Приматлар

Wikipedia ? ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Приматлар latin yazuında])
Приматлар
Халыкара ф?нни исем Primates L. , 1758 [1] [2] [3] […]
Таксономик ранг т?ртип [2] [3] [4] […]
Югарырак таксон приматоморфы [d]
Коллаж
Шушы чыганакларда тасвирлана Брокгауз ??м Ефронны? кече энциклопедик с?злеге [d] ??м Британ энциклопедиясене? XI басмасы (1910-1911) [d]
Башлану вакыты 55000 тысячелетие до н. э.
Кайда ?йр?нел? приматология [d]
Туры кил?че исемлек Список приматов [d]

  Приматлар Вики?ыентыкта

Приматлар ( лат.   Primates , фр.   Primat , primas тан, ≪беренчел?р≫) ? югары т?зелешле имез?чел?рне? бер отряды. Приматларга 400 т?р карый. Кешед?н гайре к?пчелек т?рл?р тропик яки субтропик урманнарда яши. [5] Приматлар арасында Акыллы кеше т?ре аерым урынны алып тора. А?ардан кала барлык примат т?рл?ре маймыллар дип аталалар.

Приматлар т?н зурлыклары, тышкы к?ренешл?ре буенча к?пт?рле. И? ваклары 10-12см., эрел?ре-200см кад?р. Очлыклары 5 бармаклы, алар тотынып торырга ?айлашкан. Агачтан-агачка, ботактан-ботакка ?и?ел ген? сикер?л?р. К?бесе агач башларында яши.Баш миене? зур булуы бел?н аерылып торалар. К?зл?ре алга караган, яхшы к?р?л?р ??м ишет?л?р. Климат ?ылы булган тропик ??м суптропик территориял?рд?, к?т?-к?т? булып яшил?р. Африка, Азияне? к?ньягы, Американы? тропикларында ки? таралганнар.

К?ндез актив х?р?к?тл?н?л?р. Катнаш азык бел?н тукланалар. Маймыллар, озын куллары ??м кыскарак аяклары, ботакларны ансат эл?ктереп ала торган уч топл?ре ??м аяк табаннары ярд?менд? агачтан агачка сикереп, урманда бик тиз йорил?р. Агачта алар ?зл?рен? азык: ?имешл?р, яфраклар, яшь б?рел?р, б???кл?р, кош йомыркалары табалар. Шунда ук ояга охшаган торак урыны т?зил?р, шунда ук бала табалар ??м ?стер?л?р. Кайбер маймыллар, м?с?л?н павианнар, ?ирд? яш??г? яхшы ?айлашканнар. Л?кин андый маймыллар аз. [6]

Классификация [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Приматлар 2 асотрядка б?лен?л?р: т?б?н т?зелешле приматлар яки ярыммаймыллар ??м югары т?зелешле приматлар яки маймыллар.

Лемурлар ? кечкен? колаклы, зур к?зле,озын койрыклы ярыммаймыллар. ?ил?к-?имеш , яфраклар бел?н тукланалар. Т?ркем-т?ркем булып яшил?р. К?п вакытларын агачта йоклап ?тк?р?л?р. К?пл?п Мадагаскарда яшил?р. Тупайя ? и? примитив б???к ашаучылар.

  • Маймыллар ? т?рле зурлыктагы приматлар. К?бесене? агачларга ?рм?л?? ?чен койрыклары бар.

Шимпанзены? авырлыгы 45-50 кг. Куллары аякларыннан озынрак, битл?ренд? йон юк. ?з?к Африкада ки? таралганнар. И? акыллы маймыллар, алар т?рле предметларны ?з максатларында файдалана алалар,?имешл?р, яфраклар бел?н тукланалар.Кайвакыт кырмыскалар, термитларны да ашыйлар.

Борынлач маймыл ? бу исем аларны? борыннары зур булганга бирелг?н. Ата борынлачны? борыны ана борынлачныкыннан зуррак. Тавышы да к?члер?к.

Бабуин ? К?ньяк Африкада яши. Яфраклар, кош йомыркалары бел?н туклана.Куркыныч туганда ата бабуиннар бала ??м ана бабуиннарны уртада калдырып ?йл?ндереп алалар, саклыйлар.

Орангутан ? буйлары 150 см. Т?нн?ре куе кызыл т?ст?ге йон бел?н капланган. Казналыклары зур, алга чыгып тора. Куллары озын, аяклары кыскарак.

Горилла ? и? эре примат. Г??д?л?ре зур, ки? ?илк?ле. Т?не кыска куе йон бел?н капланган. Юан ботакларны да ?и?ел ген? сындыра ала. ?з?к Африкада , К.Америкада гаил?л?ре бел?н яшил?р. ?имеш, яфраклар бел?н тукланалар. Гаил?л?ренд? бер олы ата горилла, 1-2 яшь ата горилла, 10 лап ана горилла була. ??р горилла гаил?сене? ?з бил?м?л?ре була, шул территорияг? алар чит гаил?не кертмил?р. ?зл?рен? куркыныч янаганда гына кешел?рг? ташланырга м?мкин.

Кеше бел?н кард?шлеге [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Приматларны? ф?н ?чен ???мияте зур. Кешене? маймылдан килеп чыкканлыгы билгеле. Моны Англияне? б?ек табигать белгече Чарлз Дарвин исбат ит?. ?мма кеше х?зерге заман маймылларыннан т?гел, ? борынгы эре кеше сыман маймылдан ? дриопитектан килеп чыккан. Бу маймыл агачта яш?г?н, юанрак ботакта ике аякта да басып й?ри алган. ?ирд? климат ?зг?рг?н, джунглилар ?кренл?п бет? барган, ??м маймылларны? к?п т?ре ачык урыннарда яш?рг? ?айлашкан. Бу маймыллар арасында кешене? борынгы бабалары да булган. [7]

К?п кен? приматлар Кызыл китапка кертелг?нн?р. Аларны? к?п т?рл?ре юкка чыгу алдында тора. Орангутан, горилла, шимпанзе ? юкка чыгып баручы т?рл?р .

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

  1. ↑ 1,0 1,1 Integrated Taxonomic Information System ? 2000.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Wilson D. E. , Reeder D. M. Class Mammalia Linnaeus, 1758 // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / м?х?ррир Z. Zhang ? 2011. ? ISBN 978-1-86977-849-1 , 978-1-86977-850-7
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Mammal Species of the World : A Taxonomic and Geographic Reference / D. E. Wilson , D. M. Reeder ? 3 ? Baltimore : JHU Press , 2005. ? 35, 2142 p. ? ISBN 978-0-8018-8221-0
  4. ↑ 4,0 4,1 Integrated Taxonomic Information System ? 2001.
  5. ↑ "Primate" . Encyclopædia Britannica Online . Encyclopædia Britannica, Inc. . 2008 . http://www.britannica.com/EBchecked/topic/476264/primate . Retrieved 2008-07-21 .  
  6. ↑ Хайваннар д?ньясы: имез?чел?р бит32 , archived from the original on 2016-03-05 , retrieved 2013-05-23  
  7. ↑ Хайваннар д?ньясы: имез?чел?р бит31 , archived from the original on 2016-03-05 , retrieved 2013-05-23  

Чыганаклар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чыганак ? https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Приматлар&oldid=3076437