Чил?бе

Wikipedia ? ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Чил?бе latin yazuında])
Чил?бе
рус.   Челябинск
Байрак [d]
Нигезл?н? датасы 1736
Сурәт
Р?сми тел рус теле
Д?нья кис?ге Азия
Д??л?т   Россия
Н?рс?не? башкаласы Чил?бе ?лк?се , Челябинский городской округ [d] [1] , Чил?бе ?язе , Чил?бе округы ??м Чил?бе губернасы
Административ-территориаль бер?млек Чил?бе ?лк?се
С?гать поясы UTC+05:00
Х?к?м?т башлыгы Евгений Николаевич Тефтелев [d] [2] [3] ??м Наталья Котова [4]
Халык саны 1 182 517 ( 1 гыйнвар 2023 )
Административ б?ленеше Чил?бене? Ленин районы , Чил?бене? Калинин районы , Чил?бене? Курчатов районы , Чил?бене? Металлургия районы , Чил?бене? Совет районы , Чил?бене? Трактор заводы районы ??м Чил?бене? ?з?к районы
Ди?гез д?р???се ?стенд? биеклек 220 метр
Кард?ш ш???р Коламбия (К?ньяк Каролина) [5] , Омск [6] [7] , Ноттингемшир [d] [8] , Казан [9] , Рамла [d] [10] , Уфа [11] , ?ремче [12] ??м Чанчунь [d]
Б?л?кл?р
Ленин ордены
М?йдан 500,9 км²
Почта индексы 454000?454999
Р?сми веб-сайт cheladmin.ru ​ (рус.) ​ (ингл.) ​ (алм.)
??йк?лл?р исемлеге Список памятников культурного наследия Челябинска [d]
Феноменны? икътисады экономика Челябинска [d]
?ирле телефон коды 351
Номер тамгасы коды 74 , 174 ??м 774 [13]
Ш?р?фле ватандашлар т?ркеме [d]
Монда ?ирл?нг?нн?р т?ркеме [d]
Объектны? к?ренешл?ре ?чен т?ркем [d]
Карта
  Чил?бе Вики?ыентыкта

Чил?бе ( баш.   Сил?бе , рус.   Челябинск , каз. Челяб? ) ? Россияд? эре ш???р, Чил?бе ?лк?сене? ?з?ге. Мияс елгасы буена урнашкан. Ш???рг? 1736 елда татар морзасы Котлым?х?мм?т Т?фкилев нигез сала.

Халык ис?бе 1 130 273 ме? кеше (2010). [14]

2020 елны? 2 июленн?н ? ≪ Хезм?т даны ш???ре ≫ [15] .

География [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Географик урнашу [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Ш???р К?ньяк Уралны? к?нбатыш битл?венд?, Мияс елгасы ?стенд?, М?ск?д?н 1919 километр к?нбатыштарак урнаша.

Чил?бед?н эре ш???рл?р кад?р ераклыгы (автоюллар буенча)
Ижау ~ 852 км
Пермь ~ 581 км 		Т?б?н Тагил ~ 365 км
Екатеринбург ~ 225 км 		Тубыл ~ 637 км
Т?м?н ~ 391 км
Уфа ~ 417 км
Самар ~ 880 км
Җилләр розасы
?илл?р розасы
Курган ~ 269 км
Омск ~ 812 км
Эст?рлетамак ~ 542 км
Ырынбур ~ 753 км 		Магнитогорски ~301 км
Орски ~ 598 км 		Казакъстан   Казакъстан Костанай ~ 315 км
Казакъстан   Казакъстан К?кшетау ~ 709 км

С?гать поясы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чил?бе халыкара стандарт буенча Yekaterinburg Time Zone (YEKT) с?гать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча ис?пл?г?нд?, +6:00 г? тигез.

Климат [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чил?бе климаты
К?рс?ткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Абсолют максимум,  °C 4,1 8,0 15,3 30,5 35,7 37,3 41,0 36,0 32,5 25,5 16,1 6,5 41,0
Уртача максимум, °C ?10,8 ?8,1 ?0,6 10,2 18,4 22,8 24,5 21,5 17,5 8,5 ?1,9 ?8,2 7,5
Уртача температура, °C ?14,1 ?12,5 ?4,8 4,7 12,1 18,3 19,3 17,1 10,9 4,1 ?5,2 ?11,1 3,2
Уртача минимум, °C ?20,5 ?19,3 ?12,2 ?0,8 6,2 11,5 14,2 11,4 6,4 ?1 ?9,3 ?16,9 ?2,5
Абсолют минимум, °C ?48,1 ?45 ?36 ?26,3 ?11,1 ?2,9 3,3 0,2 ?10,1 ?24 ?36,4 ?42,6 ?48,1
Явым-т?шем нормасы, мм 19 16 18 27 47 58 87 43 41 30 26 21 429

