| КПССны? Татарстан ?лк? комитеты
|
| Ана ширк?т
|
СБКФ ?К
|
|---|
СБКФне?
Татарстан ?лк? комитеты
(
рус.
Татарский областной комитет КПСС
) ? 1920?91 елларда
ТАССРда
и? югары фирка башкарма учреждениесе. РК(б)Ф ?К Политбюросыны? ТАССР т?зел? турындагы Декретны гам?лг? ашыру хакында 1920 не? 8 июненд? чыгарылган махсус карары нигезенд? оештырыла. Карарда Татарстан республикасында барлык ?аваплы хезм?тк?рл?рне билгел?? ??м аларны т?рле урыннарга к?чер?, шулай ук органнардагы вазифаларга кандидатлар к?рс?т? РК(б)Ф ?лк? комитетыны? гад?тт?н тыш хокукы дип билгел?п ?тел?. ?лк? комитеты ?зене? эшч?нлегенд? СБКФ Программасына ??м Уставына, фирка ?ыеннары ??м конференциял?ре карарларына таяна,
фирка ?К
каршында хисап тота, аны? карарларын башкара. КТ?К конференциял?р арасында фирка оешмасыны? агымдагы барлык эшл?ре бел?н ?ит?кчелек ит?, фирка с?яс?тен гам?лг? ашыра, аны? югары органнары к?рс?тм?л?рен ?т??не оештыра ??м башкара; а?а фирка ??м сов. органнары эшч?нлеге, с?н?гать предприятиел?ре ??м авыл ху?алыгы оешмалары, м?д?ният, халык м?гарифе, с?лам?тлек саклау, коммуналь ??м торак ху?алыгы, с??д?, т?зелеш учреждениел?ре эше бел?н ?ит?кчелек ит?; ?лк? фирка ??м сов. органнарында ?ит?кче вазифаларда эшл?? ?чен хезм?тк?рл?р сайлап алу, б?л? ??м билгел?? й?кл?н?. фирка конференциясенд? яшерен тавыш бир? юлы бел?н сайлана, ?лк? комитетыны? бюросына ??м пленумына аерым сайлаулар уздырыла (со?гысыны? составын? бюроны? барлык ?гъзалары да кер?). Барлык фирка ком-тлары ?гъзаларын сайлагандагы кебек ?к, ?лк? комитеты ?гъзаларын сайлаулар вакытында аны? составын системалы р?вешт? я?арту ??м ?ит?кчелекне? д?вамчанлыгы принцибы сакланырга тиеш була. фирка эшч?нлегене? т?рле ?лк?л?ре бел?н идар? ит? ?чен ?лк? комитетында секретариат, махсус б?лекл?р ??м секторлар оештырыла. Аларда штаттагы хезм?тк?рл?р даими эш алып баралар. ?лк? комитеты пленумнары 4 айга 1 тапкырдан да сир?к булмаган т?ртипт? чакырыла. Беренче елларда ?лк? комитеты бюросында секретариат ??м ?лк? комитетыны? бюро утырышларында х?литкеч тавыш бир? хокукына ия булган 1 нче секретаре сайлана. ?лк? комитеты бюросыны? 1 нче составын? А.И.Бочков, Б.И.Гольдберг, А.И.Догадов, И.М.Казаков,
С.С.С?етгалиев
, А.С.Самохвалов, А.П.Таняев (1 нче с?ркатиб), И.И.Ходоровский кер?.
