Яр Чаллы элеваторы

Яр Чаллы элеваторы
	Яр Чаллы элеваторы
Нигезл?н? датасы	1914
Д??л?т	Россия
Штаб-фатирыны? урнашуы	Чаллы , Татарстан , Россия
	Яр Чаллы элеваторы Вики?ыентыкта

Яр Чаллы элеваторы ( рус. Набережночелнинский элеватор ) ? Чаллыдагы и? борынгы ш???р предприятиесе ― ашлык сатып алу, аны сату, эшк?рт? ??м саклау бел?н ш?гыльл?н?.

Бу ― ш???рд? сакланган с?н?гать архитектурасыны? берд?нбер ??йк?ле. ^[1] 2002 елда Яр Чаллыны? ?ирле ???миятт?ге д??л?т сагы реестрына кертел?.

Чаллыны? и? беренче зур с?н?гать предприятиесе ? елга элеваторы Кама буе т?б?генд? ген? т?гел, Татарстанда , х?тта Россияд? и? беренче элеваторлардан санала (Чаллы элеваторына кад?р Россияд? ике ген? элеватор була: берсе ? Самарада , икенчесе ? Новороссийскида ). Бина 1914-1917 елларда т?зелг?н ??м XX гасыр башыны? архитектура ??йк?ле булып тора. Элеватор т?зел? гап-гади Бережные Челны авылын Уфа губернасыны? данлыклы икм?к ?з?ген? ?йл?ндер?. ^[2]

Тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1887 елдан башлап Минз?л? ?язе земствосы Чаллы пристане каршындагы 1 млн. 300 ме? потка сыешлы элеватор т?з? турында бернич? тапкыр фикер алыша.Челнинская пристаньында. ?мма ?леге объектны т?з? ул вакытта земствода булмаган зур акчалар тал?п итк?н. Хакимиятне? ?з?к органнарына суда сорап м?р???гать ит? буенча бернич? тапкыр омтылышлар у?ышсызлыклар бел?н т?мамлана ^[1] .

1910 елда Россияд? элеваторлар т?з? м?сь?л?се буенча фикер алышуга ??м х?л ит?г? Д??л?т банкы актив кушыла. Аны? структурасында ашлык саклау б?леге булдырылган. Элеваторларны, нигезд?, тимер юл станциял?ренд? ??м икм?к с??д? ?з?ге булган пристаньларда т?з? к?зд? тотыла. Ил д??л?т банкны? элеккеге б?лекл?ре нигезенд? районнарга б?ленг?н иде. Чаллы элеваторын т?з? Сембер-Пенза районы карамагына кертелг?н иде. Чаллы пристане каршындагы Элеватор беренче чираттагы т?зелеш программасына кер?. Аны? сыйдырышлыгы-2 млн пот, ? кабул ит? с?л?те с?гатен? 8 ме? пот арыш дип билгел?нг?н. 1580700 сум к?л?менд?ге т?зелешк? смета Д??л?т банкы Советы утырышында 1914 елны? 20 ноябренд? расланган ^[1] .

1914 елны? язында ?ир участогы алу м?сь?л?се х?л ител?. Шул ук вакытта т?п бина ?чен нигез чокырын казу эшл?ре башланды. Элеватор т?зелешен? бик к?п кеше ??леп ителг?н. 1915 елда т?зелешк? 150г? якын х?рби ?сир ??леп ител? ^[3]. Элеваторны? т?п объектларында т?зелеш материаллары бел?н т?эмин ит? ??м эшл?р ?ирле ??м Россияне? башка ш???рл?ренн?н подрядчылар тарафыннан башкарылган. Элеватор ?чен ?и?азлар ??м механизмнар конкурс нигезенд? т?рле т?эминатчылардан сатып алынды. Шул ук вакытта ?стенлек эчке ?итештер?чел?рг? бирел? ^[1] .

Элеватор т?зелеше ул вакытта с??д? авылы булып саналган Чаллы тормышына бик к?п ?зг?решл?р керт?. Беренчед?н, т?зелеш башланганчы Чаллыда барлыкка килг?н с?н?гать предприятиял?ре ?итештер? ку?тен арттыралар: Катковны? якорь металл заводы ??м Стахевларны? тегерм?н ??м он комбинаты. Элеватор янында элеватор белгечл?ре ?чен барлык у?айлыклар бел?н т?эмин ителг?н коммуналь торак барлыкка кил? ^[4]

1914 елда Бережные Челны авылындагы Красная гора дип аталган урында ? х?зерге Элеватор тавында ? искиткеч зур т?зелеш башлана. Россия х?к?м?те чакыруы буенча бу эшне оештырырга Германияд?н ??м Бельгияд?н т??риб?ле т?з?че-инженерлар т?ркеме кил?. Т?зелеш бел?н чит ил белгечл?ре ?ит?кчелек итс? д?, эшче к?чл?р ?ирле крестьяннардан туплана. И? авыр эшл?рне алар башкара. Д?рт ел д?вам итк?н элеватор т?зелешенд? Кама буе авылларыннан ме?л?г?н кеше катнаша. Архив документлары буенча 1915 елда анда 150 х?рби ?сир эшл?ве д? м?гъл?м. ^[2]

Т?зелеш башланганнан 4 ел ?тк?ч, 1917 елны? сентябренд? Яр Чаллы элеваторы эшли башлый.