Халык [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1811 [16] 1840 [17] 1856 [16] 1897 [18] 1913 [16] 1926 [16] 1931 [16] 1939 [16] 1959 [19] 1970 [20] 1979 [21] 1989 [22] 2002 [23] 2010 [14]
~2 700 3 568 ~7 700 19 998 ~65 100 ~57 700 ~116 900 ~273 100 689 049 875 210 1 029 522 1 141 777 1 077 174 1 130 273

Милли состав [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Милл?т 2002 [24] 2010 [25]
руслар 85,1% 86,6%
татарлар 5,2% 5,0%
башкортлар 2,8% 3,1%
украиннар 2,1% 1,4%

Тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Ис?т провинциясе гербы нигезенд? т?зелг?н Чил?бе гербы. Д?я с??д? статусын к?рс?т? [26] . Чил?бене? с??д? тарихы К?ниф? юлында .
Чил?бе гербы (1782)

Чил?бе крепосте 1736 елда татар морзасы Котлым?х?мм?т Т?фкилев тарафыннан башкорт тарханы Таймас Ш??имов ?ирл?ренд? нигезл?н?.

1744 елдан ? Ырынбур губернасы Ис?т провинциясе ?з?ге. 1775 елда Чил?бене Емельян Пугачёв гаск?рл?ре тарафыннан яулап алына; алар крепостьт? 2 ай эченд? торып калганнар.

1781 елдан ? Пермь калгайлыгы Чил?бе ?язе ?з?ге; шул ук елда Уфа калгайлыгы составына к?черел?. 1787 елда ш???р статусын ала. 1796 елдан ? Ырынбур губернасы составында.

1856 елда Чил?бед? 3 чирк??, 629 йорт ??м 229 лавка (кибет) булган

1892 елда ш???рне М?ск?? бел?н тоташтыручы Ызлатавыс ?Чил?бе тимер юлы т?зел?; шул ук елда ш???р аша Транссебер магистрале т?зел?.

1917 елны? ноябрьд? ш???рд? совет хакимияте игълан ител?. 1918 елны? 25 маенда ш???р чехословак корпусы тарафыннан алына. 1919 елны? июль ? августтагы Чил?бе операциясе н?ти??сенд? ш???р кызылларга кире кайтарыла.

1919 ? 1924 елларда Чил?бе губернасы ?з?ге, 1924 ? 1934 елларда Урал ?лк?сене? Чил?бе округы ?з?ге булып торган. 1934 елдан ? Чил?бе ?лк?се ?з?ге.

1927 елда Россияне электрлаштыру турындагы (ГОЭЛРО) д??л?т планы буенча Чил?бе ГРЭСы т?зел? башлый ( 1930 елда беренче токны бир?). 1930-елларда Чил?бе эре т?зелешл?р ?з?ге була: ферросплавлар, трактор, цинк, абразив, электрод заводлары, ?. б. Б?ек Ватан сугышы вакытында ш???рг? якынча 60 с?н?гый предприятие эвакуацил?н?.

1976 елда Чил?бе д??л?т университеты ачыла. 1980 елда Чил?бе Константин Черненко тарафыннан Ленин ордены бел?н б?л?кл?н?.

2013 елны? 15 февраленд? ш???р ?стенн?н 270 километр югарылыкта метеорит очып узды . [27] [28] [29] [30] Метеорит Чиб?рк?л ш???ре тир?сенд? т?шк?н. [31]

Эчке б?ленеш [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

  1. Калинин районы
  2. Курчатов районы
  3. Ленин районы
  4. Металлургия районы
  5. Трактор заводы районы
  6. ?з?к районы
  7. Совет районы

Символика [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чил?бе гербы ( 1782 ) Чил?бе гербы (совет пеироды) Чил?бе гербы (1994). Х?зерге герб

Икътисад [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Эре транспорт т?ене (тимер ??м автомобиль юллары, аэропорт). Эре с?н?гатле ?з?к ( металлургия , машина т?з? , металл эшк?рт? , прибор ясау , ?и?ел ??м азык-т?лек с?н?гате ).

