Misr Sultonligi arabcha : ??????? ??????? Sal?anat al-Mi?r?yya Buyuk Britaniya protektorati
← 1914 ? 1922 →
Bayroq Gerb
Madhiya Salam Affandina
Yashil : Misr Sultonligi Och yashil : Angliya-Misr Sudan kondominiumi Eng och yashil : 1919-yilda Angliya-Misr Sudanidan Italiya Liviyasiga berilgan
Poytaxti	Qohira
Yirik shaharlari	Qohira, Iskandariya
Til(lar)i	Arabcha
Dini	Sunniylik , Qibtiy pravoslav cherkovi va Iudaizm
Pul birligi	Misr funti
Tarixiy davr	Birinchi jahon urushi ? Urushlararo davr
Maydoni	3418,4 ming km²
Aholisi	12 751 000 kishi (2017)
Boshqaruv shakli	Dualistik monarxiya
Sulola	Muhammad Ali sulosasi
Sulton
- 1914?1917	Husayn Kamol
- 1917?1922	Fuad I
Britaniya oliy komissarlari
- 1914?1916	Genri MakMahon
- 1916?1919	Rejinald Vingeyt
- 1919?1922	Edmund Allenbi
Bosh vazir
- 1914?1919 (birinchi)	Husayn Rushdi
- 1921 (oxirgi)	Adli Yakan
Tarix
- 1914-yil 19-dekabr	Tashkil topgan
- 1919?1922	Inqilob
- 1922-yil 28-fevral	Mustaqillik
- 1922-yil 15-mart	Fuad I ga toj kiydirilishi

Misr Sultonligi ( arabcha : ??????? ??????? ? Sal?anat al-Mi?r?yya ) ? 1914-yildan 1922-yilgacha Buyuk Britaniya protektorati ostida mavjud bo?lgan davlat. Davlat boshlig?i ? Sulton bo?lgan.

Protektorat tashkil etilishi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Birinchi jahon urushining boshlanishi munosabati bilan Buyuk Britaniya 1914-yil 18-dekabrda Misrni o?zining protektorati deb e?lon qildi. 19-dekabrda inglizlar tomonidan taxtdan tushirilgan Abbos II Hilmi posho (1892-1914) o‘rniga sulton unvonini olgan Husayn Komil (1914-1917) tayinlandi. Qonunchilik palatasi tarqatib yuborildi. Mamlakatda harbiy holat e?lon qilindi, harbiy senzura o?rnatildi, misrliklardan “mehnat korpuslari” tuzildi. Britaniya qo?shinlarining ko?paygan kontingentlarini saqlash xarajatlari oshdi, ularning soni 1916-yilga kelib 500 ming kishiga yetdi. Shu bilan birga, Birinchi jahon urushi (1914-1918) davrida urush sharoitlari tufayli Misrga sanoat tovarlari importining qisqarishi mahalliy sanoatning ma?lum darajada rivojlanishini rag?batlantirdi. Sanoat va hunarmandchilikda band bo‘lganlar soni ortdi.

Harbiy vaziyat Misr burjuaziyasiga, asosan, savdo va sudxo?rlarga, yer egalariga armiyani ta?minlash va oziq-ovqat mahsulotlarida chayqovchilik qilish orqali sezilarli kapital to?plash imkonini berdi. Urush yillarida Misr burjuaziyasining kuchayishi va misrliklarning ekspluatatsiyasining kuchayishi milliy-ozodlik harakatining kuchli yuksalishi uchun shart-sharoit yaratdi.

Protektoratning bekor qilinishi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

1918-yil oxirida boshlangan millatchi “Vafd” tashkilotining Misr mustaqilligi talabi uchun imzo to?plash kampaniyasi Britaniyaga qarshi kuchli qo?zg?olonlarga sabab bo?ldi. 1918?1919-yillarda Qohira, Iskandariya va Port-Saidda birinchi sotsialistik guruhlar tuzilib, Misr sotsialistik partiyasiga (1922-yildan - Kommunistik partiya) birlashdilar. Milliy ozodlik harakatiga “Vafd”chilar boshchilik qildi. Milliy ozodlik kurashining keng ko?lami Buyuk Britaniyani 1922-yil fevralda protektoratni bekor qilishga va Misr mustaqilligini e?lon qilishga majbur qildi. Sulton Fuad I podshoh deb e’lon qilindi.

