Татар профессиональ музыкасы
?
татар халкыны?
югары эстетик тал?пл?рне ?т?г?н ??м язма традицияг? нигезл?нг?н музыкасы.
Казан ханлыгы д??л?тене?
?имерел?е бел?н татар профессиональ музыкасыны? ?сеше ?зел?, сарай музыка м?д?ниятене? бай катламы юкка чыга, борынгы татар х?рби музыкасы я?гыраудан туктый.
Урта гасырлар
татар профессиональ музыкасын б?генге к?нд?
Идел буе Болгарына
??м
Казанга
Азия
??м
Европаны?
т?рле илл?ренн?н килг?н с?ях?тчел?рне? язма ист?лекл?ренн?н ??м
борынгы татар ?д?бияты ?с?рл?ре
буенча к?заллау м?мкин. Традицион татар музыкасыны? ике тармагыннан, ягъни профессиональ
[1]
??м халык музыкасыны? икенчесе ген?
XX гасыр
башына кад?р сакланып калган.
Геннадий Макаров
тикшерен?л?ре буенча,
Урта гасырларда
Казан ханлыгында
ш?рыкъ музыка коралларында башкару м?кт?пл?рене? ч?ч?к ату чоры п?йда була
[2]
. Бу ????тт?н думбырачылар м?кт?бе к?ренекле мисал булып тора, бу м?кт?пне? данлыклы в?киле, татар-башкорт-казакъ халыкларны? уртак ?ыравы ?
Х?с?н Кайгы
.
Бу чорны? т?п жанрлары: ш?рыкъ м?д?нияте бел?н тыгыз б?йл?нг?н
газ?л
,
м?н???т
,
б?ет
,
робагый
,
иля?и
,
зикер
, касыйд?. ?леге
кубыз
,
д?ф
,
гый?ек
,
думбыра
,
ч??
,
сорнай
кебек музыка коралларыннан т?зелг?н ансамбльл?рг? кушылып башкарылган жанрлар сарай музыкасыны? т?п ш?келл?рен т?шкил итк?н.
XIX гасырда татар м?д?ниятене? я?а д?вере башлана. XIX гасырда татар м?д?ниятен? ислам традициял?ре ген? т?гел,
Россия
??м
Европа м?д?нияте
д? к?чле йогынты ясый башлый. XIX-XX гасырлар аралыгында милли музыка с?нгатене? я?а к?т?релеше п?йда була. Концерт салоннары ??м клубларында, татар театр труппалары спектакльл?ренд? татар музыкасын ты?ларга м?мкин туа. Татар к?йл?ре скрипка, мандолина, гитара, со?рак фортепиано башкаруында я?гырый башлый. Халык ?ырлары Европа ш?келенд?ге аккомпанементка кушылып башкарыла башлый. Тизд?н музыка махсус концертлар ?чен и?ат ител? ??м ноталар бел?н языла башлый. Татар музыкасында профессиональ композиторлар барлыкка кил?.
XIX гасырны?
ахырында татар музыкасы бел?н беренче пластинкалар д?нья к?р?.
Халык ?ыры ХХ гасыр башындагы татар концерт музыкасыны? т?п урынын били. Концертларда ??м ?д?би-музыкаль кич?л?рд?, нигезд?, халык ?ырлары ??м аларны? эшк?ртм?л?ре башкарыла. Тамашачылар ??м ты?лаучылар арасында пианист-импровизатор
За?идулла Яруллин
, композитор, пианист ??м хор ?ит?кчесе
Солтан Габ?ши
, милли ансамбльл?р ?ит?кчел?ре, скрипачылар
В?ли Апанаев
??м
Гали З?йпин
, гармунчылар
Ф?йзи Биккенин
??м
Ф?йзулла Туишев
, ?ырчылар
Ф?ттах Латыйпов
??м
Камил Мотыйгый
??м башка музыкантлар зур дан яулый.
1904 елда
Казан музыка училищесы
ачыла. ?леге укухан?не? беренче к?ренекле татар ш?кертл?ре арасында
Салих С?йд?шев
.
1907 елда
Казанны?
≪Болгар≫ номерларында
татар яшьл?рене?
"Ш?рыкъ клубы"
,
Ырынбурда
беренче татар профессиональ
"С?йяр"
театраль труппасы оеша.
