Lit
(
litovcha
:
litas
)??
Litva Respublikasining
1922-yildan 1941-yilgacha va 1993-yildan 2014-yilgacha amalda bo?lgan
pul birligi
. 100 sentdan iborat (
litovcha
:
сentas
).
ISO 4217 tizimidagi xalqaro kod
LTL
hisoblanadi.
2015-yil 1-yanvarda Litva yevrozonaga kirdi, Litva milliy valyutasi litlar 1 yevro uchun 3,4528 lit kursida yevroni almashtirdi.
Birinchi jahon urushidan
keyin mustaqil Litva Respublikasida boshqa davlatlarning to?lov vositalari muomalada bo?lgan (masalan, Germaniya sharqiy rubli).
O?zining yuridik emitent banki yo?qligi sababli, Germaniya Sharqiy kredit idorasi (
Darlehnskasse Ost
) bilan tuzilgan shartnomaga ko?ra, auxinas (
litovcha
:
auksinas
) deb nomlangan ostmarkalardan foydalanish boshlandi. 1922-yil o?rtalarida Litvada markaning giperinflyatsiyasi tufayli savdo, moliya va kreditning normal faoliyati buzildi. Litva Seymi (yuqori qonunchilik organi) shoshilinch ravishda litni joriy etish va Litva Bankini tashkil etish to?g?risida qonun qabul qildi.
1922yil 10-sentyabrda chiqarilgan vaqtinchalik banknotalar 25-sentyabrda muomalaga chiqarilgan. Lit 1-oktyabrda muomalaga kiritilgan. Litlarning oltin miqdori 0,1504602 g sof oltin etib belgilandi, bu AQSh dollari oltin tarkibining 1/10 qismiga to?g?ri keladi. Auksinlarni litga almashtirish har hafta moliya vaziri tomonidan belgi va dollar nisbati hisobga olingan holda belgilangan kurs bo‘yicha amalga oshirildi. Dastlabki nisbat 175 edi?: 1. Unda temir yo?l va pochta tariflari, soliqlar, obligatsiyalar, jamg?arma kassalari depozitlari va boshqalar qayta hisoblab chiqilgan. Angliya, Chexoslovakiya va Germaniyada banknotalar chop etilgan. 1925-yildagi tangalar ham xorijda zarb qilingan. 1936- va 1938-yillardagi tangalar
Kaunasda
zarb qilingan. Urushdan oldingi Litva qonunchiligi emissiyaning kamida uchdan bir qismini qimmatbaho metallar zaxiralari, qolgan qismini esa likvid qimmatli qog?ozlar qoplaganligini belgilab qo?ydi.
Litva SSSRga qo?shilgandan so?ng (1940), 1941-yil 25-martdan boshlab lit Sovet rubliga almashtirildi.
Mustaqillik tiklanganidan so?ng, 1991-yil 5-avgustdan boshlab to?lov vositasi sifatida vaqtinchalik pul ?umumiy kuponlar“ qo?llanila boshlandi. 1992-yil 1-oktyabrda ular yagona qonuniy to?lov vositasi deb e?lon qilindi.
Lit 1993-yil 25-iyunda muomalaga kiritilgan. Vaqtinchalik kuponlar 100:1 nisbatda o?zgartirildi. Vaqtinchalik kuponlar 1993-yil 20-iyulgacha muomalada bo?lgan.
2015-yil 1-yanvardan boshlab Litvada qonuniy to?lov vositasi
yevro
hisoblanadi
[1]
, lit almashinuvi quyidagi nisbatda amalga oshiriladi: 1 yevro = 3,4528 lit. Lit va yevroning parallel aylanish davri 2015-yil 1-yanvardan 15-yanvargacha. Lit yevroga almashtirildi: pochta bo?limlari va barcha banklar tomonidan?? 2015-yil 1-martgacha, barcha banklar tomonidan?? 2015-yil 30-martgacha, ayrim banklar tomonidan?? 2015-yil 30-dekabrgacha. Ushbu sanadan keyin litlar faqat Litva banki tomonidan almashtiriladi, almashinuvning amal qilish muddati belgilanmagan.
