Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Gaius Julius Caesar
(
lotincha
:
Imperator Gaius Iulius Caesar
?
Imperator Gay Yuliy Sezar (Gayus Yulius Qaysar)
) (mil. avv. 102 yoki 100-yil ?
15-mart
mil. avv. 44-yil) ?
Rim
diktatori
(49, 48? 46, 45; 44 yildan umrbod),
sarkarda
,
yozuvchi
. Siyosiy faoliyatini demokratik guruh tarafdori sifatida boshlab, harbiy tribun (73), edil (65), pretor (62) lavozimlarida bo?lgan.
Konsullikka
intilib, 60-yili
Pompey
va
Krass
bilan ittifoq tuzgan (1-
triumvirat
). Konsul (59), so?ngra
Galliya
noibi
; 58?51-yillarda butun Alporti Galliyasini Rimga bo?ysundirgan. Krass vafotidan keyin 48 yil
armiyaga
tayanib, yakka hokimlik uchun kurash boshlagan. Pompey va uning tarafdorlarini 49?45-yillarda tormor qilib, hokimiyat tepasiga chiqqan. O?z qo?lida respublikaning eng muhim lavozimlarini (
diktator
, konsul va boshqalar) jamlab, amalda rasmiy
monarx
bo?lgan. Respublikachilar fitnasi natijasida o?ldirilgan.
?Galliya urushi haqida xotiralar“
va
?Fuqarolar urushi haqida xotiralar“
asarlari
muallifi
; taqvimni isloh qilgan (
Yuliy taqvimii
).
Galliya ustidan g?alaba qozonib, Sezar Rim mamlakatini shimoliy
Atlantika
sohillarigacha kengaytiradi va
Fransiyani
Rim ta?siri ostiga o?tkazadi, shuningdek, u
Britan orollariga
bostirib kiradi. Sezarning faoliyati
G?arbiy Yevropaning
madaniy va siyosiy qiyofasini butunlay o?zgartirib yuboradi va yevropaliklarning keyingi bir necha avlodlari hayotida o?chmas iz qoldiradi.
Gay Yuliy Sezar zo?r harbiy
strateg
va taktik bo?lib, fuqarolar urushida g?alaba qozonadi va
Pax Romananing
yagona hukmdoriga aylanadi. Gney Pompey bilan bir qatorda Rim jamiyati va davlati islohotlarini boshlaydi, bu uning vafotidan keyin (mill.avv.44-yil)
Rim imperiyasining
barpo bo?lishiga olib keladi. Sezar respublika boshqaruvini markazlashtirmoqchi bo?ladi. Yovuz tillar aytishardiki, u podshoh hukmronligiga intilardi, ammo Sezar dastlabki yetti podshohning yomon xotirasini eslab (ularni deb rimliklar monarxiyani chiqishtirmas edilar), boshqa yo?l bilan boradi: umrbod
diktator
bo?lib qoladi. U o?zini shunchaki ? Sezar deb atashlarini xohlardi. Uning o?ldirilishi fuqarolar urushi qaytadan boshlanishiga,
Rim Respublikasiga
yakun yasalishiga va u tomonidan asrab olingan
Oktavian Avgust
boshqaradigan
imperiyaning
tug?ilishiga olib keldi. Keyinroq ko?pgina monarhlar o?zlarini afsonaviy Sezar bilan bog?lamoqchi bo?ladilar. Shu yo?l bilan
nemischa
:
Kaiser
(
?kayzer“
) va ruscha
tsar
so?zlari kelib chiqqan.
Gay Yuliy Sezar
Rimda
,
Yuliylar
sulolasidan
bo?lgan
patritsiylar
oilasida tavallud topgan.
Sezar otasini o?n olti yoshida yo?qotadi; onasi bilan esa uning vafotiga qadar, miloddan avvalgi 54-yilgacha yaqin aloqada bo?ladi.