Элеватор ?ч бинадан тора. И? беренче итеп икм?к саклау ?чен т?п корылманы т?зил?р. Ул силос корпусы дип атала. Аны? биеклеге ун катлы йорт чамасы. Гасыр башында т?зелг?н бина бу к?нг? кад?р сафта, алай гына да т?гел, а?а 90 ел буе бер м?рт?б? д? капиталь ремонт ?тк?релми. Стеналары нарат агачыннан, кара металл бел?н тышланган (х?зер башка т?ск? буялган). ^[2] Нарат т?ш?м астында икм?к саклый торган базлар урнашкан. Аларны силослар дип й?рт?л?р. Барлыгы 486 силос, ??ркайсыны? ишек капкачында ?з номеры сугылган. Базлар конус сыман формада, диаметры 2 метр тир?се, биеклеге 16 метр. Киптерелг?н, чистартылган икм?к транспортер линиял?ре буйлап ?ск? ? силосларга кил? ??м шунда саклана. Корпус барлыгы 32 ме? тонна икм?к сыйдыра. ^[2]

Элеваторны? тагын бер игътибарга лаек бинасы ? эшче башня. Ул Кама ягыннан яхшы к?рен?. Анда икм?к чистарту-киптер? ?айланмалары, транпортер, лифт урнашкан. С?н?гать предприятиесе булса да, проект авторлары Камага чыгучы т?п фасадны? биз?лешен? зур игътибар бирг?нн?р. Ул XX гасыр башы с?н?гать модерны стиленд? т?зелг?н. ?зенч?лекле т?р?з? уемнары бинаны матурлап, тулыландырып тора. Башняны? ?ске ?леше борынгы архитектурадан аерыла, ч?нки ул Т?б?н Кама ГЭСы т?зелеп, су к?т?релг?ч, ?ст?п т?зелг?н. Реконструкцияг? кад?р башня декоратив элементлар бел?н биз?лг?н булган. Эшче башня бел?н ян?ш?д?ге ?ч катлы бинада икм?к к?шелл?ре ??м капчыклар торган. Эшче башнягага да беренче тапкыр капиталь ремонт 90 елдан со? гына ?тк?релг?н. Элеватордан икм?кне су юлы бел?н озатканнар ? й?зм? дебаркадер аша баржаларга т?яг?нн?р. ? элеваторга икм?кне атларда ташыганнар. Предприятиене? ?зене? конюшнясы булган, анда кырыклап ат тотканнар. ^[2]

Чаллы элеваторы Россияд? т?зелг?н 111 элеватордан (2 млн пот), Самар (3,4 млн.) ??м ди?гез Новороссийскийдан (3,0 млн.) калышып, ашлык саклагычлары к?л?ме буенча ?ченче була ^[5].

Элеватор тавы

Элеватор ?зе 1917 елда файдалануга тапшырыла. 1914-1921 еллар арасында силос корпусы, эшче башня, аларны тоташтыручы галерея, пар казаны бинасы, к?пер, таш юл, ат абзары ??м белгечл?р ?чен ике торак йорт т?зел?. Ул йортлар икесе д? бу к?нг? кад?р ис?н. Алар югары сыйфатлы таш блоклардан салынган, ике катлы. Аерым ванна, туалет б?лм?л?ре булган ул йортларда чит илд?н килг?н инженерлар яш?г?н. Элеватор ян?ш?сенд? эшчел?р ?чен беренче бараклар да т?зелг?н. Авыл ?зенн?н-?зе Элеватор тавы исеме ала. Предприятие тир?сенд? беренче урам барлыкка кил?. 1950-елларда иске Чаллыда халык саны бик нык арткач, кешел?рг? йорт т?з? ?чен участокларны Элеватор тавыннан бир? башлыйлар. Х?зерге урамнар урынында ул вакытта элеваторны? б?р??ге ?ирл?ре була. Авыл бик тиз ?с?, беренче елларны ук унлап урам барлыкка кил?. Халык саны арткач, Элеватор тавына м?кт?п кир?к була башлый. Балаларны Чаллы елгасы аша ш???рг? укырга й?рт? у?айсыз, язгы ташу вакытларында куркыныч була. 1958 елда м?кт?п т?зелеше башлана. Т?зелешне директор Мухин Александр Григорьевич башлап й?ри. Башта м?кт?п бер катлы була ? нигезе табигый таштан, стеналары кулдан сугылган кирпечт?н (Рахманкулов кирпече). Со?рак м?кт?пне? икенче каты ?ст?л?. М?кт?п тир?се бист?не? и? матур урынына ?йл?н?. Агачларны Тарловка санаторие теплицасыннан алып кайтып утыртканнар. ^[2]