Birinchi Respublika Liti
tahrir
| Tasvir
|
Qiymati
|
Yil
|
Tarkibi
|
Diametri(mm)
|
Og?irligi
(g)
|
Chetlari
|
Tiraji
|
|
1 sent
|
1925
|
bronza
|
15.5
|
1.6
|
silliq
|
5 000 000
|
|
1936
|
15.5
|
1.0
|
9 955 000
|
|
2 sent
|
1936
|
18
|
2.3
|
4 951 107
|
|
5 sent
|
1925
|
19
|
2.1
|
12 000 000
|
|
1936
|
20
|
3.0
|
4 800 000
|
|
10 sent
|
1925
|
20
|
3.0
|
12 000 000
|
|
20 sent
|
23
|
4.0
|
8 000 000
|
|
50 sent
|
25
|
5.0
|
5 000 000
|
|
1 lit
|
1925
|
Ag
-500
|
19.0
|
2.7
|
qovurg?ali
|
5 985 000
|
|
2 lit
|
23.0
|
5.4
|
3 000 000
|
|
5 lit
|
29.4
|
13.5
|
1 000 000
|
|
5 lit
|
1936
|
Ag
-750
|
27.1
|
9.0
|
silliq
TAVO GEROVE
TAUTOS GEROVEyozuvi bilan
|
2 750 000
|
|
10 lit
|
1936
|
32.2
|
18.0
|
silliq
TAUTOS J?GA
VIENYBEJEyozuvi bilan
|
876 000
|
|
1938
|
180 000
|
| 1922-yil 10-sentabrdagi namuna
|
| Tasvir
|
Qiymati
|
O?lchami (mm)
|
Asosiy rangi
|
Tavsif
|
Chiqqan yili
|
| Old taraf
|
Orqa taraf
|
Old taraf
|
Orqa taraf
|
Suv belgisi
|
|
|
1 sent
|
80×52
|
ko?k
|
qiymati
|
qiymati va Litva gerbi
|
yo?q
|
1922-yil 10-sentabr
|
|
|
5 sent
|
yashil
|
|
|
20 sent
|
jigarrang
|
|
|
50 sent
|
binafsharang
|
|
|
1 lit
|
120×65
|
yashil
|
halqalar
|
|
|
5 lit
|
jigarrang
|
GS literi
|
| 1922-yil 16-noyabrdagi namuna
|
|
|
1 sent
|
90×55
|
yashil
|
qiymati va Litva gerbi
|
qiymati
|
yo?q
|
1922-yil 16-noyabr
|
|
|
2 sent
|
qaymoqrang
|
|
|
|
5 sent
|
moviy
|
|
|
|
10 sent
|
qizil
|
|
|
|
20 sent
|
100×60
|
jigarrang
|
|
|
|
50 sent
|
binafsharang
|
|
|
1 lit
|
110×65
|
qizil
|
ovallar
|
|
|
2 lit
|
binafsharang
|
Gedimin kolyumni
|
|
|
5 lit
|
120×70
|
yashil
|
fermer
|
charx va ayol
|
|
|
10 lit
|
binafsharang, jigarrang
|
qiymati va Litva gerbi
|
ayollar portreti
|
|
|
50 lit
|
150×78
|
jigarrang
|
buyuk knyaz
Gedimin
portreti
|
Vilnyusdagi muqaddas Stanislav sobori
|
|
|
100 lit
|
170×87
|
yashil, ko?k
|
buyuk knyaz
Vitovt
portreti
|
ayollar portreti
|
| 1924-yilgi namuna
|
|
|
500 lit
|
198×92
|
yashil, sabzirang
|
qiymati
|
Klaypeda
,
Vilnyus
,
Kaunas
shaharlarining gerblari