1912 елда
"Ш?рыкъ клубы"
штатына
"С?йяр"
труппасы кертел?.
1913 елдан
Солтан Габ?шине?
Габдулла Тукай
,
Д?рдем?нд
??м башка татар шагыйрьл?рене? ?с?рл?рен? беренче ?с?рл?ре ? мелодекламациял?ре и?ат ител? ??м ?леге музыкаль ?д?би кич?л?рд? даими башкарыла. Мелодекламациял?р XX гасыр башы татар м?д?ниятене? торышын тасвирлаучы т?п мисаллар булып тора.
1913 елда
Габдулла Тукай
?еназасына
За?идулла Яруллинны?
и? танылган ?с?рл?рене? берсе ? "Тукай маршы" и?ат ител?.
1915 елдан
булачак татар композиторлары
Салих С?йд?шев
??м
Мансур Мозаффаров
"С?йяр" труппасы каршындагы оркестрда уйный башлыйлар.
1917 елда
Октябрь инкыйлабына
кад?р
Солтан Габ?ши
С?йяр
тарафыннан
Гаяз Исхакыйны?
"З?л?йха" драмасы буенча куелган исемд?ш спектаклен? музыка яза.
Октябрь инкыйлабыннан
со? я?а ??мгыять т?з? максаты куела, шуны? н?ти??сенд?
динг?
, инкыйлабка кад?р ??мгыятьне? белемле катламнары м?д?ниятен? каршы к?р?ш башлана. Бу шартларда совет татар музыкасы чорын башлап ?иб?рг?н композиторлар буыны татар музыкасыны? м??им урынын алып торган кайбер (м?с?л?н,
дин
б?йле жанрлар) катламнарына нигезл?н?д?н ваз кич?рг? м??б?р булалар.
Казан музыка училищесы
нигезенд? Ш?рыкъ музыка техникумы формалаша, ??м ?леге уку йортында татар музыкасыны? к?ренекле в?килл?рен? укырга гына т?гел, укытырга да ирек бирел?.
Салих С?йд?шев
музыкасы татар халкыны? т?рле катламнарыны? м?х?бб?тен яулый, ??м
Салих С?йд?шев
гомуммилли ???миятк? ия булган беренче татар композиторына ?йл?н?.
Татар драма театры
спектакльл?рен? музыка и?ат итк?н
Салих С?йд?шев
симфония, опера, балет кебек Европа жанрлары кысаларында татар музыкасыны? алга таба ?сешен? нигез сала. Совет татар музыкасы ?чен югары профессиональ музыка белеме алган ш?хесл?рд? ихтыя? туа. Шундый ш?хесл?рне? беренчесе
М?ск?? д??л?т консерваториясен
т?мамлаган Мансур Мозаффаров була. Ул татар музыкасыны? академик ?сл?бене? формалашуына нигез сала.
1919 елда
Казан музыка училищесы
нигезенд? ?з?к Югары Ш?рыкъ музыка м?кт?бе оеша,
1921
-
1922 елларда
ул Ш?рыкъ консерваториясе буларак гам?лд? була. ?леге ике мисал Татар югары музыка уку йортыны? элг?рг?рл?ре буларак к?заллана
[3]
. 1922 елдан
Татар академия театры
профессиональ музыка ?з?кл?рене? берсен? ?верел?. Театр шартларында
Салих С?йд?шев
и?атында музыка драмасы у?ышлы ?сеш ала.
1925 елгы
ТАССР 5-еллык юбилее у?аеннан республиканы? коммунистик фиркас? тарафыннан
Газиз ?лм?х?мм?тов
,
Солтан Габ?ши
??м
Василий Виноградовка
беренче татар операсын и?ат ит?г? заказ бирел?.
Солтан Габ?шины?
татар теленд?
беренче музыкаль м?кал?л?ре д?нья к?р?.
1927 елны?
7 ноябренд?
к?пьеллык
Шамил Усманов
тырышлыгы н?ти??сенд?
≪Татарстан≫ радиосы
гам?лг? кертел? ??м бу к?нн?н радио татар композиторлары ?чен республика к?л?м танылу ?чен т?п м?йданчыкка ?верел?. Т?рле буын татар композиторларыны? эшч?нлеге радио бел?н тыгыз б?йл?н? (
Салих С?йд?шев
,
Мансур Мозаффаров
,
Исмай Ш?мсетдинов
,
М?сгуд? Ш?мсетдинова
?.б.).