ССРБ Конституциял?ре буенча Коммунистлар фиркасе ≪хезм?т иял?рене? коммунистик ??мгыять т?з? ?чен к?р?шенд? аларны? алдынгы отряды≫ ??м хезм?т иял?рене? барлык и?тимагый ??м д??л?т оешмаларыны? ?ит?кчелек ит?че ?з?ге (ССРБны? 1936 елгы Конституциясе), Совет д??л?тене? ≪?ит?кчелек ит?че ??м юн?леш бир?че к?че≫ (ССРБны? 1977 елгы Конституциясе) дип игълан ител?. ТАССРны? 1937 елгы Конституциясе буенча республиканы? и? югары закон чыгаручы органы ? ЮШ, и? югары башкарма органы?? ХКШ булса да, республикадагы барлык принципиаль м?сь?л?л?рне х?л ит? хокукына фирка ?лк? комитеты гына ия була. Д??л?т органнары ?аваплы хезм?тк?рл?рене? т?п составы, с?н?гать предприятиел?ре, кадрларны с?яси ??м ??н?ри ?зерл?? оешмалары ?ит?кчелеге ?лк? комитеты, ш???р ??м район ком-тлары номенклатурасына кертел?. ?лк? комитетыны? аппараты зур булмый, шу?а к?р? ул агымдагы эшне, башлыча, башкарма хакимиятне? тиешле органнары аша алып бара. ?лк? комитетыны? 1 нче секретаре фирка ?лк? комитеты ??м республика тормышында гаять м??им роль уйный, ул фирка ?К органнары бел?н турыдан-туры элемт?д? тора. Бу вазифа сайланулы санала (1 нче с?ркатибны республика фирка конференциял?ренд? сайлыйлар), чынлыкта 1 нче с?ркатибны ?К билгели. Эшч?нлегене? беренче елларында Татарстан ?лк? комитеты 9 кешед?н тора, ул чорда аны? бюросында нибары 2?3 татар була, 1944 к? кад?р фиркане? Татарстан ?лк? комитеты 1 нче секретаре вазифасына татар милл?те в?килл?ре т?гаенл?нми. 1920 елларда ?лк? комитеты структурасына 5 б?лек ? оештыру-инструкторлык (инструкторлык, м?гъл?мат, хисап-башкару, транспорт б?лекч?л?ре ??м х?рби бюро), агитация ??м пропаганда (матбугат ??м составынд? кер?шен, чуаш, мари, я??д, латыш, поляк, немец, венгр ??м югослав секциял?ре булган милли азчылыклар б?лекч?л?ре, ?м?л?р бюросы), хатын-кызлар арасында эш алып бару, авылда эш башкару б?лекл?ре, шулай ук гомуми б?лек кер?. 1923 т?
РК(б)Фне?
Татарстан ?лк? комитетына 12 кантком, Казандагы 4 райком, 282 башлангыч фирка оешмасы буйсына. Республика территориясене? районнарга б?ленешен? б?йле р?вешт?, ?лк? комитетына буйсынулы ш???р ??м район оешмаларыны? ис?бе даими ?зг?реш кичер?: 1977 д? 9 ш???р комитеты, 36 райком, 3775 башлангыч фирка оешмасы була.
1934 не? 27 мартында, БК(б)Фне? 17 нче ?ыеныны? (1934 не? 26 гыйнвары ? 10 феврале) фирка органнарын ?итештер?-тармак принцибы буенча т?з? турындагы карарыннан чыгып, ?лк? комитеты бюросы ?лк? комитеты аппаратында с?н?гать-транспорт, , сов. с??д?се, м?д?ният ??м марксизм-ленинизмны пропагандалау, ?ит?кче фирка органнары б?лекл?ре ??м махсус сектор оештыру турында карар кабул ит?.
БК(б)Фне?
18 нче ?ыены (1939 ны? марты) к?рс?тм?л?ре, ?К Политбюросыны? союздаш республикаларны? ?Клары, крайкомнар, ?лк? ком-тлары ??м ш???р ком-тлары составынд? с?н?гать тармаклары буенча б?лекл?р оештыру турындагы карары (1939 ны? 29 ноябре) нигезенд?, Татарстан ?лк? комитеты составынд? саклану с?н?гате, транспорт (1939), алга таба ? ?и?ел с?н?гать ??м азык-т?лек ?итештер? с?н?гате (1940 ны? 21 мае), авиация с?н?гате (1941), с??д? ??м ??м?гать туклануы (1942), электр станциял?ре, ?ирле ягулык с?н?гате, совхозлар, терлекчелек (1943), м?кт?пл?р, азык-т?лек с?н?гате (1944) б?лекл?ре булдырыла. Б?ек Ватан сугышы елларында, барлык к?чл?рне дошманга каршы к?р?шк? юн?лтеп, фирка ?лк? комитеты ?з эшен тулысынча ?зг?ртеп кора. ?лк? комитеты ?зг?ртеп корыла, я?а б?лекл?р оештырыла, пропаганда, саклану, авиация с?