Октябрь инкыйлабы ??м гражданнар сугышы чорында (1917―1922 еллар) Чаллыда х?л киеренке була. 1918 елны? к?зенд? акгвардиячел?р ????ме башланганда элеваторда 3 миллион потка якын икм?к запасы саклана. Элеваторны, елга пристанен, башка предриятиел?рне дошман кулына т?шерм?ск? диг?н боерык чыга. Элеваторны Семен Карманов ?ит?кчелегенд?ге Кызыл гвардия отряды саклый. Колчак гаск?ре Минз?л? ?язен? керг?нче элеватордан икм?кне алып чыгып бетер?л?р ??м коткарып калалар. Кыю комиссар Карманов Чаллыда Совет власте урнаштыруга зур ?леш керт?. Ул Чаллы волосте крестьяннарыннан беренче коммунист була. Сидоровка урамнарыны? берсен? Семен Карманов исеме бирелг?н. ^[2]

Гасырга якын тарихы д?вамында элеватор исеме бернич? тапкыр ?зг?р?: 1917 елдан ? ≪Чаллы елга элеваторы≫, 1934 елдан ? Заготзерно б?лекч?се, Б?ек Ватан сугышы елларында - ≪Почтовый ящик №6≫, 1957 елдан ? ≪Яр Чаллы элеваторы≫ (≪Росглавзерно≫), 1982 елдан ? ≪Яр Чаллы икм?к продуктлары комбинаты≫, 1987 елдан ≪Яр Чаллы элеваторы≫ дип й?ртел?. ^[6] .

2006 елда элеваторда ≪Кама икм?ге музее≫ ачыла, аны? ?чен предприятиене? элеккеге конторасы бинасы б?леп бирел?. Ачу элеваторны? 90 еллыгына туры кил? ^[7] .

Х?зерге торышы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Элеватор х?зер д? сафта. Ул б?ртекле ашлыкны кабул ит?, эшк?рт? ??м саклау буенча республикада и? зурлардан берсе. Б?генге к?нд? элеваторда елына 90 ме? тонна икм?к саклана торган 30 склад, 420 тонналык он цехлары, икм?к киптер? ?айланмалары, тегерм?нн?р, катнаш азык заводы бар. 2000 елларда предприятие ≪Агросила≫ холдинг компаниясе составына кер?.2007 елда т??леген? 720 тонна сыйдырышлы азык ?итештер? цехы ачыла. ^[2]

Директорлар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

М. В. Дивавин (1920?1926)

Чаллы елга элеваторыны? беренче директоры Михаил Васильевич Дивавин була. Аны? фотографиясе ш???р тарихы музее фондларында саклана. М. В. Дивавин император ??н?р училищесын т?мамлап, техник белгечлеге ала ??м беренче элеваторларны т?з?д? катнаша. Аны Чаллыга патша х?к?м?те ?зе ?иб?р?. Дивавин элеватор т?зелешен т?мамлау ??м аны ?и?азландыру ?чен зур к?ч куя. 1923-1925 елларда аны? ?ит?кчелегенд? Чаллы елгасы аша 37 метрлы к?пер салына (аны? бер ?леше х?зер д? ис?н), шулай ук элеваторга кил?че ат юлы т?зел?. 1926 елда Дивавинны Уфага ? элеваторлар идар?сен? эшк? чакыралар. Чаллы кантоны башлыкларыны? т??риб?ле белгечне ?иб?р?сел?ре килми, ?мма Михаил Васильевич Чаллыдан б?тенл?йг? к?чеп кит?. ^[2]

Сорокин (1934?1935)
Казаев (1935?1939)
А. И. Тужилин (1940?1942)
Скрябин (1942)
Н. И.Федотов (1942?1946)
А. Ф. Романов (1946?1947)
А. М. Забродин (1947?1948)
А. М. Антонов (1948?1949)
И. П. Коперский (1950?1951)
Г. И. Стыскин (1952?1959)
Н. К. Курдеков (1959?1969)
Г. Н. Закиров (1969?1990)
И. И. Ш?йхетдинов (1991?1997)
В. Г. Ха?иев (1997?2004)
Ф. Т. Газетдинов (2004?2007)
И. И. Ш?йхетдинов (2007-2017)

Бу ?аваплы вазыйфаны и? озак башкарган ?ит?кче ― ≪Яр Чаллы ш???рене? мактаулы гражданы≫ Закиров Галим?ан Нургали улы. Ул 1969 елдан 1990 елга кад?р ? 21 ел д?вамында элеватор директоры була. ≪И? катлаулы чор ? КАМАЗ т?зелг?н еллар: ш???р тиз арада ?сте, ике-?ч ел эченд? халык саны бернич? тапкырга артты, чаллылыларны икм?к ризыклары бел?н т?эмин ит?рг? кир?к иде≫, ? дип с?йл?г?н Галим?ан ага. ^[2]

Урнашуы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Юридик адрес: Татарстан Республикасы , Тукай районы , Элеватор Тауы авылы, Элеваторя урамы, 18 нче йорт.
Почта адресы: 423801, Татарстан Республикасы , Яр Чаллы ш???ре, Элеватор урамы, 18 нче йорт.