1932 елда
Казанда
беренче музыка м?кт?пл?ре ачыла.
Татар театры
м?ст?кыйль музыкаль-драма театрын булдыру кир?клеген? ышанып,
1934 елда
М?ск??д?
Татар музыкаль драма студиясен
булдыра. ?леге
Татар студиясе
т?рле ш???рл?рд?н килг?н булачак м?ш??р татар ?ырчыларын, композиторларын ??м либретточыларын М?ск??д? берл?штер?:
Сара Садыйкова
,
Салих С?йд?шев
,
Мансур Мозаффаров
,
Ф?рит Яруллин
,
Латыйф Х?миди
,
Н??ип ?и?анов
,
Муса ??лил
,
?хм?т Ф?йзи
?.б.
1937 елны?
21 августында
Татар д??л?т филармониясе
оештырыла.
1937 елны
Татарстан АССРны?
х?к?м?т карары нигезенд?
Татар д??л?т филармониясенд?
башта Д??л?т хор капелласы гам?лг? кертел?, ярты елдан со?
Татар д??л?т ?ыр ??м бию ансамбле
итеп ?зг?ртел?.
1939 елда
Н??ип ?и?ановны?
"Качкын"
операсы бел?н
Казан Зур драма театры
бинасында
Татар д??л?т опера ??м балет театры
ачыла, Халык и?аты йорты (х?зер Республика халык и?аты ф?нни-методик ?з?ге)
[4]
??м ТАССР Композиторлар берлеге эшч?нлеген башлый.
1940 елны?
26 апреленд?
М?ск??д?
Татар декадасын
?тк?р? турында
СБКФ ?К
карары чыга ??м шу?а киеренке р?вешт? ?зерл?н? п?йда була. Татар композиторлары, бер яктан,
симфония
,
опера
??м
балет
кебек
Европа
жанрларыны? милли ?рн?кл?рен, икенче яктан, зур дан яулаган ?ырлар да и?ат ит?.
1941 елда
Б?ек Ватан сугышы
башлануы ?леге декада проектын кичектерерг? м??б?р иттер?. Музыкантларны? к?пл?ре сугыштан калдырылса,
Х?снулла В?лиуллин
,
М?сгуть Латыйпов
,
Исмай Ш?мсетдинов
,
Ф?рит Яруллин
кебек кайберл?ре сугыш кырына ?иб?рел? ??м анда ятып кала.
Н??ип ?и?анов
,
За?ит Х?бибуллин
,
???д?т Ф?йзи
?зене? зур дан яулаган ?с?рл?рен и?ат ит?л?р.
Казанда
Альберт Леман
и?ат ит? башлый ??м я?а буын татар композиторларына белем бир?.
1945 елда
?и?? к?не
якынлашу бел?н
Казан д??л?т консерваториясен
ачу ?стенд? х?зерл?н?л?р бара ??м
т??ге татар балеты
с?хн?л?лтерел?.
1947 елда
Александр Ключарев
тырышлыгы бел?н
Казанга
Олег Лундстрем
джаз оркестры к?чен? ??м бу ????тт?н ул татар композиторларына б?тен Советлар Берлегенд? тыю астында булган м?к?мм?л джаз алымнары бел?н эш ит? ?чен зур м?мкинлекл?р ача.
1948 елда
Салих С?йд?шев
музыкасына "Чын м?х?бб?т" спектакле с?хн?л?штерел? ??м спектакльд?ге "?др?н ди?гез" ?ыры ?ле д? популярлыгын ?уймый кала. Сугыштан кайткан композиторлар белем алуларын яки и?ат хезм?тен д?вам ит?л?р.
Р?ст?м Яхин
Фортепиано ??м оркестр ?чен концерты бел?н Татар концерт жанрына нигез сала.
1950-елларда
?нв?р Бакиров
,
Х?снулла В?лиуллин
,
Алла?ияр В?лиуллин
,
М?сгуть Латыйпов
,
Исмай Ш?мсетдинов
,
Р?ст?м Яхин
,
Алмаз Монасыйповтан
торган я?а буын композиторлары и?ат ит?г? кереш?. Бу елларда
Европа
калыпларына нигезл?нг?н ??м ?леге традицияне тир?н ?зл?штерг?н ?с?рл?р д?нья к?р?:
Александр Ключарёвны?
