Bu maqalanen latin alifbasında?ı
igezage
bar.
С?т
?
имез?чел?рне?
с?т бизл?ре
тарафыннан б?ленеп чыгарылучы туклыклы
сыеклык
. С?т гади
ризыкны
эшк?рт? алмаучы я?а туган хайван балалары ?чен беренчел
ризык
буларак
хезм?т
ит?. Кешене? рационында йорт хайваннары (
сыер
, к??? ?.б.) с?те яшен? карамыйча урына алган. Б?генге к?нд? с?т к?п
ашамлыкны?
составына
кер?. С?т ?итештер?
авыл ху?алыгыны?
зур тармагына ?верелг?н.
С?т кеше рационында безне? эрага кад?р моннан 10 ме? ел элек барлыкка килг?н. Кешел?р
хайваннарны
кулга иял?штер? башлаганнан бирле с?т эч?. Алар ?л?н бел?н тукланучы кыргый к??? ??м сарыкларны иял?штереп, йорт хайваны итк?н.
Я?а сауган с?тне ш???рд? яш??чел?р ала алмый, ч?нки базарда ? табигый с?т, кибетл?рд?
пастеризациял?нг?н
[3]
яис? стерильл?нг?н с?т кен? сатыла. Табигый с?т ? эшк?ртелм?г?н с?т.
- Пастеризациял?нг?н с?т ? 8O°C ка кад?р ?ылытылган с?т. Мондый с?тне? сыйфаты бик аз ?зг?р?.
- Стерильл?нг?н с?т ? 100 °C тан югары температурада эшк?ртелг?н с?т. ?леге технология бел?н эшк?ртк?нд?, с?тт?ге барлык
микроблар
??м аларны? споралары ?л?. Шуны? бел?н берг?, кайнатканда ??м стерилизациял?г?нд?,
C витамины
да бет?. Шунлыктан ?итештер? шартларында стерильл?нг?н с?тне С витамины бел?н баеталар.
- Нормальл?штерелг?н с?т ? майлылыгы тиешле к?рс?ткечл?рг? ?иткерелеп пастери-зациял?нг?н с?т; с?тк? с?т ?сте кушып, майлылыгы арттырыла, майсызландырылган с?т ?ст?п, майлылыгы киметел?. Элекке х?лен? кире кайтарылган сет ? коры яки куертылган с?тк? су кушып ?итештерелг?н с?т. Элекке х?лен? кире кайтарылган с?тне? т?ме ?зг?р?к була.
[4]
?леге вакытта ГОСТ буенча стандарт с?тт?: су ? 87,8%,
май
? 2,5%,
аксым
? 3,2%,
лактоза
(с?т шик?ре) ? 4,7%, минераль тозлар ?
0,65% булырга тиеш.
?ле
неолит
чорында кешелек
организмы
сыер с?тен ?зл?штер? алмаган. С?т барлык кешел?рг? д? ярап бетми. Организмнарында
лактозаны
(с?т шик?рен) эшк?рт? торган фермент ?итешм??че кешел?р була. Андый кешел?рд? с?тт?н, эч кит? (диарея) яки
аллергия
к?з?тел?.
Кытайлар
,
К?ньяк-к?нчыгыш Азия
халыклары,
Негроид раса
в?килл?ре ??м Американы? т?п халыклары тулысы бел?н диярлек сыер с?тен эч? алмый. Русияд? лактозаны ?зл?штерми торган кешел?р халыкны? 16-18 % т?шкил ит?.
[5]
Баланы ?нисен? имезерг?ме, юкмы? Б?ген бу яшь аналарны борчыган ??м дулкынландырган и? м??им сорауларны? берсе булып тора.
Табибларны? ?авабы бер: бала ?чен ана с?тенн?н файдалырак ??м кыймм?тр?к бернинди ашамлык та юк. ?нисе с?тен ашап ?ск?н бала физик ??м рухый яктан с?лам?т булып ?с?. Кызганычка каршы, Русияд? шактый гына яшь аналар балаларын к?кр?кт?н ашатырга бик тел?ми, ? кайберл?ре х?тта моннан шикл?н?-курка да, сабыен кечкен? вакыттан ук ясалма туклануга к?чер?. Тикшер?л?р к?рс?т?енч?, мондый балаларны? кайберл?ре сабый вакытта еш авыручан була, ?ск?ч аларны? психикасы да тотрыксыз булуы ачыкланган.
Тикшер?л?р н?ти??сенд? кайбер яшь аналарны? бу адымга баруына т?рле имеш-мимешл?рне? йогынты ясавы, аларга ышануы билгеле булган.
М?кал?д? шундый имеш-мимешл?рг? тукталып, ачыклык кертеп кит?рбез. *Бала имез? к?кр?кне? формасын югалтуга китер?.
К?кр?кне? формасы й?кле вакытта ??м бала тапканнан со?, бала имез? чорында ?зг?р?. Тик бер бала имезм?г?н хатын-кызларны? да к?кр?ге 30 яшьт?н со? формасын югалта башлый. *Бала имезг?нд?, хатын-кыз тазарып кит?.
