O?lim- diniy-teologik tushuncha-kategoriya, chekli davr, oxirzamon, tirik mavjudotning (aniqrog?i,fan olamidagi shaxs) oxiri. O'lim tushunchasining asosi Qur'oni Karim (3:145)da bo'lib, u Alloh taoloning qudrati bilan belgilanishi haqidagi fikrni beradi. O'lim Shakarim ijodida uchraydigan asosiy tushunchalardan biridir. O'lim tushunchasi "Musulmon shartnomasi" asarining "O'lim haqida" bo'limida muhokama qilinadi. Ushbu asarda Qur'oni Karim va Payg'ambarimiz Muhammad (s.a.v) hadislardan misollar keltiradi va ko?p narsani tushuntiradi va aytadi: “... Shayx Sag?diy aytdilar: “O?limsiz o?lmaydi, lekin o?lmay o?lmayman, deb ajdahoning og?ziga kirma”. Shakarim o'z badiiy falsafasida o'lim tushunchasiga keng maydon beradi. She’riy asarning eng yuqori cho?qqisida, hal qiluvchi daqiqalarda Olloh taolo tomonidan o?lim tushunchasi, oshiq (oshiq), qismat, so?z kuchi va hokazo. b. tushunchalarni chalkashtirib yuboradi. ^[1]

O?LIM ? noaniq tushuncha. Birinchisi, an’anaviy dunyoqarashda ham, musulmon agiologiyasida ham o?zi qilgan ish amri bilan odamlar va umuman tirik mavjudotlarning ruhini oladigan tasavvufiy kuch sohibidir. Ikkinchisi insonning biofiziologik hayotining tugashini bildiradi.

Qozoq mifologiyasida olovli farishta Aziroil obrazi o?lim timsolida ifodalangan. Va islomgacha bo'lgan tushuncha shuni ko'rsatadiki, o'lim ba'zan Surmergen, Surjekey tomonidan tasvirlangan va bu afsonaviy tasvir islom mifologiyasida Azroildan ancha eski bo'lsa kerak.Urushda xavf tug?ilganda “Surmergen yo?lda”, “Bizga o?lim o?qi tegadi” deyishadi. Bemorning o'limi yaqin bo'lsa,o'lim keldi, deyishadi.

O?lim tushunchasi, shuningdek, inson hayoti ilohiy qudrat bilan oldindan belgilab qo?yilganligi haqidagi qadimiy e’tiqod va tushunchalarni o?z ichiga oladi. “Taqdir”, “peshonaga yozilgan”, “yozilgandan ortig?i yo?q”, “peshonada bor” kabi so?zlar buning dalilidir.

O'lim bilan bog'liq so'zlar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

“Tavakkal qilib tojni yut,o?lmay o?lmaysiz”, “Qirq yil bo?lsa ham,o?lim”, “O?lim o?lar,kasal o?lar”, “O?lim yetmaydi o?lim yetmaydi”, “O?lim bilan ahmoqning davosi yo?q”, “O?lim deydi kelmas,o?tmish qaytmaydi” “Pul berib o?limdan qutulolmaysiz” maqol va maqollarda o?lim zarur va hayotning muhim sharti. O'lim inson uchun nafaqat tabiiy ixtiyoriy jarayon,balki u ijtimoiy munosabatlar tizimiga kiradigan axloqiy va ijtimoiy narsadir. Dinshunoslikda o'lim haqida turli tamoyil va oqimlar mavjud ^[2] .

Diniy konsepsiyaga ko'ra, o'lim ruhning tanadan boshpanasiz qolishi bilan sodir bo'ladigan hodisa bo'lib, insonning keyingi hayotdagi hayotining boshlanishi hisoblanadi. Allohning qudrati bilan o?lim boshidanoq peshonaga yozilgan, ya’ni o?lim ma’lum bir vaqtda keladi, degan e’tiqod tizimi shakllangan. “Peshonaga yozilgan”, “Alloh tomonidan yozilgan” kabi so?zlar bu tushunchani tushuntiradi. Bunday idrokni mahalliy shoirlarning she’r va matallaridan ham yaqqol anglash mumkin: Baqir-dushmanga teg! Xudo biladi yigitlar, o'limimiz qayerdan keladi! (Mahambet) ^[3] .

Yalang?och bo?lsang ham, dushmanga teg, o?limdan oldin o?lmassan (maqol). Qozoq dunyoqarashidan “o?lim” hayotning muqarrar shartidir. Misol uchun, o'lim dushmani odamni ta'qib qiladi, o'lim haqida ertami-kechmi hech kim bilmaydi (Bozor zhyrau). O?lim qismati odamga yaqin bo?lsa, qiziq olam unga qaraydi (Baqtiboy shoir) ^[4] . O?lim tufayli shakllangan o?lim frazeologiyasi o?lim xavfi keldi, o?lim vaqti keldi, degan ma’noni bildiradi.

Manbalar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

1. ↑ Ислам. Энциклопедиялы? аны?тамалы?. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1
2. ↑ ?ас?абасов С. ?аза?ты? халы? прозасы. Алматы: ?ылым, 1984
3. ↑ Базар жырау. Жырлары. Алматы: Жазушы. 1986; Ба?тыбай а?ын. Жел ?обыз. Жырлары. Алматы: Жазушы. 1987
4. ↑ Муродое О. Аджина // Мифы народов мира. Энциклопедия. Т.1. М.: Советская энциклопедия. 1987