"Идел" симфониясе,
Р?ст?м Яхинны?
беренче Фортепиано ??м оркестр ?чен концерты ?.б.
1953 елда
Иосиф Сталинны?
вафатыннан со?,
Муса ??лил
исеме аклана ??м аны? с?зл?рен? яки а?а багышланган
Н??ип ?и?ановны?
"??лил" операсы (1957) кебек ?с?рл?р и?ат ител? башлый.
1955 елда
Татар ?д?бияты ??м с?нгате декадасын
оештыру соравы торгызыла ??м я?адан киеренке ?зерлек чаралары урын ала.
1957 елда
урын алачак декадага "Самат" операсы кебек махсус музыкаль драма ?с?рл?ре и?ат ител?;
"Алтынч?ч" операсы
??м
"Ш?р?ле" балет
кебек
1941 елгы
декадага и?ат ителг?н ?с?рл?р торгызыла ??м
М?ск??не?
зур с?хн?л?ренд? куела.
Декададан со? да
"Су анасы"
,
"Кисекбаш"
балетлары (1957),
беренче Скрипка ??м оркестр ?чен концерт
(1959), "Туган ?ирем ? Татарстан" ?ыры (1960) кебек зур дан яулаган и?ат ?имешл?ре д?нья к?р?.
1960-елларда
Фасил ?хм?тов
,
Рафаэль Билалов
,
Р?шит Гоб?йдуллин
,
Ренат Еникиев
,
Бату М?лекев
,
Илдус Якупов
,
Мирс?ет Яруллин
кебек татар композиторлары и?ат ит?г? кереш?.
1966 елда
Н??ип ?и?анов
башлангычы бел?н
Татарстан д??л?т симфоник оркестры
оеша ??м бу я?а симфониял?р и?ат ит? ?чен эт?ргеч була.
1968 елда
Н??ип ?и?ановны?
Икенче "Сабантуй" симфониясе зур дан яулый. 1968 елда
Фоат Мансуров
М.??лил исеменд?ге опера ??м балет театрына
баш дирижер итеп билгел?н?.
1970-елларда
озак еллар ?йр?н?д?н тыелган татар м?д?ниятене? катламнарына ян?д?н "калкып чыгарга" м?мкинлек бирел? ??м бу татар профессиональ музыкасын зур ?зг?решл?рг? эт?р?. М?ш??р татар фольклор белгече
М?хм?т Нигъм?т?анов
хезм?тл?ренд? м?н???тл?рне ?йр?н? юн?лешенд? беренче адымнар ясала.
1970 елда
Р?шит Абдуллин, Ф?рит Сабир?анов, Р?ст?м ??л?ветдинов тарафыннан
"С?йяр" ансамбле
оештырыла ??м т?ркем Советлар берлеге к?л?м ген? т?гел, х?тта
Европа
??м
Африканы?
илл?ренд? д? таныла.
1970-елларда
Р?шит Абдуллин
,
Луиза Батыркаева
,
Шамил Тимербулатов
,
Луиза Х?йретдинова
,
?нв?р Ш?р?фиев
,
Шамил Ш?рифуллин
,
Ф?рит Ш?рифуллин
кебек композиторлары и?ат ит?л?рен башлый. Бер яктан, зур дан яулаган "Казан кичл?ре", "
Аккошлар
", "?йтк?н иде?" ?ырлары, ариял?р, каприччиолар и?ат ителс?, икенче яктан,
"Тукай а???н?ре" вокаль-симфоник поэмасы
, "М?н???тл?р" хор концерты, Ике фортепиано ??м б?рм? уен кораллары ?чен рапсодия кебек к?ренекле ?с?рл?р барлыкка кил?.
1980-елларда
М?сгуд? Ш?мсетдинова
,
Резеда ?хиярова
,
Р?шит К?лимуллиннан
торган я?а буын композиторлары п?йда була. Бу елларда
М?хм?т Нигъм?т?анов
,
Луиза Батыркаева
?.б. эшч?нлеге н?ти??сенд?
