Клавдий Птолемей

Клавдий Птолемей
Клавдий Птолемей
Туган телд? исем	Κλα?διο? Πτολεμα?ο?, лат. Ptolemaeus
?йтелеш
Туган	87 чамасы ; Птолемаида Гермийская [d] , Рим ??м византияле Мисыр [d] , Рим империясе
?лг?н	165 ; Иск?нд?рия [d] , Рим ??м византияле Мисыр [d] , Рим империясе
Яш?г?н урын	Иск?нд?рия [d]
Ватандашлыгы	Мисыр
??н?ре	астроном
Эш бир?че	Александрия китапхан?се
	Клавдий Птолемей Вики?ыентыкта

Клавдий Птолемей ( юнан . Κλα?διο? Πτολεμα?ο?, лат . Claudius Ptolemaeus , 87 ? 165 ) ? борынгы юнан астрономы , риязиятчы , географ , оптик . 127 ? 151 елларда Александрияд? яши. ?з чорыны? и? белемле кешел?рне? берсе.

Биография [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Тормышыны? к?п ?лешен ул Рим империясен? керг?н Александрияд? уздыра.

?л-М??ис [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Птолемейны? т?п ?с?ре ≪Математик система≫ дип атала. Математик система 13 китаптан тора ??м безне? к?нн?рг? гар?п т?р??м?се аша ?лмагест яки ?л-М??ис исеме бел?н килеп ?ит?. ^[3] Бу китапта антик чор астромнарыны? белемн?ре системга кертел? ??м гомумил?штерел?. Птолемей кешег? к?рен? торган Кояш, Ай ??м Кояш системасыны? тагын биш планетасыны? х?р?к?тен тасвирлаган математик система кора. Бу теория Платон ??м Аристотельне? космос к?заллавына ??м х?р?к?т аксиомаларына таяна. Платон ??м А. буенча ?ир шар формалы, бер урында торып кузгалмый торган ??м ?иде к?кне? уртасында тора. К?к арасы сфера формасында ??м ?ир тир?ли, бер суткага й ?йл?неш ясап ?йл?неп й?ри. Птолемей ?ирне? ?йл?неп й?р?ен к?з алдына да китер? алмаган, ?г?р шулай булса, ди ул, болытлар ??м гомум?н биект?н т?ш? торган барча ?йберл?рне к?нбатышка таба алып кит?р иде. Планеталар шулай ук ?ир алдында т?г?р?к орбиталар буенча даими тизлек бел?н ?йл?неп й?ри. К?к сфералары ?йл?неп й?ри торган сыек ?исемн?р итеп к?заллана. Каты к?к, яки (≪неподвижных звезд≫) к?ге планаталар орбиталары артында тора. А?ардан со? “су к?ге” (а?ардан я?гыр ява), тагын да читт?р?к ? беренче двигатель. Космосны? и? читенд? ≪б?хил ?аннар оясы≫. Д?нья корылышыны? бу системасы а?лата алмаган ? ни ?чен планеталар ?зг?реп торган тизлек бел?н х?р?к?тл?н?л?р? Ни ?чен алар юлын ?зг?рт?, артка чиген?, м?с?л?н. Птолемей шуны? ?чен, геоцентрик системадан тайпылмыйча деферент ??м эпицикл т?шенч?л?рен керт?. Планеталар т?г?р?к буенча т?гел, элм?к сыман маршрут бел?н й?ри ? бу идеяне б.э. II гасырда беренче булып Гиппарх ?йт?. Птолемейны? математик схемасы бик катлаулы була, л?кин ул планеталарны? торышын шактый т?г?л ис?пл?рг? м?мкинлек бирг?н ??м 13 гасыр буе ф?нд? ?стенлек итк?н. Аларга бары тик XVI гасыр башында ревизия ясала (кара: Коперник ). Ул ди?гезчел?рне? алыштыргысыз ярд?мчесе була. Альмагест китабында Птолемей ме?н?н артык йолдызны? каталогын т?зи, аларны т?се ??м яктысы буенча классларга б?л?.

Оптика ??м география [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Альмагесттан башка Птолемейны? “Оптика” ??м “География”се ки? билгеле. Сигез китаптан торган “География”се ки? билгеле була: ул тулы, ки? к?л?мле географик белемн?рне? белешм?се. М?гъл?матны Птолемей с?ях?тчел?р х?б?рл?рен? таянган. Географияд? 8000 географик нокта к?рс?телг?н: Скандинавияд?н алып Нил чыганакларына кад?р, антлантик океаннан алып ?индкытайга кад?р. Трактатка ?ст?м? итеп, бер гомуми ??м 26 махсус ?ир ?стене? картасы куелган. Птолемей ?зе с?ях?тче булмый. Ул Александрия китапхан?сенд? тупланган чыганаклардан файдалана. География ?с?рене? латин теленд?ге кайбер версиял?ренд? болгарлар дип уйланылган Bulensii халыкны? Кара ди?гезне? т?ньяк-к?нбатыш яры тир?л?ренд?ге территорияд? яш?ве к?рс?тел?. ^[4]^[5]^[6]

"География"д? греклар й?реп белг?н илл?р турында азмы-к?пме т?г?л м?гъл?мат бирелг?н. Бу яктан аны? карталары х?тта 17 гасырда, "Б?ек ачышлар заманы"нда ???миятен югалтмый. ? мен? греклар белм?г?н ?ир ?лешен Птолемей легендаларга ??м ?киятл?рг? нигезл?неп сур?тли. Птолемей "География"сен? алданып, Христофор Колумб Кытай ??м ?индстанга якын юл эзл?п й?рг?нд?, Америка кыйтгасын ача.

Птолемей атмосфера рефракциясе к?ренешен ачкан. Ул т?рле ?сбаплар ясап, формуланы эзли, л?кин табалмый.