?г?р бу болай булса, хатын-кызлар арасында й?рг?н фикер буенча, баланы имезер ?чен гад?тт?гег? караганда к?бр?к ашарга кир?к булып чыга. Табиблар бала имезг?нд? гад?тт?ге ашау рационын алыштырырга ; ки??ш итмил?р. Шунысын ист? тотарга кир?к, ана с?те баланы? ?с?е ?чен ; ?ит?рлек д?р???д? туклыклы матд?л?рг?, витаминнарга бай булырга тиеш. Бала имезг?н хатын-кызны? организмы с?тне к?бр?к эшл?п чыгарсын ?чен, ; к?нг? 2 литрга якын сыеклык эч?рг? кир?к. Тазару м?сь?л?сен? килг?нд?, хатын-кызлар й?кле вакытта к?бр?к тазара, бала имезг?нд?, алар элекке формаларына кайта башлый. *Балага зыян китерм?с ?чен, имезг?н чорда ?ни кешег? кайбер ашамлыклардан баш тартырга кир?к. Рационыгыздагы ризык ничек т?рле булса, сабый шуны? кад?р к?бр?к т?м тойгылары ала. ?лб?тт?, сарымсак, суган, кавын, тозлы сельдь кебек ашамлыклар бел?н артык мавыгырга ки??ш ителми. Бу сабыйга охшап бетм?ск? д? м?мкин. Тик сез й?кле вакытта сарымсак, суган, селедка ашаган булсагыз, ул баланы борчымас. ?г?р сез бу ашамлыкларны рационыгызга кайбер очракта гына керт?сез ик?н, ул сабыйны? эч?клек эшч?нлеге бозылуга китерерг? м?мкин, ??рт?рле спиртлы эчемлекл?р, шулай ук сыра эч?рг? ?ич т? ярамый. Ч?нки алкоголь с?тк? т?ш? ??м яшь балага зыян китер?. * Ана с?тен имеп ?ск?н бала бел?н ана арасында бик к?чле б?йл?неш була. ?нисе к?кр?ген имеп ?ск?н бала ?нисе бел?н тир?нр?к эмоциональ ; контактта булганлыгы расланган. Тик бу имезеп ?стер?не? ?итешм?г?н ягы ; т?гел, киресенч?, у?ай ?зенч?леге. Мондый балалар тормышка яхшырак яраклаша, кайда да ?зен ышанычлы, сакланган итеп сиз?, чит кешел?р бел?н д? тиз аралаша. *Бала имез? ? ?нисене? ≪иреген≫ чикли. Баланы билгеле вакытта гына ашатырга кир?к. Д?рест?н д? 6 айга кад?р, имез?д?н тыш ашату кертк?нче, ?нисен? баланы | калдырып кит?рг? ярамый. Бу к?п с?б?пл?рг? б?йле. Ярты елга кад?р ана кешене? ≪бала тудырганнан со?гы период≫ы д?вам ит?. Бу чорда хатын-кызны? организмында гормональ ?зг?решл?р бара ??м шу?а к?р? бу чорда хатын-кызга ?зен саклау файдалы. Балага ана с?тенн?н тыш б?т?н ризык та ашата башлагач, ?нисе ?зен иркенр?к хис ит? башлый. ? аерым с?гатьт? ашату м?сь?л?сен? килг?нд?, бу?ялгыш фикер, бала кайчан ашыйсы кил?, шул вакытта ашарга тиеш. *Бала имез? к?кр?к бизл?рен? начар т?эсир ит?.
Киресенч?, имез? онкологик авыруларны кис?т? м?сь?л?сенд? бик зур роль уйный. Бала имезг?н вакытта биз тукымасы барлыкка кил?, ? имезм?г?нд?, зарарлы булмаган шеш, 40 яшьт?н со? яман шешл?р д? барлыкка килерг? м?мкин. Бала имез?д?н туктар алдыннан, туган- тумачалар, к?ршел?р ки??ше бел?н т?рле чаралар кулланмыйча, маммолог бел?н ки??ш? начар булмас. *Бала имез?че ?нил?рд? бик еш с?т бизе ялкынсынуы (мастит) булуы к?з?тел?.
Беренчед?н, Интернеттагы м?гъл?мат бел?н ген? чикл?нмич?, бала тудырганчы, табиб бел?н ки??шерг?, аны? консультациясен алырга кир?к.
Икенчед?н, бала имез?че ?ниг? туганнары ягыннан тулы психологик' комфорт тудыру сорала. Мастит бала имез?че хатынны? нервлануы, йокысы туймавы, гигиена яклары аксавы, якыннарыны? ярд?ме булмавыннан, бизл?рд? с?т торгынлыгы фонында барлыкка кил?. Шуны? ?чен табиб янына бала имез?че ?ни бел?н ?ти кеше, ?би д? барса, бик яхшы.