Транспорт [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Автомобиль транспорты [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Автомобиль юлларыны? гомум озынлыгы ? 1055 километр. [32] Ш???р урамнардагы х?р?к?тен 305 светофор т?ртипк? сала. [33] 2008 елда ш???рне транзит й?к транспортыннан саклап калучы Чил?бе бо?ра автомобиль юлы ачылган.

Ш???р аша М5 ≪Урал≫ ( М?ск?? ? Рязань ? Пенза ? Самар ? Уфа ? Чил?бе), М51 (Чил?бе ? Курган ? Петропавел ( Казакъстан ) ? Омск ? Новосибирск ), А310 (Чил?бе ? Казакъстан бел?н чиге) автоюллар баралар.

Тимер юл транспорты [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чил?бе ? Транссебер магистраленд? т?ен станциясе. Чил?бе аша 4 юн?лешл?р буенча баручы пуезлар ?т?л?р: т?ньяк ??м т?ньяк-к?нбатышка ( Екатеринбург , Т?б?н Тагил , Т?б?н Варта , Т?м?н , Я?а Уренгой , Киров , Петербург калаларга), к?нчыгышка ( Новосибирск , Новокузнецк , Красноярск , Иркутск , Тында , Чита , Тум , Владивосток калаларга), к?ньякка ( Нурсолтан , Караганда , Ташк?нт , Ырынбур калаларына) ??м к?нбатышка ( Уфа , Ижау , М?ск?? , Самар , Пенза , Сембер , Брест , Симферополь , Адлер , Кисловодск , Анапа , ?стерхан , Бакы , Воронеж калаларына).

Ш???ртир? элемт?се 5 юн?лешт? хезм?т к?рс?т?: т?ньяк-к?нбатыш ( Аргаяш , Югары Уфалей ), т?ньяк (Каменск-Уральский), к?нчыгыш ( Каясан , Щучье , Шумиха , Курган ), к?ньяк ( Яманъелга , Южноуральск , Троицк , Карталы ), западное ( Кисегач , Мияс , Ызлатавыс , Кропачёво).

Тимер юл буенча ташуны? т?п ?з?ге ? Челябинск-Главный станциясе; шуны? ?стен?, ш???рд? тагын якынча 20 станциясе урнаша.

Чил?бе ш???ренд? К?ньяк Урал тимер юлыны? идар?се урнаша. К?ньяк Урал тимер юлы Россияне? 8 субъекты ??м Казакъстан территориясе аша бара.

?ава транспорты [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Каланы? кырый т?ньяк-к?нбатышында Чил?бе халыкара аэропорты ( 2008 елга кад?р ≪Баландино≫ исемен й?ртк?н) урнаша.

Вокзал Аэропорт Чил?бе бо?ра автомобиль юлы

И?тмагый транспорт [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Автобус х?р?к?т Чил?бед? 1925 елда ачыла, х?зерге вакытта ул 55 маршрутыннан тора. [34] . 1932 елда трамвай х?р?к?те ачыла, х?зерге вакытта ул 15 маршрутыннан тора. [35] 1932 елда троллейбус х?р?к?те ачыла, х?зерге вакытта ул 16 маршрутыннан тора. [36]

1992 елдан метрополитен т?зелеше башланган. [37] Метро якынча 2016?2017 елда ачылачак.

М?д?ният [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Дин [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Ак м?чет

М?четл?р:

  • 129 № Ак ?амигъ м?чете (Елькин ур., 16)
  • 90 № ?амигъ м?чете (Брянск ур., 17)
  • 901 № Исм?гыйл? м?чете (?и?? (Победа) пр., 398а)
  • 812 № Металлургия районы м?чете (Байкал ур., 29а)

Югары уку йортлары [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Т?ньяк Урал д??л?т университетыны? баш бинасы
  • К?ньяк Урал д??л?т университеты
  • Чил?бе д??л?т университеты
  • Чил?бе д??л?т педагогика университеты
  • Урал д??л?т физик м?д?нияте университеты
  • Чил?бе д??л?т м?д?ният ??м с?нгать академиясе
  • Т?ньяк Урал д??л?т медицина университеты
  • Чил?бе д??л?т агроинженерик академиясе
  • Урал эшкуарлык институты
  • Рус-Британ идар? ит? институты
  • Чил?бе икътисад ??м хокук институты
  • Россия ЭЭИ Чил?бе юридик институты
  • Петр Чайковски исемле Т?ньяк Урал с?нгать институты
  • Т?ньяк Урал икътисад ??м идар? ит? институты
  • Т?ньяк Урал профессиональ институты
  • Кызыл Байраклы Чил?бе Югары х?рби авиация штурманнар училищесы
  • Урал икътисади-и?тимагый институты филиалы
  • Хокук ??м идар? ит? академиясе филиалы
  • М?ск?? д??л?т педагогика университеты филиалы
  • М?ск?? психолог-социаль институты филиалы, ?. б.

