Gaz yaki rix (niderl. gaz , yunanca χ?ο? ) ? matdanen durt agregat xalatenen berse, ayırım ole?lare ( molekulalar , atomnar , ionnar ) arasında bik za?if baylane? koclare ham zur xarakatcanlege belan sıyfatlana.

Rix kisakcalare xaotik, tartipsez, irekle rawe?ta xarakat ita, ham ber-berse belan barele?kannan son, alarnın xarakate uzgara.

?ulay uq gaz - temperaturas ı cik noqtanı arttır?an matda, bu temperaturada gaz qısu sıyıqcan ı buldırmıy. Naq ul uzlege belan gaz budan ayırılıp tora, conki basım artqanda tuyındırıl?an bu ole?ca sıyıqca?a aylana, a gaz aylanmi.

Totrıqlı sıyıq yaki qatı agregat xale momkin bul?an matdalarnen gazı - bu dip yortela.

Sıyıqca kebek gaz a?ucanlıq ham deformatsiaga qar?ı torucanlı?ı uzleklarena xas.

Sıyıqcadan ayırmalı bularaq gaz bilgelangan kulamga ia bulmıy ham irekle oslegen buldırmıy, a boten utarlek kulamne tutırır?a tırı?a.

Gaz xalate - ?alamd a ( yoldızara matda , yoldızlar , tomanlıqlar, hawa) matdanen in taral?an xalate.

Gaz ham gaz qatna?maları ximik uzleklare kup torle - inert gazlardan ?artlatqıclar?a qadar.

Torlar [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• ?deal' gaz - molekulalar arasında?ı ta'sir ite?u tik parlı barele?lar bularaq qarala, faraz?a nigezlangan, tabi?att a bulma?an gaz, Klapeyron-Mendeleev tigezlamase belan taswirlana: ${\displaystyle PV=\nu \;RT}$
• Real' gaz - matdanen agregat xalate. Kondesatsia temperaturası ham cik noqtadan yıraq bul?an xalatlar yaqınca Klapeyron tigezlamase belan taswirlana.
• Van der-Waals gazı - Van der-Waals tigezlamasen a buysın?an ideal' gaz, molekulalar uzara ta'sir ite?e isapka alına.
• Plazma - ole?ca yaki tulısınca ionla?qan gaz

Top uzleklar [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Gaz molekulaları cılılıq xarakatenen top uzlege - xarakatnen tartipsezlege.

Molekulalar ozleksez xarakatenen dalillare - diffuzia ham broun xarakate bulıp tora.

Basım , kulam , kisakcalar sanı ham temperatura belan taswirlana.

Qatı cisem gaz?a aylanue sublimatsia dip yortela.

Avogadro qanunı [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Telagan gazlar bertigez kulamnare bertigez basımda ham temperaturada - bertigez molekulalar sanına ia bula.

Ul qanun 1811 yılda Amedeo Avogadro tarafınnan acıl?an. Lakin bu qanun bik qısıl?an gazlarnı taswirlamıy.

Matdanen molekular massası mol' (gramnar sanı) belan isaplana. Avogadro sanı - ber mol'da bul?an molekulalar sanı:

ГОСТ 3651.2-97 buyınca

N _A = 6,0221367 · 10 23 ± 0,0000036 · 10 ²³ mol ^?1

CODATA?2010 buyınca

N _A = 6,02214129 · 10 23 ± 0,00000027 · 10 ²³ mol ^?1

?deal' gaz [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Klassik ideal' gaz xalate tubandageca tigezlama belan taswirlana:

${\displaystyle pV=nRT=NkT\,}$,

gomum gaz qanunı formasında:

${\displaystyle {\frac {p\cdot V}{T}}={\text{const}}}$,

Monnan Boyl-Marriott, ?arl ham Gey-Lussak qanunnarı cı?arıla:

${\displaystyle p={\text{const}}\Rightarrow {\frac {V}{T}}={\text{const}}}$ ? Gey-Lussak qanunı

${\displaystyle V={\text{const}}\Rightarrow {\frac {p}{T}}={\text{const}}}$ ? ?arl qanunı

${\displaystyle T={\text{const}}\Rightarrow p\cdot V={\text{const}}}$ ? Boyl-Marriott qanunı

?deal' gaznın ecke energiase:

${\displaystyle U={\hat {c}}_{V}nRT={\hat {c}}_{V}NkT}$

bireda

${\displaystyle {\hat {c}}_{V}}$ - maxsus konstanta (3/2 beratomlı gaz ocen)

• U ? ecke energia
• P ? basım
• V ? kulam
• n ? matda miqdarı (mol')
• R ? gaz daimie
• T ? abs. temperatura
• N ?molekulalar sanı
• k ? Boltsman daimie

Real' gaz [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Real' gaz - gaz molekulaları arasında uzara ta'sir itele?e isapka alına. Molekulalar arasında uzara ta'sir itele?e R ≤ 10 ^?9 m arada kurena.

1873 yılda Van der-Waals real' gaz ocen yaqınca tigezlama taqdim ita:

${\displaystyle \left(p+{\frac {m^{2}}{\mu ^{2}}}{\frac {a}{V^{2}}}\right)\left(V-{\frac {m}{\mu }}b\right)={\frac {m}{\mu }}RT}$

• a - molekulalar arasında uzara tartım kocen isapka ala
• b - gaz molekulalarının kulame

Sıltamalar [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• Перельман Я. И. Занимательная физика. ? Москва: Наука, 1979. ? Т. 2.
• Элементарный учебник физики / Под ред. Ландсберг Г. С.. ? Изд. 8-е. ? М.: Наука, 1972. ? Т. 2. ? С. 230?268.
• ГОСТ 30319.1-96. Газ природный. Методы расчета физических свойств. Определение физических свойств природного газа, его компонентов и продуктов его переработки