Кара тишек
Кыскача исем	BH [1] , TN [2] , ЧД [3] , SL [4] , BN [5] ??м ?L
Моны? каршысы	ак тишек
Кара тишек Вики?ыентыкта

Кара тишек ( ингл.   black hole ) ? гад?тт?н тыш зур тартымлы ф?за-вакыт ?лк?се, аны х?тта яктылык тизлеге бел?н х?р?к?т ит?че объектлар да ташлап кит? алмыйлар (шулай ук яктылык квантлары да - фотоннар ).

Бу ?лк?не? чиге вакыйгалар офыгы дип атала, ? аны? хас зурлыгы ? тартым радиусы . И? гади очракта, сферик симметрияле кара тишект? ул Шварцшильд радиусына тигез:

${\displaystyle r_{s}={2\,GM \over c^{2}}}$,

биред? c ? яктылык тизлеге , M ? ?исемне? массасы, G ? тартым даими зурлыгы .

Мондый ф?за-вакыт ?лк?л?ре барлыгыны? теоретик ихтималлыгы Эйнштейн тигезл?м?л?рене? т?г?л чишелешл?ренн?н килеп чыга. Аларны? беренчесен 1915 елда Карл Шварцшильд чыгара. Атаманы? авторы т?г?л билгеле т?гел ^[6] , ?мма аны Джон Арчибальд Уилер тарата ??м беренче м?рт?б? халык алдында 1967 елны? 29 декабренд? ≪Безне? Гал?м: м?гъл?м ??м м?гъл?м булмаган н?рс?л?р (Our Universe: the Known and Unknown)≫ лекциясенд? куллана ^[7] . Элегр?к мондый астрофизик объектларны ≪коллапсланган йолдызлар≫ яки ≪ коллапсарлар ≫ ( ингл.   collapsed stars с?зенн?н), ??м ушандак ≪каткан йолдызлар≫ ( ингл.   frozen stars ) ^[8] дип атаганнар.

Кара тишекл?р чынбарлыкта булуы м?сь?л?се, аларны? барлыгы килеп чыгуы тартым теориясе д?реслеген? тыгыз багланышлы. Заманча физикада стандарт тартым теориясе ? кара тишекл?рне барлыкка кил?е ихтималлыгы алдан ышанычлы к?рс?т?че гомуми чагыштырмалылык теориясе булып тора, ?мма аларны? булуы башка теориял?р кысаларында да м?мкин.

2019 елны? 10 апреленд? ?ирд?н 54 миллион яктылык ел ераклыгында урнашкан Messier 87 галактикасыны? ?з?генд?ге кара тишек фотосы т?шерел?, АКШ галимн?ре 8 радиотелескоп ярд?менд? вакыйгалар офыгы булуын р?сми раслый ??м Гомуми нисб?тлелек теориясене? д?реслеген д?лилли.

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]