Спорт [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

??йк?лл?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Танылган ш?хесл?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Шулай ук карагыз [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

  1. ↑ ОКТМО
  2. ↑ http://chelyabinsk.74.ru/text/news/60893052522496.html
  3. ↑ https://www.znak.com/2018-11-15/oficialno_mer_chelyabinska_evgeniy_teftelev_pokidaet_post
  4. ↑ https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5dd3d55f9a7947f971a9a6a5
  5. ↑ https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy/kolambiya-ssha-shtat-yuzhnaya-karolina
  6. ↑ https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy/omsk-rossiya
  7. ↑ http://admomsk.ru/web/en/city/international/russian#chelyabinsk
  8. ↑ https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy/grafstvo-nottingemshir-angliya
  9. ↑ https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy/kazan-respublika-tatarstan
  10. ↑ https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy/ramla-izrail
  11. ↑ https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy/ufa-bashkortostan
  12. ↑ https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy/urumchi-kitay
  13. ↑ https://www.1obl.ru/news/o-lyudyakh/region-774-novye-gosnomera-budut-poluchat-avtovladeltsy-chelyabinskoy-oblasti/
  14. ↑ 14,0 14,1 архив к?черм?се , archived from the original on 2011-06-27 , retrieved 2013-01-23  
  15. ↑ Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации ≪Город трудовой доблести≫
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 http://www.mojgorod.ru/cheljab_obl/cheljabinsk/index.html
  17. ↑ Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840
  18. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=311
  19. ↑ 1959 елны? Б?тенсоюз ?анис?бе. РСФСР, аны? территориаль бер?млекл?рене?, ш???р ?ирлекл?рене? ??м ш???р районнарыны? ?енес буенча халык саны
  20. ↑ 1970 елны? Б?тенсоюз ?анис?бе. РСФСР, аны? территориаль бер?млекл?рене?, ш???р ?ирлекл?рене? ??м ш???р районнарыны? ?енес буенча халык саны
  21. ↑ 1979 елны? Б?тенсоюз ?анис?бе. РСФСР, аны? территориаль бер?млекл?рене?, ш???р ?ирлекл?рене? ??м ш???р районнарыны? ?енес буенча халык саны
  22. ↑ 1989 елны? Б?тенсоюз ?анис?бе. РСФСР, аны? территориаль бер?млекл?рене?, ш???р ?ирлекл?рене? ??м ш???р районнарыны? ?енес буенча халык саны
  23. ↑ 2002 елгы Б?тенроссия ?анис?бе. РФ, аны? территориаль бер?млекл?рене?, ш???р ?ирлекл?рене? ??м ш???р районнарыны? ?енес буенча халык саны
  24. ↑ 2002 ел сан алу базасы , archived from the original on 2017-11-11 , retrieved 2013-01-23  
  25. ↑ 2010 ел сан алу базасы , archived from the original on 2018-03-27 , retrieved 2014-02-14  
  26. ↑ Городская символика | Администрация г. Челябинска . cheladmin.ru. ?леге чыганактан 2016-11-30 архивланды. 2017-01-10 тикшерелг?н.
  27. ↑ http://news.vse42.ru/feed/show/id/743299
  28. ↑ http://chelyabinsk.ru/text/news/621775.html#comments/c621775/page/2
  29. ↑ Чиб?рк?лл?р: "Метеорит калдыклары т?ш? безд? ?ир тетр?? кебек булды"
  30. ↑ Чил?бед? т?шк?н метеоритны? ВИДЕОлары
  31. ↑ http://maps.yandex.ru/?um=XQvrYjTxm28ZxvbLSMYkAwZcy18rFVTt&l=map%2Cmap
  32. ↑ архив к?черм?се , archived from the original on 2013-05-21 , retrieved 2013-02-20  
  33. ↑ http://chelyabinsk.ru/text/news/501152.html
  34. ↑ архив к?черм?се , archived from the original on 2013-05-21 , retrieved 2013-02-20  
  35. ↑ архив к?черм?се , archived from the original on 2013-05-21 , retrieved 2013-02-20  
  36. ↑ архив к?черм?се , archived from the original on 2012-04-25 , retrieved 2013-02-20  
  37. ↑ архив к?черм?се , archived from the original on 2013-05-24 , retrieved 2013-02-20  
Чыганак ? https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Чил?бе&oldid=4120277