|
Gedimin kolyumni
|
1924-yil
|
|
|
1000 lit
|
220×108
|
yashil, ko?k
|
qiymati va Litva gerbi
|
milliy kiyimlardagi yoshlar
|
buyuk knyaz
Vitovt
portreti
|
| 1927?1928-yilgi namuna
|
|
|
10 lit
|
130×75
|
yashil
|
qiymati va Litva gerbi
|
dala ishlari
|
yo?q
|
1927-yil
|
|
|
50 lit
|
145×80
|
ko?k, binafsharang
|
Ionas Basanavichyus portreti
|
buyuk knyaz
Gedimin
portreti
|
buyuk knyaz
Gedimin
portreti
|
1928-yil
|
|
|
100 lit
|
155×85
|
jigarrang
|
Kaunasdagi
Litva Banki binosi
|
buyuk knyaz Keystut portreti
|
buyuk knyaz Keystut portreti
|
| 1929?1930-yilgi namuna
|
|
|
5 lit
|
120×70
|
jigarrang
|
Vitovt
portreti
|
Gryunvald jangi
sahnasi
|
yo?q
|
1929-yil
|
|
|
20 lit
|
140×75
|
yashil, jigarrang
|
Vitovt
portreti, Kaunasdagi Buyuk Vitovt cherkovi,
Vitovt davridagi tangalarda tasvirlangan xoch va nayza uchi
|
Kaunasdagi Ozodlik haykali
va yuk qayig?i
|
1930-yil
|
| 1938-yilgi namuna
|
|
|
10 lit
|
130×75
|
yashil, sabzirang
|
Prezident Antanas Smetona portreti va Mustaqillik deklaratsiyasi
|
Mustaqillik Deklaratsiyasini imzolaganLitva Kengashi a?zolarining jamoaviy portreti,
Klaypeda
,
Vilnyus
,
Kaunas
shaharlarining gerblari
|
yo?q
|
1938-yil 16-fevral
|
Zamonaviy lit
tahrir
1991-yil tangalari
tahrir
| Tasvir
|
Qiymati
|
Tarkibi
|
Diametri
(mm)
|
Qalinligi
(mm)
|
Og?irligi
(g)
|
Chetlari
|
|
1 sent
|
alyuminiy
|
18.75
|
1.30
|
0,83
|
silliq
|
|
2 sent
|
21.75
|
1.30
|
1.12
|
|
5 sent
|
24.40
|
1.35
|
1.40
|
|
10 sent
|
Cu
+
Zn
+
Sn
|
16.0
|
1
|
1.40
|
|
20 sent
|
17.50
|
1.2
|
2.10
|
|
50 sent
|
21.00
|
1.2
|
3.03
|
|
1 lit
|
Cu
+
Ni
|
16.75
|
1.5
|
2.35
|
yo?lakchali
|
|
2 lit
|
20.5
|
1.35
|
3.46
|
|
5 lit
|
23
|
1.5
|
4.36
|
1997-2014-yillardagi tangalar
tahrir
Litva banki 1991, 2000, 2003 va 2008-2014 yillarda tangalarning rasmiy to?plamlarini chiqargan. 1991, 2000 va 2003 yillar to?plamlarida faqat tegishli chiqarilgan yil tangalari, 2008, 2009 va 2014 yillar to?plamlarida 1991 yildagi 1, 2 va 5 sentlik tangalar, 2010-2014 yillardagi esdalik tangalari mavjud edi.
