≪С?йяр≫ ? беренче татар профессиональ театраль труппа. 1907 елда Ырынбурда Ильяс Кудашев-Ашказарский тарафыннан оештырыла.

Ырынбурда Кудашев-Ашказарский чоры [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1905 елда Ильяс Кудашев-Ашказарский Санкт-Петербургка барып “Галимлек в? наданлык” (А.Островский буенча) ??м “Морад С?лимов” (Ф.Халиди) спектакльл?рен? р?хс?т алып кайтса да, алар куелмый кала.

1905 елны Оренбурда Ильяс Кудашев-Ашказарский диг?н бер?? чыгып, Островскийны? ≪В чужом пиру похмелье≫ диг?н комедиясен ?зг?ртеп, ≪Оренбур м?х?ррирл?ренн?н Ильяс Кудашев-Ашказарский т?элифе булган “Наданнар бел?н галимн?р” диг?н комедия≫...дип афиша чыгарып, театр куярга х?зерл?н?. Оренбур муллалары бел?н байлары берл?шеп, а?а каршы к?р?шк? к?т?рел?л?р. М?четл?рд?, м??лесл?рд? театрга каршы коткы таратып, озын-озын прошениел?р язып, табак-табак тамгалар ?ыйнап полицмейстерга, губернаторга баралар, булдыра алмыйлар. Губернатор: ≪Мин бу театрны туктата алмыйм, моны? р?хс?те Петербургтан алынган≫, ди. Тегел?р аптырашта калалар. Икенче т?рле юллар эзл?рг? кереш?л?р. Кудашевны? ?зен? баралар. ≪Театры?ны туктат, уйнама.. Алладан оял, мулладан курык≫, дил?р. Кудашев: ≪Мин туктата алмыйм, аны язып азапландым, Петербурга барып р?хс?т алдым, расходландым, афишалар чыгардым≫, ди. Шулай дис? д?, ул муллалар, байлар бел?н килеш?, расходларын т?л?с?л?р, уйнамаска була. ?ч й?з сумга Оренбурда булачак беренче театр сатыла. Шулай итеп, татарча театрны? Оренбурдагы беренче адымы у?ышсызлыкка очрый В. Мортазин , Т. Чен?к?й . ≪Татар театры тарихыннан≫ . М?ск?? , 1926, 28-29нчы бит.

1907 елны? 10 февраленд? Кудашев-Ашказарский ?ит?кчелегенд?ге “Мосафир артистлар ??мгыяте” Ырынбурда халык йорты бинасында Николай Гогольне? ≪?йл?н?≫ комедиясен к?рс?т?. 3 апрельд? Фатих Халидине? ≪Морат С?лимов≫ драмасын ??м Антон Чеховны? ≪Кыз сорау≫ ?с?рл?рен с?хн?г? чыгара. Болар Ырынбурда татар теленд? беренче куелган спектакльл?р була. Труппада хатын-кыз артистлар булмау с?б?пле, хатын-кыз рольл?рен ирл?рг? уйнарга туры кил?. Ашказарский оештырган труппа Казанда , М?к?р??д? ( Т?б?н Новгородта ) т?рле спектакльл?р куя. Труппага С?хиб?амал Гыйзз?туллина, Фатыйма Ша?им?рд?нова кушыла. Хатын-кызлар ?ст?лг?ч и?ат м?мкинлекл?ре арта.

Габдулла Кариев ?ит?кчелегенд? [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

.

1907 елны? августында М?к?р??д? куелган спектакльл?рне караучылар арасында Уральскидан килг?н приказчик Ми?лебай Х?йруллин та була. Бераздан коллектив аны труппаны? ?ит?кчесе итеп сайлый.
1908 елда, Габдулла Тукай фатихасы бел?н театраль коллектив ≪С?йяр≫ (ягъни ≪к?ченеп й?р?че≫) исемен ала.

Казан чоры [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1906-1911 елларны берд?нбер профессиональ ≪С?йяр≫ труппасы к?чм? х?лд? яши. ?леге труппаны? даими эш урыны да юк, тулы кыймм?тле берб?тен спектакль тудыру ?чен шартлар да ?ит?рлек т?гел. 1911 елны труппа Ш?рык клубы штатына алына.

1912, 1915 елларда татар театрыны? тагын ике труппасы ≪Нур≫ ??м ≪Ширк?т≫ т?зел?. Режиссура с?нгатен? башта беренче татар артискасы С?хиб?амал Гыйзз?туллина-Волжская , со?рак Шакир Шамильский ??м Мохтар Мутиннар кил?. Шулай да ≪С?йяр≫ труппасы ?ит?кчесе Габдулла Кариев бу ?лк?д? беренчелекне саклый.

1919 елда М?селман х?рби коллегиясе элеккеге ≪С?йяр≫ труппасы ?ирлегенд? Беренче татар совет драма труппасы т?зи. 1920 елда, Татарстан Республикасы т?зелг?ч, бу коллективка ≪А?≫ труппасы артистлары кушыла ??м Беренче татар ?рн?к труппа оештырыла. 1922 елда ул Кызыл Октябрь исеменд?ге Татар д??л?т театры, 1926 елда Татар д??л?т академия театры итеп ?зг?ртел?.

≪С?йяр≫ труппасында В?лиулла Мортазин-Иманский , Г?лсем Болгарская , Нури Сакаев , ?хм?т Кулалаев , Габдрахман Мангушев , К?рим Тинчурин , Габдулла Камал , Сара Байкина , З?йни Солтанов , Фатыйма Ильская , Н?фыйга Арапова , Ф?хрениса С?митова , ?шр?ф Син?ева кебек татар с?хн?сене? к?ренекле осталары ?итеш?.

Моны да карагыз [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• ≪Татар театры тарихыннан≫ (китап, 1926)

Чыганаклар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• Н. Х?бибуллина, X. Г. Ф?рдиева, ?. Н. Ху?и?хм?тов Татар ?д?бияты (?ле сылтама)
• Театр с?нгате (М.Арслановтан) .