Biroq, Buyuk Britaniya “Misrni mudofaa qilish”, Misr orqali o?tadigan imperator yo?llarini qo?riqlash va “Sudanni birgalikda boshqarish” huquqlarini saqlab qoldi. Britaniya ishg?ol qo?shinlari, maslahatchilar va oliy komissar Misrda qoldi, Britaniya kapitalining hukmron iqtisodiy mavqei saqlanib qoldi.

Sultonlar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Husayn Komil ( arabcha : ??????? ???? ???? ; 1853-yil 21-oktyabr, Qohira ? 1917-yil 9-oktyabr, Qohira) ? 1914-yil 19-dekabrdan 1917-yil 9-oktabrgacha Angliyaning Misr protektorati davrida Misr sultoni. Husayn Komil 1863-yildan 1879-yilgacha Misrni boshqargan Xadiv Ismoil Poshoning o?g?li edi. Husayn Komil 1914-yil 19-dekabrda Britaniya kuchlari uning jiyani Xadiv Abbos II ni 1914-yil 5-noyabrda taxtdan ag‘darganidan so‘ng Misr sultoni deb e’lon qilindi. Bu 1805-yilda Muhammad Ali hokimiyatni egallab olganidan beri asosan nominal bo?lgan Misr ustidan de-yure Usmonli suverenitetining tugatilishini ko?rsatdi. Husayn Komil vafotidan so?ng uning yagona o?g?li shahzoda Kamoluddin Husayn taxtdan voz kechdi va keyin saltanatdagi hokimiyat uning ukasi Ahmad Fuad I ga o?tdi.

Ahmad Fuad I (1868-yil 26-mart ? 1936-yil 28-fevral) ? Sulton (1917?1922), keyin esa Misr va Sudan qiroli (1922?1936) bo?lgan. Britaniya 1922-yil 28-fevralda Misr mustaqilligini bir tomonlama rasman tan olganidan keyin unvonini o?zgartirdi. Fuad hukmronligi Misrning rasmiy emas, balki to?liq mustaqilligini talab qilgan “Vafd” partiyasi bilan qarama-qarshilik bilan ajralib turdi. 1930-yilda qirol hokimiyatini mustahkamlashga urinib, Fuad I 1923-yilgi konstitutsiyani bekor qildi va uning o?rniga parlamentga faqat maslahatchi rol berilgan yangi konstitutsiya qo?ydi, ammo keng jamoatchilik e?tirozi tufayli 1935-yilda u avvalgi konstitutsiyani qaytarishga majbur bo?ldi. Fuad I vafotidan keyin taxt uning o?g?li Faruk Iga meros bo?lib o?tdi.

Adabiyotlar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

• ?Мухаммада Али династия“, Монархи. Мусульманский Восток XV?XX , 2004.  
• Китайгородский П. Египет в борьбе за независимость. ― М., 1925.
• Подорольский Н. А. Египет и Англия. ― Одесса, 1925.
• Трояновский К. Современный Египет. ― М., 1925.
• Вейт Е. Египет. ? М., 1928.
• Шами А. Египет. ? М., 1931.
• Луцкий В. Б. Англия и Египет. ― М., 1947.
• Кильберг Х. И. Египет в борьбе за независимость: антиимпериалистическое национально-освободительное движение 1918?1924 гг. ― Л., 1950.
• Голдобин А. М. Египетская революция 1919 года . ? Л., 1958.
• Петров К. Англо-египетский конфликт 1924. ? В кн.: Арабские страны. История. ― М., 1963.
• Новейшая история арабских стран (1917?1966). ? М., 1968.
• Новейшая история арабских стран Африки (1917?1987). ? М., 1990.
• Кошелев В. С. Египет: от Ораби-паши до Саада Заглула , 1879?1924. ? М., 1992.
• Бурьян М. С. Египет во внешней и колониальной политике Великобритании в 20-х гг. XX в. ? М., 1994.
• Густерин П. Советско-египетские отношения в 1920?30-х годах // Вопросы истории . ? 2013, № 3.