Я?а Кала татарлары
(яки
гребен татарлары
) ?
Чечня республикасыны?
Шелковской (Сарапан)
[1]
районындагы
Я?а Кала
авылы татарлары. Биред? 200л?п татар гаил?се яши.
2010 елда
милли состав:
[2]
- чеченнар
? 5 316 кеше (85,3 %),
- татарлар
? 594 кеше (9,5 %),
- кумыклар
? 175 кеше (2,8 %),
- руслар
? 95 кеше (1,5 %),
- башка милл?тл?р ? 43 кеше (0,8 %).
Татарлар Терек елгасы буенда Гребен казаклары, чеченн?р ??м кумыклар, нугайлар арасында ?ч гасыр д?вамында гомер ит?. Аларны казанлылар дип т? атап й?рт?л?р. М?гъл?м ки,
Россия
Т?ньяк Кавказны яулап алганнан со?, Дагыстанда ??м Чечен-Ингуш ?ирл?ренд?
кумык теле
милл?тара аралашу телен? ?верел?. Шу?а к?р? татарларны? бу тугандаш телд? с?йл?ш? башлавы шактый табигый тоела.
1724 елда
йомышлы татарлар
корпусы
Каспий ди?гезенд?
кораблар
ясау эшен? билгел?н?. ? 1723 елда
Бакы
ш???рен? к?черелг?н 5 ме?
Казан татары
,
мукшы
,
чуаш
биред? 4 ел тора. Аларны 1729 елны? 15 августында ?йл?рен? кайтарып ?иб?р?л?р, бер ?лешен калдыралар. ? 1735 елга кад?р Казан татарлары Иске Терек ??м Сулак крепостьларында яш?г?н.
1735 елда генерал-аншеф В. Левашов
Кизл?р
кальгасына нигез сала. Бирег? башка халыклар бел?н берг? Казан татарлары да к?черелг?н. Тарихи м?гъл?матларга караганда, анда яш??че татарлар игенчелек бел?н ш?гыльл?нг?н, ? йортлар салыр ?чен агачны Гребен казакларыннан сатып алган.
XIX гасыр башында Кизл?р инде ≪Т?ньяк Кавказны? рус башкаласы≫ буларак ???миятен югалта. Шу?а к?р? казаклар ??м х?рбил?р ш???рд?н кит?. Шунысын да ?йтерг? кир?к, Кавказ сугышы вакытында к?п татарлар рус гаск?ренн?н
Имам Шамил
ягына кача. Аксакалларны? с?йл?вен? караганда, Шамил ?сирлегенд? 40 Казан татары була. Аннары алар аны? с?яс?тен ошатмыйча, кире Терек буйларына ?йл?неп кайталар ??м Гребен казакларыны? Новогладковский ??м Щедринский станицаларында урнаша.
Граф Апраксин 1771 елда Терекне? сул як ярына станция салырга боерык бир?. 110 елдан со? гребенлылар т?ньяккарак к?чен?.
Станица б?генге урынына 1881 елда к?чен?. ?леге вакыйганы татарлар да яхшы х?терли. Дим?к, алар инде к?ченг?нче ?к шушы станица казаклары булып ис?пл?нг?н. М?гаен, татарларны
Кавказ сугышыннан
со? (1859) казак дип ис?пли башлаганнардыр. Мо?а, б?лки, Гребен казаклары бел?н к?пт?нге элемт?л?р д? ярд?м итк?ндер. Казак гаск?рл?ре сафында Казан татарлары рус-т?рек, рус-япон сугышларында да катнашкан.
Бернич? гасыр д?вамында Кавказда яш?? татарларны? к?нк?решен?, матди ??м рухи культурасына йогынты ясамый калмаган, билгеле. Алар туган телл?рен ?уйган, л?кин исемн?ре ??м милли ?з а?нары ис?н калган. Алар Кавказга Россияне? т?рле т?б?кл?ренн?н килг?н. Араларында
башкортлар
,
кер?шенн?р
,
чуашлар
,
чирмешл?р
д? булган. Со?гылары бераздан Ислам динен кабул итк?н ??м ≪казанлылар≫ дип атала башлаган.
Татарлар яши торган Щедринский станицасын татарлар
Иске Карчыга
дип й?рт?. Аны? к?пчелек халкы ?
нугайлар
. Ул Терекне? сул як ярына, Брагун дип аталган кумык авылына ян?ш? урнашкан. Гомум?н, татарлар кумыклар бел?н якынрак яш?рг? тырышкан. Алар арасында ?йл?неш?чел?р д? еш булган. Татарларны? нугайлар бел?н д? элемт?се ныгыган. Бист?д? 1991 елга кад?р яш?г?н я??дл?р чечен телен белм?сл?р д?, татар телен иркен белг?нн?р.
1961 елга кад?р авылда татар м?кт?бе эшл?г?н.
[1]
Республикадагы хаос ??м сугыш тудырган авыр шартлар татарларны Чечняд?н к?ченерг? м??б?р ит?. К?п кен? ата-аналар балаларын Чечняд?н читк?р?к ?иб?р?. М?с?л?н,
Сарытау ?лк?сене?
Рыбушки авылында к?ченеп кайткан 15 гаил? бар. Алар кайчандыр Гребен авылында яш?г?н.
?стерханга
да 10 гаил? к?ченеп килг?н.
2000 елда авылда Татар милли ?з?ге ачылды. Татарларны? ?з м?четл?ре бар. Ул 2005 елны Р. Кадыйров матди ярд?ме бел?н т?зелг?н.