?morchiligining haddan tashqari ko?pligiga erta munosabatda bo?ldi, bu Palladian tamoyillariga qaytish sifatida namoyon bo?ldi.
Palladioning hamma joyda eng nufuzli izdoshi ingliz Inigo Jons edi, u 1613-14 yillarda Palladio risolasining nusxasini izohlab , Arundelning ?kollektor“ grafi bilan Italiya bo?ylab sayohat qildi
[19]
. Jons va uning zamondoshlari va keyingi izdoshlarining ?palladianizmi“ asosiy ular foydalangan uslubi edi.
1770-yillarga kelib Britaniyada
Robert Adam
va Uilyam Chambers kabi me?morlarga talab katta edi, ammo ular hozirda juda ko?p turli xil klassik manbalarga, jumladan, qadimgi Yunoniston uslubiga ham tayanganlar, shu sababli ularning arxitektura shakllari oxir-oqibat neoklassik deb ta?riflangan. Yevropada Palladian uslubining uyg?onishi 18-asr oxirida tugadi
[20]
. Shimoliy Amerikada palladianizm biroz uzoqroq davom etdi. Bugungi kunda ?Palladian“ atamasi ko?pincha noto?g?ri ishlatiladi va har qanday klassik da?volarga ega binoni tasvirlashga moyildir. Biroq, 20-asrda Palladian g?oyalari qayta tiklandi; Nufuzli arxitektura nazariyotchisi Kolin Rou
Ideal villaning matematikasi
(1947-yil) inshosini nashr etdi, unda Palladio villalaridagi kompozitsion ?qoidalar“ va Le Korbusierning Puissy va Garches villalari o?rtasidagi bog?liqlikni ko?rsatdi
[21]
. Syuzan Uolters o?zining
Modernizmning ikki yuzi
maqolasida Palladio g?oyalarining 20-asr me?morlariga ta?siri davom etishini takitlaydi
[22]
.
- Yangi klassik arxitektura
- Stok Park pavilyonlari
- Jakomo Kuarengi
- Riviera del Brenta
- ↑
?City of Vincenza and the Palladian villas of the Veneto“
. UNESCO. Qaraldi: 19-iyun 2022-yil.
- ↑
Wundram and Pape, p.156
- ↑
Copplestone, p.250
- ↑
Wundram & Pape, p.240
- ↑
Wundram & Pape, p.186
- ↑
Worsley, p.129
- ↑
7,0
7,1
Copplestone, p.251
- ↑
Tavernor, p.77
- ↑
Kerley, Paul.
?Palladio: The architect who inspired our love of columns“
.
BBC News
(10-sentabr 2015-yil).
- ↑
O?Brien and Guinness, p.52
- ↑
?Seven Palladian windows“
. RIBA Journal (7-sentabr 2014-yil).
- ↑
Summerson, (1980), p.134
- ↑
Summerson, (1980), pp.129-130
- ↑
Summerson, (1980), p.130
- ↑
Wundram and Pape, pp.27-30
- ↑
Constant, p.42.
- ↑
Lees-Milne, p.100
- ↑
Copplestone, p.252
- ↑
Pevsner, p.516
- ↑
Frampton, p. 36
- ↑
Curl, p.658
- ↑
Waters.
?The Two Faces of Modernism“
.
RIBA
. Qaraldi: 25-iyun 2022-yil.
- Bold, John (1988)
Wilton House and English Palladianism
. London, HMSO,
ISBN
978-0-113-00022-7
- Chaney, Edward (2006) ?George Berkeley’s Grand Tours: The Immaterialist as Connoisseur of Art and Architecture“, in
The Evolution of the Grand Tour: Anglo-Italian Cultural Relations Since the Renaissance
(2nd ed.) London, Routledge,
ISBN
0-7146-4474-9
- Constant, Caroline (1993)
The Palladio Guide
. New York, Princeton Architectural Press,
ISBN
978-1-878-27185-3
- Copplestone, Trewin (1963)
World Architecture
. London, Hamlyn,
OCLC
473368368
- Curl, James Stevens (2016)
Oxford Dictionary of Architecture
. Oxford, Oxford University Press,
ISBN
978-0-199-67499-2
- Dal Lago, Adalbert (1966)
Ville Antiche
. Milan, Fratelli Fabbri,
OCLC
1103629596
- Farber, Joseph C. Farber, Reed, Henry Hope (1980)
Palladio?s Architecture and Its Influence: A Photographic Guide
. New York, Dover Publications,
ISBN
0-486-23922-5
- Frampton, Kenneth (2001)
Studies in Tectonic Culture
. Cambridge, US, MIT Press,
ISBN
0-262-56149-2
- Gaustad, Edwin (1979)
George Berkeley in America
. New Haven, US, Yale University Press,
ISBN
9780300023947
- Guinness, Desmond and Sadler, Julius Trousdale (1976)
The Palladian Style in England, Ireland and America
. London, Thames and Hudson,
ISBN
978-0-500-34067-7
- Halliday, F. E. (1967)
Cultural History of England
. London: Thames and Hudson,
OCLC
473650485
- Howard, Deborah and Quill, Sarah (2002)