"Ш?р?ле" балеты
?чен
Ф?рит Яруллинны?
авторлык хокуклары яклана ??м
т?п н?сх?се тергезел?
??м бастырыла.
Габдулла Тукайны?
тууына 100 еллыгына "Тукай" операсы, "Тукай" ораториясе, "Су анасы" симфоник поэмасы, "Тукай ист?леген? ?ченче Кыллы квартет и?ат ител?.
1987 елда
Татар фортепиано музыкасы буенча хрестоматия
бастырла.
1990-елларда
татар композиторларыны? ?с?рл?ренд? милли музыкаль традицияне? элеккеге катламнары кайтарыла ??м я?адан с?хн?д? башкарыла башлый: китап к?е; с?йл?м-речитация; м?селман б?йр?мн?рен? багышланган халык к?йл?ре;
дини-ф?лс?фи м?н???тл?р
;
борынгы б?етл?р
?.б. Бу чорда и?ат итк?н
М?сгуд? Ш?мсетдинова
,
Шамил Ш?рифуллин
,
Р?шит К?лимуллин
кебек композиторларга татар фольклорын тир?нтен ?йр?н? хас
[5]
. Бу елларда
Геннадий Макаровны?
борынгы традицияле музыка коралларына ??м Казан ханлыгы музыкасына багышланган хезм?тл?ре барлыкка кил?. "Мырау Батыр" мюзиклы (1990), "С?ембик? б?ете" (1991), "Риваять" (1991) кебек ?зенч?лекле ?с?рл?р зур дан яулый.
1993 елдан
ике ел саен "Европа ? Азия" фестивале
Казанда
,
Татарстанны?
башка ш???рл?ренд? ??м
М?ск??д?
?тк?рел? башлый.
1990 елда
Резеда Сабитовская
тырышлыгы бел?н
Казан музыка училищесынд?
тулаем татар теленд? белем бирг?н
[6]
"татар халык ?ыры" б?леге ачыла, ?
1991 елда
"татар музыка теориясе" б?леге гам?лг? кертел? (1991-2002 елларда эшли
[7]
).
2005 елда
ТР м?д?ният министрлыгы
??м
Казан консерваториясе
тырышлыгы бел?н
Татар музыкасы фонохрестоматиясе
,
2007 елда
Вадим Дулат Галиевны? "Татар музыка ?д?бияты" чыгарыла.
2000-елларда
Шамил Ш?рифуллин
,
Ф?рит Ш?рифуллин
,
Р?шит К?лимуллин
,
М?сгуд? Ш?мсетдинова
,
Резеда ?хиярова
и?атларын д?вам ит?.
2010-елларда
Эльмир Низамов
?с?рл?ре зур танылу ала.
Татар музыка м?д?ниятен ?йр?н? бел?н Композиторлар берлеге,
Казан д??л?т консерваториясе
,
Тел, ?д?бият ??м с?нгать институтыны?
с?нгать б?леге, музыка белгечл?ре арасында ?
Ч. Н. Б?хтиярова
,
Р. ?. Вамба-Исхакова
,
Я. М. Гиршман
,
М. Н. Нигъм?т?анов
,
Й. Н. Ис?нб?т
,
Г. Я. Касаткина
,
С. И. Р?имова
,
З. Н. С?йд?шева
,
К. С. Та?иева
,
М. П. Ф?йзуллаева
,
Г. М. Кантор
,
Ф. Ш. Салитовалар
ш?гыльл?н?.
РСФСР ??м ТАССРны? халык артистлары - дирижер
Ф. Ш. Мансуров
, ?ырчылар
М. З. Булатова
,
В. ?. Ганиева
,
Р. И. Ибра?имов
,
Ф. Х. Насретдинов
,
М. М. Рахманкулова
,
З. Д. С?нгатуллина
,
З. Г. Хисм?туллина
,
И. Г. Шакиров
,
В. Г. Ш?рипова
, ?ырчы ??м режиссер
Н.К. Даутов
, балет артистлары
Р. Ф. Садыйков
,
И. Ш. Х?кимова
,
Н. Д. Юлтыева
??м башкалар ? милли башкару с?нгате осталары булып кит?л?р
[8]
.
