Лемкалар байрагы
Телл?р харитасы.
1876
Лемкалар
(
?затамалары
: лемкы, русыны, руснакы) (
укр.
Лeмки
,
пол.
Łemkowie
,
лемка
:
Лeмкы
) ? к?нчыгыш
славян халкы
, к?пчелек этнографлар билгел?ве буенча,
украиннарны?
Словакия
,
Польша
??м
Украинадагы
этном?д?ни т?ркеме. Шулай ук
Чехия
,
АКШ
??м
Канадада
яшил?р.
Украин телене?
лемка диалектында с?йл?ш?л?р.
Польшада
яш??че лемкаларны? ?з ?д?би лемка теле бар
[1]
. К?нд?лек тормышта шулай ук ?д?би
поляк теле
,
словак теле
,
украин теле
файдаланыла.
Лемкаларны? бер ?леше ?зл?рен
украиннарны?
бер т?ркеме дип таныса, икенче зур т?ркеме ?зене? милли теле булган аерым халык дип саный.
Файл:Lemkowie.jpg
1936 елда
лемкаларны? таралу ?ирл?ре (
проф. Р. Рейнфусс буенча
)
XVII гасыр
ахырына К?нчыгыш ??м К?нбатыш
Карпат тауларында
тарихи
хорватлар
??м
украиннар
(
шул ис?пт?н ?сирлекк? эл?кк?н Запорожье
казаклары
) токымнары нигезенд? оешкан халык. К?нчыгыш
словакларны?
,
полякларны?
(
гураллар,
мазурлар
), Карпат
алманнарыны?
,
ма?арларны?
йогынтысы сизел?.
Яш?? урыны булып К?нчыгыш ??м К?нбатыш
Карпат таулары
ис?пл?н?.
Словакияне?
т?ньяк-к?нчыгышында
Прешов краенда
,
Польшаны?
к?ньяк-к?нчыгышында Карпат асты ??м Краков воеводалыкларында к?н к?р?л?р.
1939 елда
Польшада
140 ме?,
Словакияд?
100 ме? чамасы лемка ис?пл?н?.
1944
-
1946 елларда
, халыкларны алмашу турында
совет
-
поляк
килеш?е буенча,
Польша
лемкаларыны? зур ?леше к?нчыгыш
Украинага
м??б?ри к?черел? (
бер ?леше со?рак К?нбатыш Украинага к?чеп кит?
), Польшада калганнары
1947 елда
Польшаны? к?нбатыш ??м т?ньяк воеводалыкларына (
Сугыштан
со?
Алманияд?н
Польшага к?чк?н ?ирл?рг?
) к?череп утыртыла (
≪Висла≫ операциясе
).
1980 еллардан
башлап, лемкаларны? бер ?леше ?з туган ?ирл?рен? кире кайта.
Словакияд?
:
2001 елгы
халык ис?бен алу м?гъл?матлары буенча, 70-100 ме? лемка ис?пл?н? (аларны? 20 ме?е ?зл?рен
русин
дип, 10 ме?е
украин
дип, калганнары
словак
дип атаган).
Польшада
: 5 800 (
2002 елгы
халык ис?бен алу м?гъл?матлары буенча
) ? 60 ме? (
б?ял?м? буенч
а) лемка бар дип ис?пл?н?.
Украинада
:, 672 (
2001 елгы
халык ис?бен алу м?гъл?матлары буенча
) ? бернич? дист? ме? (
б?ял?м? буенча
) лемка бар дип ис?пл?н?. Алар, к?бесенч?,
Тернополь
,
Львов
,
Ивано-Франковск
,
Николаев
,
Херсон
?лк?л?ренд? яши.
Лемкаларны? агач чирк?ве.
Словакия
, Свидник
Лемкаларны? к?пчелеге
католик динен
тота, шулай ук т?рле буйсынудагы
православие диненд?гел?р
д? бар. Лемкаларны? берг?л?шеп яш?? урыннарында к?нчыгыш конфессиял?ре гыйбад?тл?рне еш кына берг? д? уздыралар.
Лемкалар милли киемд?.
Прешов
(
с
),
Пшемышль
(
у
).
2007
Лемкаларны? м?д?нияте
XVII гасырда
Карпат тауларыны?
кырыс табигате шартларында яш??г? яраклашу аркылы барлыкка килг?н. Малчылык алга китк?н (
каты йонлы карпат токымлы сарыклар, карпат токымлы ?гезл?р ?рчет?
), тары, б?р??ге, борай, солы, арыш ?стер?л?р.
?йл?ре (
?затамасы
: хыжи) ? б?р?н?д?н бер катлы итеп салына, балчык бел?н сылана яки нирг?се акшар бел?н агартыла, т?б?се биек итеп салам бел?н ябыла. ?йг? ху?алык корылмалары кушылып кит?. ?йне? эчен планлаштыру словак-моравия т?рен? карый: кер? юлында зур мич каршылый.
Ирл?рне? милли киеменд? кыска ?и?ле постау к?лм?кл?р (
?затамасы
: лэйбык), башлыклы ??м озын чуклы постау
ябынча
(
?затамасы
: чуга, чуганя) ?стенлек ит?, хатын-кызлар т?йм?л?р, чигелеш, аппликация бел?н биз?лг?н киндер яки б?рхет к?лм?к (
?затамасы
: горсэт) кия.
Ашамлыклары: т?че яки минераль суга изелг?н, еш кына б?р??ге д? кушылган тары яки солы икм?ге (
?затамасы
: ощипок, паленя).
Авыз и?атында кыска ?ырлар (
?затамасы
: карички, коломыйки, спиванки) бар. Туй ансамбльл?ре (
гудаки
) 2 эскрипк?д? (
гусли
) уйнаучыдан ??м кыллы уен коралында (
басоля
) уйнаучыдан гыйбар?т.
Пасха
б?йр?менд?
йомыркаларын
, гад?тт?, бер яки ике т?ск? (
кызыл, сары-ко?гырт,
ш?м?х?
, з??г?р, яшел т?сл?рг?
) буйыйлар. К?ченеп кайткач, кара т?ск? ману да (≪
зарлы-мо?лы
йомырка
≫) кабул ителг?н.
Лемкалар ?
украин халкыны?
с?яси яктан ?т? актив ?леше. Лемкаларны? б?тенд?нья конгрессы т?зелг?н. Конгресс лемкаларны? тарихи туган ?ирл?ренд? тулы хокукларын кире кайтару ?чен к?р?ш алып бара, ??р елны корылтайлар ?ыя,
Польшаны?
тарихи лемкалар яш?г?н ?ирл?рд? ≪Лемкивська ватра≫ исемле
фольклор
фестивальл?ре ?тк?р?. Санок ш???ренд? (
Польша
) музей-архив эшли.
- Большая российская энциклопедия. В 35 томах. Том 17 (Ла-Ло). М.: НИ БРЭ, 2011.
ISBN 978-5-85270-350-7
- Лемкiвщина. Iсторико-етнографiчне дослiдження. Том 1-2. Киiв, 1999.
- ↑
Henryk Fonta?ski,Mirosława Chomiak. Gramatyka j?zyka łemkowskiego ≪?l?sk≫ Sp. z.o.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2000.