н?гатьл?ре, ?и?ел ??м ?ирле с?н?гатьл?р, транспорт ??м элемт?, с??д? ??м ??м?гать туклануы буенча БК(б)Ф ?лк? комитеты с?ркатиблары вазифалары кертел?. 1943 не? августында БК(б)Ф ?Кны? ≪Ш???р комитетлары, ?лк? комитетлары, крайкомнар ??м союздаш республикалар ?Клары эшен оештыруны т?ртипк? китер? турында≫ карары бел?н тармак с?ркатиблары ин-ты бетерел?, бары тик 1 нче, 2 нче ??м 3 нче с?ркатиблар, шулай ук пропаганда ??м кадрлар буенча с?ркатиблар вазифалары гына гам?лд? калдырыла; с?ркатибларны? урынбасарлары вазифалары булдырыла, алар бер ?к вакытта тармак б?лекл?ре бел?н ?ит?кчелек ит?л?р. БК(б)Фне? ш???р ??м район ком-тларында да тармак б?лекл?ре оештырыла. БК(б)Фне? 1948 не? 25 октябренд? кабул ителг?н ≪?лк? комитетлары, крайкомнар ??м республикалар комфиркал?ре ?Клары аппаратларын ?зг?ртеп кору турында≫ карарыннан чыгып, 1948 не? 29 октябренд? ?лк? комитеты алга таба ?зг?ртел?. Пропаганда ??м агитация, фирка, профсоюз, комсомол органнары, авыр с?н?гать, ?и?ел с?н?гать, авыл ху?алыгы, адм., план-финанс-с??д?, партколлегия б?лекл?ре, махсус сектор, финанс-ху?алык секторы, нефть с?н?гате секторы (1949 дан) оештырыла. 1952 не? апреленд? Татарстан крайкомы т?зел?, аны? составын? оештырылган
Казан
??м
Чистай
?лк?л?рене? фирка оешмалары кер?. 1953 не? апреленд? ?лк?л?р бетерелг?нн?н со?, крайком СБКФне? Татарстан ?лк? комитеты итеп ?зг?ртел?. 1962 д?
СБКФ ?К
карары бел?н илд? ?итештер? принцибы нигезенд? фирка оешмаларын чираттагы ?зг?ртеп кору уздырыла. ?лк? комитеты бюросыны? 1962 ел 6 декабрь карарыннан чыгып Татарстан ?лк? комитеты с?н?гать ?итештер?е бел?н ?ит?кчелек ит? (3 партком буйсынуында) ??м авыл ху?алыгы ?итештер?е бел?н ?ит?кчелек ит? (17 партком) буенча 2 ?лешк? б?лен?.
СБКФ ?Кны?
1965 ел 4 гыйнвар карары нигезенд? колхоз-совхоз ?итештер? идар?л?ре ?зг?ртеп корылганнан со?, Татарстан ?лк? комитеты составын? оештыру-фирка эше, пропаганда ??м агитация, ф?н ??м уку йортлары, с?н?гать-транспорт, саклану с?н?гате, нефть ??м химия с?н?гате, ?и?ел с?н?гать, азык-т?лек ?итештер? с?н?гате ??м с??д?, т?зелеш. авыл ху?алыгы, адм. органнар б?лекл?ре, махсус сектор, финанс-ху?алык секторы ??м фирка комиссиясе керг?н я?а структурасы раслана. Алга таба ?лк? комитеты структурасы аз ?зг?решл?р кичер?: 1966 да махсус сектор гомуми б?лек итеп ?зг?ртел?, 1969 да м?д?ният б?леге, 1983 т? икътисад б?леге оештырыла, с?н?гать-транспорт б?леге 2 б?лекк? ? с?н?гать, транспорт ??м элемт? б?лекл?рен? аерыла; 1981 д? ?и?ел с?н?гать, азык-т?лек ?итештер? с?н?гате ??м с??д? б?легенн?н с??д? ??м к?нк?реш хезм?те к?рс?т? б?леге аерылып чыга.
1990 ны? 30 августында
ТАССР ЮШ
тарафыннан ТССРны? д??л?т суверенлыгы турында Декларация кабул ителг?нн?н со?, 1990 ны? 12 сентябренд? 42 нче ?лк? фирка конференциясенд? фирка ?лк? комитеты СБКФне? Татарстан республика комитеты (рескомы) итеп ?зг?ртел?.
СБКФ
рескомыны? 1990 ел 1 декабрь карары нигезенд? ?лк? комитетыны? структурасы ?зг?р? ? б?лекл?р урынына оештыру-фирка эше ??м башлангыч фирка оешмаларын я?арту, идеология, и?тимагый-с?яси берл?шм?л?р ??м х?р?к?тл?р бел?н эшл??, социаль-икътисади с?яс?т, аграр с?яс?т м?сь?л?л?ре буенча комиссиял?р, эшл?р идар?се оештырыла. РФ Президенты
Б.Н.Ельцинны?
РСФСР Коммунистлар фиркасене? тыелуы турындагы 1991 ел 6 ноябрь Указы чыкканнан со?, СБКФне? Татарстан рескомы ?з эшч?нлеген туктата. Татарстан ?лк? комитеты эшч?нлеге д?веренд? 42 ?лк? фирка конференциясе уздырыла.