- "Европа ? Азия" фестивале
- "Конкордия" фестивале
- "Мирас" фестивале
- Рахлин сезоннары
- Федор Шаляпин исеменд?ге халыкара опера фестивале ?.б.
Т?б?нд?ге исемлек
Казан д??л?т консерваториясе
??м
ТР Ф?нн?р академиясе
эзл?н?л?ре нигезенд? В.Дулат Галиевне? "Татар музыка ?д?бияты",
Татар музыкасы фонохрестоматиясе
кебек китап-?ыентыклардан гыйбар?т ??м XX ??м XXI й?зл?рне? татар профессиональ музыка ?с?рл?рен т?шкил ит?. Исемлекне т?зег?нд? шулай ук ?с?р язмаларыны?
Интернет
ки?лекл?ренд? ??м
≪Татарстан≫ радиосы
кебек милли радио-телевидение чыганакларында ачык булуы да ис?пк? алынды.
| Ел
|
?с?р исеме
|
Состав
|
Композитор
|
Медиафайллар
|
Иск?рм?л?р
|
| 1913
|
"Тукай маршы"
|
оркестр
|
За?идулла Яруллин
|
|
|
| 1913
-
1917
|
Габдулла Тукай
,
Д?рдем?нд
шигырьл?рен? мелодекламациял?р
|
камера вокаль ансамбль
|
Солтан Габ?ши
|
|
|
| 1925
|
"Сания" операсы
|
артистлар ??м оркестр
|
Солтан Габ?ши
,
Газиз ?лм?х?мм?тов
,
Василий Виноградов
|
|
беренче
татар операсы,
ТАССРны?
5 еллыгы у?аеннан
|
| 1925
|
хор ?чен "Ике заман" ?с?ре
|
хор
|
Солтан Габ?ши
|
|
|
| 1926
|
"З??г?р ш?л" спектакле
|
артистлар ??м оркестр
|
Салих С?йд?шев
|
|
|
| 1926
|
"Ш?рык биюе" ("Та?ир-З??р?" спектакленн?н)
|
оркестр
|
Салих С?йд?шев
|
|
|
| 1928
|
"Наёмщик" драмасы
|
артистлар ??м оркестр
|
Салих С?йд?шев
|
|
|
| 1929
|
Совет Армиясе маршы
|
оркестр
|
Салих С?йд?шев
|
|
|
| 1930
|
"Эшче" операсы
|
артистлар ??м оркестр
|
Солтан Габ?ши
,
Газиз ?лм?х?мм?тов
,
Василий Виноградов
|
|
ТАССРны?
10 еллыгы у?аеннан
|
| 1938
|
Симфония 1
|
оркестр
|
Н??ип ?и?анов
|
|
беренче
татар симфониясе
|
| 1939
|
"Галиябану" операсы
|
артистлар ??м оркестр
|
Мансур Мозаффаров
|
|
|
| 193?
|
Ниг?, ниг??
,
?ырлама син, ирк?м
|
камера вокаль ансамбль
|
Ф?рит Яруллин
|
|
|
| 1941
|
"Алтынч?ч" операсы
|
артистлар ??м оркестр
|
Н??ип ?и?анов
|
|
|
| 1941
/
1942
|
"Ш?р?ле" балеты
|
артистлар ??м оркестр
|
Ф?рит Яруллин
|
|
беренче
татар балеты
|
| 1942
|
"Башмагым" музыкаль комедиясе
|
артистлар ??м оркестр
|
???д?т Ф?йзи
|
|
|
| 1946
|
Скрипка ??м фортепиано ?чен поэма
|
камера инструменталь ансамбль
|
За?ит Х?бибуллин
|
|
|
| 1948
|
"?др?н ди?гез" ?ыры ("Чын м?х?бб?т" спектакленн?н)
|
тавыш ??м оркестр
|
Салих С?йд?шев
|
|
|
| 1950
|
"Тау ?кияте" балеты
|
артистлар ??м оркестр
|
Александр Ключарёв
|
|
|
| 1951
|
беренче Фортепиано ??м оркестр ?чен концерт
|
солист ??м оркестр
|
Р?ст?м Яхин
|
|
беренче
татар музыка уен коралы ?чен концерты
|
| 1955
|
"Идел" симфониясе
|
оркестр
|
Александр Ключарёв
|
|
|
| 1957
|
"Самат" операсы
|
солистлар ??м оркестр
|
Х?снулла В?лиуллин
|
|
|
| 1957
|
"??лил" операсы
|
артистлар ??м оркестр
|
Н??ип ?и?анов
|
|
|
| 1957
|
"Су анасы" балеты
|
оркестр
|
?нв?р Бакиров
|
|
|
| 1958
|
"Кисекбаш" балеты
|
оркестр
|
Р?шит Гоб?йдуллин
|
|
|
| 1959
|
Беренче Скрипка ??м оркестр ?чен концерт
|
солист ??м оркестр
|
Мансур Мозаффаров
|
|
|
| 1960
|
"Туган ?ирем ? Татарстан"
|
тавыш ??м оркестр
|
Александр Ключарёв
|
|
ТАССРны?
