М??зин ( гар?п. ???? ‎ ― ≪намазга чакыручы≫) ^[1] , шулай ук азанчы ^[1] , бил?л ^[1] , м?зин ^[2] ― Исламда ир-ат―м?чет хезм?тк?ре яки м?чет рухание хуплаган м?х?лл? кешел?рене? берсе, м?селманнарны намазга чакырып, азан ??м икам?т ?йт?че. Ислам культы хезм?тчесе.

Тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Тарихчылар фикеренч?, ?ле Ислам барлыкка килг?нче ?к Гар?п кавемн?ренд? аерым бер кычкыру йоласы булган, м?с?л?н, кавем ?гъзаларын х?рби советка ?ыю ?чен. Кешел?рне чакырырга тиешле кешене м?нади яки м??ззин дип атаганнар ^[3] .

Азан ?йт? традициясе я М?х?мм?д п?йгамб?р М?дин?г? к?ченг?нче ( ?и?р?т ), яис? ?и?р?тт?н со? ике ел узгач барлыкка килг?н. Азан ?йт? ритуалы христианнарны? кы?гырау чы?ы ??м я??дил?рне? торба тавышы бел?н охшаш р?вешт? кертелг?н.

Беренче м??зин х?б?шстанлы Бил?л ибне Раб?х була, ул б?тен М?дин? буенча ишетел? торган гад?тт?н тыш к?чле тавышка ия булган ^[4] . ?и?р?тт?н со? исламны? беренче м??зинен? ?йл?н?. Бу вазыйфаны а?а М?х?мм?д п?йгамб?р ?зе й?кл?г?н. М?х?мм?д п?йгамб?рне? Абдулла? ибн ?мм? М?кт?п исемле икенче азанчысы да булган ^[5] . Башта Бил?л ибне Раб?х кешел?рне урамнарда намазга чакырса, бераздан ш???рд?ге и? биек ноктаны куллана башлый.

Кайбер илл?рд? ?зг? азанга чакыру ысуллары булган: Индонезияд? кайбер м?четл?рд? намаз башлану гонг тавышы бел?н х?б?р ител? ( Буддизм йогынтысы), Ф?с ш???ренд? ( Марокко ) манарага байрак беркетк?нн?р, кара?гы вакытта лампа кабызганнар ^[3] .

Ш?рык илл?ренд? урта гасырларда м??зин хезм?тен манарадан кешел?рне? йортларындагы, ихата эченд?ге ш?хси тормышларын, хатын-кызларны к?р? алмаслык сукырлар, ярымсукырлар, х?тта тома сукырлар (к?бесенч? сукыр малайлар) ?т?г?н ^[3] . Со?рак бу эшк? к?злел?рне д? ??леп ит? башлаганнар.

Я?а заманда кайбер илл?рд?, бигр?к т? К?нбатыш ??м К?нчыгыш Европа илл?ренд?, м?четл?рне манара бел?н т?зерг? р?хс?т ителми. Дим?к, м??зин хезм?те д? кир?к булмый. М?с?л?н, Чехияне? Брно м?четен т?зег?нд?, ш???р хакимияте м?чет т?зелешен? р?хс?т бирг?нд?, м?четне? манарасы, г?мб?зе булмауны шарт итеп куя. Шулай ук м?чет бинасы архитектурасы бел?н ян?ш?д?ге биналардан аерылып тормаска тиеш була ^[6] .

Советлар хакимияте урнашкач ??м динг? каршы к?р?ш башлангач, м?четл?рне ябу ??м м?четл?рне? манараларын ?имер?, м??зинн?рне дин ??еле булган ?чен с?ргенг? с?р? компаниясе ки? ??елдерел?. СССР заманында манарадан азан ?йт? традициясе тыелган булган. Россияд? я?а заманда кайбер ш???рл?рд? ( Казанда да) ^[7] ??м авылларда ?ирле халык, тынычлыкны боза, дип м?четт?н азан ?йт?г? каршы чыгалар ^[8]

Кайбер илл?рд? азан магнитофонга языла ??м таймер буенча эшл??че тавышлы аппаратура ярд?менд? трансляциял?н?.

Вазыйфалары [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

М??зин башта ук м?чет имамы ярд?мчесе буларак каралган. Икенче Изге х?лиф? Гом?р ибн ?л-Хаттаб (634―644) К?ф? наместнигына ≪м??зин ??м в?зир≫ сыйфатында кеше ?иб?рг?н. Х?лиф? Гом?р вакытында м??зин кешел?рне урамнарда намазга чакыра, аннары хаким янына барып, аны намазга чакыра, со?ыннан м?четк? кайткач, м??зин намаз башлану турында игълан ит? торган була ^[3] .

?м?вил?р х?лиф?тене? 5нче х?лиф?се Габделм?лик ибн М?рван (рус.) татар. (646?705) заманында м?четл?рд? манаралар т?з? кертелг?н, м??зинн?р азанны манара балконыннан ?йт? башлаганнар. Гар?п с?ях?тчесе Ибн Баттута (1304?1377) к?з?тк?нч?, Хар?земд? м??зин намазга кешел?рне ?йл?ренн?н куып чыгарган. ^[3]

?зенч?леге [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

М??зин балигъ булу яшен? керг?н, ?з акылындагы м?селман булырга тиеш (балигъ булмаган малайларга да азан ?йтерг? р?хс?т ител?).
Азан ?йт? тыела ( м?кру? ):

• т??ар?тсез булганда
• исерек х?лд?
• хатын-кызга
• зур г?на?лар кылган кешег? ^[5]

М??зин к?чле, ?мма к??елг? ятышлы матур тавышка ия булырга тиеш. Алар азанны аерым к?йле тавыш ( м?кам ) бел?н ?йт? ^[5] . ?ырлау с?л?тен? ия булган малайларны азанны м?кам бел?н ?йтерг? ?йр?т?л?р. М??зин вазыйфасы мирас буенча да к?чк?н. Ислам ила?иятчыларыны? к?пчелеге м?ззин, мохта? булса, ?з эше ?чен т?л?? алырга м?мкин, дип саный ^[5] .

М??зинг?, дин ??еле ис?пл?нс? д?, махсус дини белемле булуы м??б?ри т?гел, азан ??м ик?м?т с?зл?рен белс?, ?ит? ^[9] .

?д?бият [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• М??зин. // Ислам. Белешм?―с?злек ( т?з?чесе За?ид Ш?фигый ) ― К.: ТКН , 1990, 120нче бит. ISBN 5-298-00949-2 .
• Али-заде А. А. Муэдзин. // Исламский энциклопедический словарь. ? М. : Ансар, 2007. ? ISBN 978-5-98443-025-8 . (CC BY-SA 3.0)
• Гогиберидзе Г. М. . . ? (Словари). ? 3000 экз.  ? ISBN 978-5-222-15934-7 .
• Ньюби Г. . = A Concise Encyclopedia of Islam. ? 3000 экз.  ? ISBN 978-5-8183-1080-0 .

Сылтамалар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• Бибикова О. П. Муэдзин (рус.)
• М??зин Рузил Ихсанов азан ?йт? ( татар м?каме ) . ― YouTube ( видео, 2:40 )

Моны да карагыз [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• Азан

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]