Ливлар
(
?затамлары
livli, l?vlizt,
XX гасыр
башына кад?р
randalist
;
лат.
libiesi
,
бор.-рус.
либь
) ?
Латвияд?ге
аз санлы халык.
Фин-угыр халыкларыны?
Фин-Пермь т?ркеме Балтика буе-фин т?ркемч?сен? кертеп карала. Халык саны 177 (
2000
, халык ис?бен алу м?гъл?матлары буенча
).
Латыш теленд?
аралашалар (бик аз сандагы кеше ген?
лив теленд?
с?йл?ш? бел?).
Дин
тотучы ливлар ?
лютераннар
. К?нчыгыш (
яки видземе
) ливлар (
Даугава
елгасыны? у?ъяк яры,
Гауя
елгасы бассейны буйлап, Метсеполе ??м, сир?гр?к, Идумея т?б?кл?ренд? яш?г?нн?р;
XIX гасырны?
II яртысына кад?р Салац елгасы бассейнында сакланганнар
) ??м к?нбатыш (
яки курземе
) ливлар (
XX гасырны?
II яртысына кад?р Курземе ярымутравыны? т?ньягында яш?г?нн?р
).
Балтика кабил?л?ре.
1200
Курземе (
сары т?ст?
)
Латвияне?
тарихи-м?д?ни ?лк?л?ре картасында
Ливония
Абрахам Ортелий атласында.
XVI гасыр
Ливларны? борынгы бабалары ? Курземе ??м Видземедан т?ньяктарак балтлар бел?н к?рше булып яш?г?н и? борынгы балтика буе-фин халкы. Борынгы лив м?д?нияте ?чен таш койма бел?н уратылган зиратлар хас булган (
б. э. 1нче ме?ьеллыгыны? 1нче яртысы
).
X гасырны?
II яртысында
Даугава
елгасыны? т?б?н агымында,
XI гасырны?
II яртысында Гауя елгасыны? т?б?н агымында п?йда булалар. Даугава елгасыны? т?б?н агымында ливларны? борынгы бабалары Курземед?н (Гробиня, Злекас) к?ченг?н
скандинавлар
бел?н б?йл?нешк? кер?. Шунлыктан, ливлар м?д?нияте балт ??м скандинав элементларын эчен? алган. Даугава елгасыны? т?б?н агымында ныгып алгач, ≪варяглардан грекларга баручы≫ юлны? бер тармагын контрольд? тоталар. Ливларны? борынгы ш???ре ишар?се булып
Даугмале
ныгытмасы тора. Аны? халкы халыкара с??д?д? тел?п катнаша. Алга таба
Рига култыгын
Гауя елгасы буйлап
Псков
??м
Новгород
бел?н б?йл??че т?ньяк-к?нчыгыш с??д? юн?леше д? ???миятк? ия була башлый.
≪Яшь лив сугышчысы≫.
Артурс Бауманис картинасы
Ир-ат
??м
хатын-кызлар
киеменд?ге тимер биз?кл?рд?
скандинавларны?
йогынтысы сизел?. Хатын-кыз киемен? хас булган: овал (ташбака) формасындагы фибуллар (
и? озак курземе ливларында саклана, со?рак саарема ??м земгале тибындагы булавкалар алыштыра
); трапеция формасындагы челт?рл?п эшл?нг?н чылбыр тоткычлар, тимерд?н пунсонлы биз?кл?р бел?н ??м
г?р?б?д?н
эшл?нг?н т?г?р?к асылмалар, тимер акчалар, амулетлар (
ачкычлар,
аюны?
казык тешл?ре, кашыклар
), ч?кеп т?шерелг?н ромб биз?кле куыш эчле бел?зекл?р. Ир-ат киемен? хас булган: дага формасындагы фибуллар, к?нбатыш фин тибындагы ?релг?н биз?кле бил каешлары. Ир-ат ливлар к?мелг?н
каберлекл?рд?
шулай ук
кораллар
(
кылычлар, балталар, с??ге очлыклары, дротиклар
) да табыла.
X гасырдан
башлап, округ ?з?ге ныгытылган
ш???рлекл?рд?
урнашкан
кирм?н
округлары барлыкка кил?.
XI гасырны?
II яртысыннан ливлар
кыпчак кен?зл?рен?
ясак
т?л?п торганнар.
Даугава
елгасыны? т?б?н агымында
рус
??м
К?нбатыш Аурупа
с??д?г?рл?рене? факториял?ре т?зел?.
XII
?
XIII гасырлар
чигенд? ливларда эре
?ир
бил??челек барлыккак ил?.
Кирм?н
округлары ике эре административ бер?млекк? ?
?лк?л?рг?
берл?ш?л?р. Со?рак ?леге ике ?лк? хакимн?ре арасында Даугавадан т?ньяктарак урнашкан ливлар ?стенн?н хакимлек ит? ?чен к?р?ш бара.
XII гасыр
ахырына ливларны? гомуми саны 15 000 - 38 000 кеше була.