40-еллыгына багышланган б?йгед? ?и?еп чыга
|
| 1968
|
Симфония II "Сабантуй"
|
оркестр
|
Н??ип ?и?анов
|
|
|
| 1968
|
"Уйнагыз, гармуннар" ?ыры
|
тавыш ??м оркестр
|
?нв?р Ш?р?фиев
|
|
|
| 1969
|
"??йге кичл?р" фортепиано циклы
|
музыка коралы
|
Р?ст?м Яхин
|
|
|
| 1969
|
Балалар ?чен сюита
|
оркестр
|
Мирс?ет Яруллин
|
|
|
| 1970
|
"Туган ягым" ?ыры
|
камера вокаль ансамбль
|
Р?ст?м Яхин
|
|
б?генге к?нд? ТР гимны;
ТАССРны?
50-еллыгына багышланган б?йгег? багышлап языла
[9]
|
| 1970
|
"Кеше" ораториясе
|
солистлар, хор ??м оркестр
|
Мирс?ет Яруллин
|
|
беренче
татар ораториясе
|
| 1971
|
"Муса ??лил" симфоник поэмасы
|
оркестр
|
Алмаз Монасыйпов
|
|
|
| 1971
|
Ария
|
камера инструменталь ансамбль
|
Ренат Еникиев
|
|
|
| 1972
[10]
|
"Казан кичл?ре" ?ыры
|
камера вокаль ансамбль
|
Сара Садыйкова
|
|
|
| 1973
|
"Аккошлар" ?ыры
|
тавыш ??м оркестр
|
Фасил ?хм?тов
|
|
1973 елда
беренче м?рт?б?
Татарстан китап н?шриятында
бастырыла, язылу елы м?гъл?м т?гел.
|
| 1974
|
"М?керле песи" операсы
|
тавышлар ??м оркестр
|
Луиза Х?йретдинова
|
|
беренче
татар балалар операсы
|
| 1974
|
"Раушан" балеты
|
артистлар, оркестр
|
За?ит Х?бибуллин
|
|
|
| 1975
|
Тукай а???н?ре (вокаль-симфоник поэма)
|
тавыш ??м джаз ансамбле
|
Алмаз Монасыйпов
|
|
|
| 1975
|
Ария
|
халык музыка кораллары оркестры
|
Исмай Ш?мсетдинов
|
|
1975 елда
беренче м?рт?б?
Татарстан китап н?шриятында
бастырыла, язылу елы м?гъл?м т?гел.
|
| 197?
|
Каприччио
|
камера инструменталь ансамбль
|
Ренат Еникиев
|
|
|
| 1975
|
"М?н???тл?р" хор концерты
|
хор
|
Шамил Ш?рифуллин
|
|
|
| 1977
|
Ике фортепиано ??м б?рм? уен кораллары ?чен рапсодия
|
камера инструменталь ансамбль
|
Рафаэль Билалов
|
|
|
| 1979
|
"?йтк?н иде?..."
|
камера вокаль ансамбль
|
?нв?р Бакиров
|
|
1979 елда
беренче м?рт?б?