| Tasvir
|
Qiymati
|
Tarkibi
|
Diametri
(mm)
|
Qalinligi
(mm)
|
Og?irligi
(g)
|
Chetlari
|
Chiqarish yillari
|
|
10 sent
|
Cu
+
Zn
+
Ni
|
17.00
|
1.70
|
2.60
|
yo?lakchali
|
1997 1998 1999
2000
2003
2006 2007 2008 2009 2010
2011 2012
2013 2014
|
|
20 sent
|
20.50
|
2.10
|
4.80
|
1997 1998 1999
2000
2003
2007 2008 2009 2010
2011 2012 2013
2014
|
|
50 sent
|
23.00
|
2.10
|
6.00
|
1997 19981999 2000
2003 2008 2009 2010 2011 20122013 2014
|
|
1 lit
|
Cu
+
Ni
|
22.30
|
2.20
|
6.25
|
1998 1999 2000 2001 2002
2003
2008 2009 2010
2011 2012 2013
2014
|
|
2 lit
|
halqasi:
Cu
+
Al
+
Ni
markazi:
Cu
+
Ni
|
25.00
|
2.20
|
7.50
|
intervalgacha yo?lakchali
|
1998 1999
2000
2001 2002
2003
2008 2009 2010
2011 2012 2013
2014
|
|
5 lit
|
halqasi:
Cu
+
Ni
markazi:
Cu
+
Al
+
Ni
|
27.50
|
2.35
|
10.10
|
?PENKI LITAI“ (besh lit) yozuvi bilan silliq
|
1998 1999
2000 2003
2008
2009
2010 2011
2012
2013
2014
|
| Eslatma: Qalin harf bu tangalar faqat to?plamlarning bir qismi sifatida chiqarilgan yillarni ko?rsatadi.
|
Esdalik tangalari
tahrir
Litvaning birinchi esdalik tangasi 1938-yilda davlat mustaqilligining 20 yilligi sharafiga muomalaga chiqarilgan. Hozirgi vaqtda Litva Banki esdalik va yubiley tangalarni qimmatbaho (
oltin
?? 1, 10, 50, 100, 500 lit,
kumush
?? 5, 10, 50, 100 lit va 200 litlik bimetalik tangalar) va qimmatbaho bo?lmagan (melxior?? nominal qiymati 1 va 10 lit, bimetalik nominal qiymati 2 lit va shimoliy oltindan nominal qiymati 25 lit bo?lgan) metallardan zarb qiladi. Litva mustaqilligi tiklanganidan so?ng chiqarilgan birinchi tangalar Doro va Girenaning transatlantik parvozining 60 yilligiga va
Papa
Ioann Pavel II
ning
Litvaga
tashrifiga bag?ishlangan edi. Barcha tangalar Litva zarbxonasida zarb qilingan.
Hammasi bo?lib, litlar mavjud bo?lgan davrda 111 xil tangalar chiqarilgan, shu jumladan, 15 tasi melxiordan, 2 tasi shimoliy oltindan, 12 tasi bimetalik (melxior + mis), 69 tasi 925 probali kumush, 12 tasi 999 probali oltin va 1?? bimetalik (oltin + kumush) dan yasalgan.
Qiziqarli faktlar
tahrir
- 1991 yilda Litva mustaqilligi tiklanganidan keyin birinchi
banknotalar
muomalaga chiqarildi. Shu bilan birga,
50 lit
nominallari xato bilan chiqarildi?? unda Vilnyus sobori tasvirlangan, markazda, Avliyo Yelena haykali joylashgan. 1991-yilgi banknotda muqaddas Yelena chap qo?lida xochni ushlab turadi, lekin aslida u
o?ng
qo?lida xochni ushlab turadi.
- 1993-yildagi
10 litlik banknotda
Shimoliy Amerika va Yevropa konturlari sezilarli darajada o?zgargan.
[2]
- 1000 litlik banknotalar 1991-yilda chop etilgan, ammo muomalaga kiritilmagan.
Valyuta kursi rejimi
tahrir
1994-yil 1-apreldan 2002-yil 31-yanvargacha litlar
dollar
ga nisbatan 4:1 nisbatda, 2002-yil 1-fevraldan boshlab
yevroga
nisbatan o‘sha davrda o‘rnatilgan 3,4528:1 nisbatda o‘zgarmagan holda bog‘landi. Litvada umumiy Yevropa valyutasi kiritilgunga qadar. Ushbu vazifani amalga oshirish uchun 2004-yil 28-iyundan boshlab litalar Yevropa valyuta kursi mexanizmiga kiritilgan. Rasmiy ravishda, ushbu mexanizmga kiritilgan valyuta kursi belgilangan kursdan 15?% dan ortiq chetga chiqa olmaydi; yevroga bog?langan paytdan boshlab, litning berilgandan haqiqiy og?ishi 0?% ni tashkil etdi.