Курган татарлары ? Курган ?лк?се территориясенд? яш??че татарларны? территориаль т?ркеме, к?нк?решт? татар телене? урта диалектыны? эчкен с?йл?шен кулланалар.

Тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Кураган татарларын формалаштыруда Идел буе татарлары (казан, касыйм татарлары, миш?рл?р), себер татарлары, шулай ук аз санда башкорт кабил?л?ре , нугайлар , ^{[1] [2]} шулай ук руслар ^{[3] [4]} катнашкан. Идел буе татарларыны? Курган ?лк?се территориясен? урнашуы Казан ханлыгы ?имерелг?нн?н со? башлана. Курган ?лк?сенд? татарларны? беренче авылы булып Эчкен авылы санала (х?зер Курган ?лк?се Шадрин районы Йолдыз авыл ?ирлеге Йолдыз авылы). 1586 елда Эчкен авылыннан Чил?бе ?лк?сене? к?нчыгыш ??м Курган ?лк?сене? к?нбатыш территориясен? унике гаил? к?чеп китеп т?пл?н?. ^{[3] [5]}

XVII гасыр уртасыннан миграция к?ч?я. XVIII гасырда монда казакларга язылган татарлар урнаша башлый. ^[6] Р?сми документларда, XVIII ? XIX гасырларда, халык санын алу вакытында эчен татарлары й? башкорт, й? миш?р катлавына караган, ? халыкта ≪Себер юлы татарлары≫ термины кулланылган. ^{[1] [2]}

Алар ян?ш?сенд? яш??че башкортлардан аермалы буларак, татарлар элек-элект?н икм?к, балыкчылык ??м с??д? бел?н ш?гыльл?нг?нн?р, м?д?ни халык булып саналганнар, язма с?зне югары б?ял?г?нн?р, китап с?нгате ??йк?лл?рен? сакчыл караганннар. ^[2]

Архив м?гъл?матларына караганда, XIX гасыр ахырында ??р эчкен татары авылында м?чет ??м аны? каршында м?др?с? була. М?др?с?д?, нигезд?, малайлар белем алса, кызлар абыстайларда , ягъни иске татар теленд? укый ??м яза бел?че хатын-кызларда белем алганнар. ^[2]

Таралышлары [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Татарлар, башлыча, Курган (2015 елда ? 1734 кеше), Шадринск (2015 елда ? 1800 кеше) ш???рл?ренд?, ?лм?н (4096 кеше; ?лм?н, Иванково, ?чк?л, Алак?л, Вишняково, Тузово авылларында), Сафак?л (4096 кеше; Ат?ит?р, Бахарево, Карасево, Мансур, Сафак?л, С?лекле, Боровичи, Максимовка авылларында), Целинный (2015 елда ? 980 кеше; ?чк?л, Белозёрки авылларында), Шадринск (1020 кеше; Байрак, Сибирки, Эчкен авылларында), Шатрово (2015 елда 1019 кеше; Кызылбай авылында) районнарында яшил?р. ^[6]

М?д?ният [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1932?1933 елларда Шадринск ш???ренд? ≪Ленин юлы≫ газетасы н?шер ителг?н, 1950?1960 елларда Сафак?л районында ≪Коммунист≫ газетасына татарча кушымта чыга, ? 2000 елдан Сафак?лд? ≪ Замандаш ≫ татар-башкорт ?лк? газетасы н?шер ител? башлый. ^[6]

1996 елда Курган ш???ренд? ? ≪Туган тел≫ татар ??мгыяте, 2001 елдан Сафак?л авылында татар-башкорт м?д?нияте ?з?ге эшли. Х?зерге вакытта Курган ?лк?сенд? 37 м?чет ??м Курган ш???ренд? ислам м?д?ни ?з?ге (1998 елдан) эшли. ^[6]

Сафак?л, ?лм?н авылларында т?б?к тарихы музейлары, С?лекле авылында татар халык театры (1984 елдан Сафак?л районы), ?лм?н (1981 елдан), Зур Дубровный (1992 елдан, Целинный районы) авылларында фольклор коллективлары, ≪Ак каен≫ (1989 елдан) ??м ≪Дуслык≫ (2000 елдан, Сафак?л районы), ≪Изге ай≫ (1993 елдан, Шатрово районы), ≪Мил?ш≫ ??м ≪Дуслык≫ (Шадринск районы), ≪Ялкын≫ (?лм?н районы), ≪Салават купере≫ (2009 елдан, Сафак?л районы), ≪Дулкын≫ (2013 елдан, ?лм?н районы), ≪Болан≫ балалар фольклор т?ркеме (1995 елдан, Шатрово районы) ?.б. эшли. 1995?1998 елларда ?чк?л авылында ≪?омга≫ ??в?ск?рл?р клубы эшли. ^[6]

2015-2016 елларга караганда, Курган ?лк?сене? д?рт м?кт?бенд? татар теле предмет буларак факультатив д?ресл?рд? ?йр?нел?. ^[6]

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?д?бият [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

• Бирюков В.П. Природа и население Шадринского округа. ? Шадринск, 1926.
• Ислам на Урале. Энциклопедический словарь. - Москва-Нижний Новгород, 2009 .
• Карцев В.Г. Очерк истории народов Северо-Западной Сибири. ? Москва, 1937. Курганская область. ? Курган, 1993.
• Меньшиков В.В. Особенности межэтнических контактов в Южном Зауралье в XVII-XVIII веках // Россия и Восток: Проблемы взаимодействий. ? Челябинск, 1995. 4. II Русская колонизация Урала.
• Юсупов Ф.Ю. Сафакулевские татары: история, язык, фольклор. - Казань, 2006.