Татарстан китап н?шриятында
бастырыла, язылу елы м?гъл?м т?гел.
|
| 1980
|
Фольклор-сюита
|
камера инструменталь ансамбль
|
Рафаэль Билалов
|
|
|
| 198?
|
"Су буеннан ?нк?й кайтып кил?"
|
камера вокаль ансамбль
|
Луиза Батыр-Болгари
|
|
|
| 1981
|
Ариетта
|
камера инструменталь/вокаль ансамбль
|
Ренат Еникиев
|
|
беренче башкару елы (Ш.Монасыпов ?ит. скрипкачылар ансамбле, фортепианода - автор)
|
| 1981
|
"Та? кызы" ("Со?гы т?н" трагедиясенн?н)
|
тавыш ??м оркестр
|
Мирс?ет Яруллин
|
|
|
| 1981
|
Балалайка ??м симфоник оркестр ?чен концерт
|
оркестр
|
Ф?рит Ш?рифуллин
|
|
|
| 1982
|
"?ыен", оркестр ?чен концерт
|
оркестр
|
Шамил Ш?рифуллин
|
 Тышкы аудиофайллар
|
|
|
[1]
|
|
|
| 1983
|
"Тукай" операсы
|
солистлар ??м оркестр
|
?нв?р Бакиров
|
|
|
| 1984
|
Яфрак т?шк?н инде юлга
|
камера вокаль ансамбль
|
Шамил Ш?рифуллин
|
|
беренче тапкыр 1990 елда башкарыла
|
| 1985
|
"Тукай" ораториясе
|
солистлар,
хор
??м
оркестр
|
Бату М?лекев
|
|
1997 елда
Башкортстан радиосында язылып алына.
|
| 1986
|
"Идел суы ага торыр"
|
камера вокаль ансамбль
|
Сара Садыйкова
|
|
|
| 1986
|
"Су анасы" симфоник поэмасы
|
оркестр
|
Ф?рит Ш?рифуллин
|
|
|
| 198?
|
Багышлау
|
камера инструменталь ансамбль
|
М?сгуд? Ш?мсетдинова
|
|
Терк?лг?н башкаруларны? беренчесе: 1987 ел,
КМК
скрипкачылар анс. бел?н фортепиано. И? ??в?л, Р.Ми?нуллин шигырен? башкарылачак ?ыр булып ис?пл?нг?н.
|
| 1987
|
"Тукай ист?леген?" ?ченче Кыллы квартет
|
камера инструменталь ансамбль
|
Р?шит К?лимуллин
|
|
|
| 1989
|
Фольк-рок-сюита "М??ди"
|
тавыш ??м оркестр
|
М?сгуд? Ш?мсетдинова
|
|
|
| 1989
|
"Ерактагы к?кк?к авазы" рок операсы
|
тавышлар ??м оркестр
|
Р?шит К?лимуллин
|
|
|
| 1990
|
"Мырау батыр" мюзиклы
|
артистлар ??м оркестр
|
Р?шит Абдуллин
|
|
|
| 1991
|
С?ембик? б?ете
|
камера вокаль ансамбль
|
М?сгуд? Ш?мсетдинова
|
|
|
| 1993
|
"И, Ад?м балалары" кантатасы
|
хор
, флейта, альт ??м зур барабан
|
М?сгуд? Ш?мсетдинова
|
|
|
| 1998
|
"Тарих битл?ре" триптихы
|
тавышлар, хор ??м оркестр
|
Резеда ?хиярова
|
|
|
| 2001
|
"Йосыф турында риваять" балеты
|
артистлар, оркестр
|
Леонид Любовский
|
|
|
| 2006
|
М??лид ?н-Н?би
|
солистлар,
оркестр
??м
хор
|
М?сгуд? Ш?мсетдинова
|
|
|
| 2006
|
"Шагыйрь м?х?бб?те" операсы
|
солистлар, хор, оркестр
|
Резеда ?хиярова
|
|
|
| 2012
|
"Кабил" ораториясе
|
катнаш хор
, солитлар, оркестр
|
М?сгуд? Ш?мсетдинова
|
|
|
| 2013
|
Симфония № 5 ≪?и??не? хатын-кыз й?зе≫
|
оркестр
|
Шамил Тимербулатов
|
|
|
| 2013
|
"Алтын Урда" балеты
|
артистлар, оркестр
|
Резеда ?хиярова
|
|
|
| 2015
|
"Кара пулат" операсы
|
солистлар, оркестр
|
Эльмир Низамов
|
|
|
| 2018
|
"С?ембик?" операсы
|
солистлар, оркестр
|
Резеда ?хиярова
|
|
|