The Architectural history of Venice
. New Haven, US, Yale University Press,
ISBN
9780300090284
- Jackson-Stops, Gervase (1990)
The Country House in Perspective
. London, Pavilion Books Ltd.,
ISBN
9781851453832
- Kostof, Spiro (1985)
A History of Architecture
. New York, Oxford University Press,
ISBN
9780195083781
- Kruft, Hanno-Walter (1994)
A History of Architectural Theory: From Vitruvius to the Present
. Princeton, US, Princeton Architectural Press,
ISBN
9781568980102
- Lees-Milne, James (1986)
The Earls of Creation
. London, Century Hutchinson
ISBN
0712694641
- Lewis, Hilary and O?Connor, John (1994)
Philip Johnson: The architect in His Own Words
. New York, Rizzoli International Publications,
ISBN
9780847818235
- Marten Paolo (1993)
Palladio
. Koln: Benedikt Taschen Verlag GmbH. (Photos of Palladio?s surviving buildings)
- Morrison, Hugh, (1952)
American?s First Architecture: From the First Colonial Settlements to the National Period
. New York, Oxford University Press,
OCLC
1152916624
- Nichols, Frederick Nichols (1984)
Thomas Jefferson?s Architectural Drawings
. Boston, US,
ISBN
9780813903286
- O?Brien, Jacqueline and Guinness, Desmond, (1993)
Great Irish Houses and Castles
. London, Weidenfeld & Nicolson,
ISBN
978-0-297-83236-2
- Orbach, Julian, Pevsner, Nikolaus and Cherry, Bridget (2021)
Wiltshire: The Buildings of England
. New Haven, US and London, Yale University Press,
ISBN
978-0-300-25120-3
- Pevsner, Nikolaus (1960)
An Outline of European Architecture
. Harmondsworth, UK, Penguin Books,
OCLC
154230727
- Reed, Henry Hope and Farber, Joseph C. (1980)
Palladio?s Architecture and Its Influence
. New York, Dover Publications,
OCLC
1088786242
- Rowe, Colin (1976)
The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays
. Cambridge, US and London, MIT Press,
ISBN
978-0-262-18077-1
- Ruhl, Carsten (2011)
Palladianism: From the Italian Villa to International Architecture
. European History Online Mainz: Institute of European History. Retrieved: May 23, 2011.
- Severens, Kenneth (1981)
Southern Architecture: 350 Years of Distinctive American Buildings
. New York, E.P. Dutton,
ISBN
9780525206927
- Summerson, John (1953)
Architecture in Britain: 1530-1830
. Harmondsworth, UK, Penguin Books,
Pelican History of Art
series,
OCLC
1195758004
- Summerson, John (1980)
The Classical Language of Architecture
. London, Thames and Hudson,
World of Art
series,
ISBN
0500201773
- Tavernor, Robert (1979)
Palladio and Palladianism
. London, Thames and Hudson,
World of Art
series,
ISBN
0500202427
- Watkin, David (1979)
English Architecture
. London, Thames and Hudson,
ISBN
9780500201718
- Whinney, Margaret (1970) ?A Unknown Design for a Villa by Inigo Jones“, in
The Country Seat: Studies Presented to Sir John Summerson
, editors Howard Colvin and John Harris, London, Allen Lane The Penguin Press,
OCLC
1160730033
- Wittkower, Rudolf (1949)
Architectural Principles in the Age of Humanism
. London, Warburg Institute,
OCLC
884612602
- Wittkower, Rudolf (1974)
Palladio and English Palladianism
. London, Thames and Hudson,
ISBN
0500850011
- Worsley, Giles (2007)
Inigo Jones and the European Classicist Tradition
. New Haven, US and London, Yale University Press,
ISBN
978-0-300-11729-5
- Wundram, Manfred and Pape, Thomas (2004)
Palladio: The Complete Buildings
. Koln, Germany, Tashen,
ISBN
3822832006
- Yarwood, Doreen (1970)
Robert Adam
. New York, Scribner,
OCLC
90417
- Ackerman, Jeyms S. (1994)
Palladio
(?Arxitektor va jamiyat“ seriyasi). London, Pingvin kitoblari,
OCLC
733586184
- Kimball, Fiske (1916)
Tomas Jefferson, arxitektor
. Boston, AQSh, Riverside Press,
OCLC
629697773
- Roth, Leland M. (1980)
Amerika arxitekturasining qisqacha tarixi
. Nyu-York, Harper & Rou,
ISBN
978-0-064-30086-5