1180 елларда
ливлар яш?г?н т?б?кк?
католик дине
миссионерлары ??м
т?ре й?рт?чел?р
килеп чыга.
1206
-
1212 елларда
алман теленд?
беренче тапкыр ливларны? хокуклары языла. Видземе ливлары
1210 еллар
ахырына
т?ре й?рт?чел?рг?
тулысынча буйсындырыла. Т?ре й?рт?чел?р басып алган барлык т?б?кл?р (
х?зерге
Эстония
??м
Латвия
территориясе) Ливония (
Ливон ордены
) дип аталып й?ртел? башлый.
XIII гасыр
башында, басып алу куркынычы астында, Т?ньяк Курземед?, ике милл?т (
ливлар-куршлар
) берл?ш?е нигезенд?, ливларны? беренче д??л?т яралгысы барлыкка кил?. Курземе ливларын буйсындыру
1230 елларда
т?мамлана.
XIII гасыр
ахырына барлык ливлар диярлек
Ливон ордены
??м
Рига
архиепископлыгы бил?г?н ?ирл?рд?ге феодал б?йлелект?ге халыкка ?йл?н?.
1629 елгы
Альтмарк
солыхы буенча, видземе ливларыны? яш?г?н ?ирл?ре
Швеция
Лифляндиясен?, курземе ливларыны? ?ирл?ре
Речь Посполитаяга
(
Пилтен округы, Курляндия
) бирел?.
XVII гасырны?
I яртысында крепостной кер?стиян д?р???сенд? булалар.
XVIII гасырда
ливларны? ?ирл?ре
Россия империясе
составына кер?: видземе ?
1700
-
1721 еллардагы
Т?ньяк сугышы
н?ти??сенд?
1710 елда
; курземе ?
Речь Посполитаяны
?ченче тапкыр б?лг?л?? н?ти??сенд?
1795 елда
.
Ливлар ??м аларны? м?д?нияте бел?н
XVIII гасырны?
II яртысында ф?нни яктан кызыксыну башлана (
А. В. Хупель ?. б. тарафыннан
).
XIX гасырны?
уртасыннан ахырына кад?р ливларны? я?арыш чоры бара. Я. Принцис (
1796
-
1868
) ??м аны? улы Я. Кече-Принцис (
1821
-
1904
) ливларны?
фольклорын
?ыялар, м?кт?п ачалар. Лив зыялылар катламы барлыкка кил?.
1920
-
1930 елларда
Латвияд?
ливларны? фольклоры язып алына, лив теле ?йр?нел?. Шул ук вакытта ливларны? м?д?нияте к?чле ассимиляцияг? д? дучар була.
Loja
, ливларны? балык тоту к?йм?се
Видземе ливлары, нигезд?,
игенчелек
бел?н, курземе ливлары
балык
тоту,
урман
ху?алыгы, т?б?кара ди?гез с??д?се бел?н ш?гыльл?н?.
Беренче б?тенд?нья сугышы
вакытында ливларны?
балык
тоту флоты юкка чыгарыла.
Яр буе ливлары бернич? гаил? яши торган зур таш йортлардан торган бист?л?рд? к?н к?р?.
| Еллар
|
1732
|
1852
|
1897
|
1935
|
1939
|
1959
|
1970
|
1979
|
1989
|
2001
|
2011
|
| Халык саны
|
...
|
2324
|
...
|
944
|
...
|
166
|
70
|
...
|
226
|
179
|
180
|
1991 елны?
19 мартында
кабул ителг?н канун буенча ливлар
Латвияне?
т?п (
автохтон
) халкы дип танылган
[1]
. Латвия ф?нн?р академиясе
2008 елда
х?к?м?т раслаган ≪Латвия ливлары≫ программасы нигезенд? ливларны комплекслы ?йр?н? оештырган.
1992 елдан
латыш теленд?
≪Livli≫ газетасы чыгарыла.
1994 елдан
Ригада
лив м?д?нияте ?з?ге эшли, ≪Ташу≫ м?гъл?мат бюллетене чыга. Ливларны? милли ?имны бар (
композитор
Ф. Пациус).
1991
-
2003 елларда
Курземе ярымутравыны? т?ньягында ≪Лив яры≫ исемле тыюлык яш?п кил?. Стайцелед? (Видземе) ?ирле ливларга багышланган музей ачылган. Мазирбе авылында (Курземе) ??р елны ливлар б?йр?ме уздырыла.
- Большая российская энциклопедия. В 35 томах . Том 17 (Ла-Ло). М.: НИ БРЭ, 2011.
ISBN 978-5-85270-350-7
- Рыжакова С. И.
Ливы: опыт возрождения почти исчезнувшего народа. М., 2001.
ISBN 5-201-13749-0
- Alenius K.
Viron, Latvian ja Liettuan historia. ? Jyvaskyla 2000, Gummerus Kirjapaino Oy,
ISBN 951-796-216-9