한국   대만   중국   일본 
Караганды ?лк?се ? Wikipedia Эчт?лекк? к?ч?

Караганды ?лк?се

Wikipedia ? ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Караганды ?лк?се latin yazuında])
Караганды ?лк?се
каз. ?ара?анды облысы, Qara?andy oblysy
Байрак Илтамга
Нигезл?н? датасы 10 март 1932
Сурәт
Д??л?т   Казакъстан
Башкала Караганды
Административ-территориаль бер?млек Казакъстан
С?гать поясы UTC+06:00 ??м Азия/Алма-Ата [d] [1]
Геом?гъл?матлар Data:Kazakhstan/Qaraghandy.map
Х?к?м?т башлыгы вазыйфасы Аким Карагандинской области [d]
Х?к?м?т башлыгы Булекпаев, Ермаганбет Кабдулович [d] [2]
Халык саны 1 371 974 ( 2022 )
Кеше башына ТЭП 12 200 000 $
Н?рс? бел?н чикт?ш Куштанай ?лк?се , Акмулла ?лк?се , Павлодар ?лк?се , К?нчыгыш Казакъстан ?лк?се , Алматы ?лк?се , ?амбыл ?лк?се , Т?ркестан ?лк?се , Кызылурда ?лк?се ??м Акт?б? ?лк?се
М?йдан 427 982 км²
Почта индексы 100000
Р?сми веб-сайт karaganda-region.gov.kz
Харита сурәте
Феноменны? икътисады economy of Karaganda Region [d]
Монда ?ирл?нг?нн?р т?ркеме [d]
Карта
  Караганды ?лк?се Вики?ыентыкта

Караганды ?лк?се ( каз. ?ара?анды облысы, Qara?andy oblysy ) ― Казакъстандагы административ бер?млек (?лк?). Административ ?з?ге ? Караганды ш???ре.

Т?ньякта ― Акмола , т?ньяк-к?нчыгышта ― Павлодар , к?нчыгышта ― Абай , к?ньяк-к?нчыгышта ― ?идесу ??м Алматы , к?ньякта ― ?амбыл , к?ньяк-к?нбатышта ??м к?нбатышта ― Олытау , т?ньяк-к?нбатышта ― Костанай ?лк?л?ре бел?н чикт?ш.

Рельеф [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?лк? территориясе Казакъ вак таулыгы ― Сары Арканы? и? биек ?лешен били, ул геоморфологик яктан ?зенч?лекле, берт?рле булмаган, к?чле к?т?релг?н территорияне т?шкил ит? (абсолют биеклеге 400-1000 м). Рельеф вак таулык т?б?нлекл?ре, елга ?з?нн?ре, су агышыны? коры су юллары, ?ир асты сулары ?ск? чыга торган ерынтылар, агымсыз и?к?лекл?р, к?л казанлыклары, дала уйсулыклары бел?н катлауланган [3] .

Климат [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Климат континенталь, кыш салкын, аерым елларда к?чле салкыннар ??м бураннар була. Гыйнварны? уртача температурасы ― -16 -17°C. ??й эссе, коры, ?илле. Июльне? уртача температурасы 20-21°С. ?лк?не? т?ньягында еллык явым-т?шем к?л?ме ? 250-300 мм, к?ньякта ? 150-210 мм, т?б?нлект?ге таулы районнарда ? 300-400 мм. Я?гырлар, нигезд?, апрельд?н октябрьг? кад?р ява [3] .

Гидрография [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Балхаш ? Иртеш суб?л?ренн?н башланып, Те?ез к?лен? коючы Нора елгасы ??м аны? кушылдыклары, аерым алганда, Шерубайнора елгасы, шулай ук Те?ез к?лен? коючы Колан?тпес елгасы, Иртеш кушылдыгы Ишем елгасы ?лк?не? халык ху?алыгында зур ???миятк? ия. Караганды ?лк?се елгалары к?бесенч? аз сулы [3] .

?лк? территориясенд? 1910 к?л бар. К?пчелек к?лл?рне? су д?р???се язда кискен к?т?рел? ??м ??йд? т?ш?, н?ти??д? ярлар буйлап к?зг? таба ?зенч?лекле туфрак ? тозлаклар барлыкка кил?. И? зур к?л ? Балхаш [3] .

Туфрак [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Каркаралы милли паркы

?лк?не? т?ньягында дала поясында карбонатлы кара туфрак ??м куе-соры туфрак тупланган. Каркаралы тауларында ??м башка тауларда тау кара туфрагы ки? таралган. ?лк?не? ?з?к районнарында ярымдала поясында тозлаклы карбонатлы кара к?р?н ??м к?р?нсу туфрак ?стенлек ит?. К?ньякта ч?л поясында соры ??м к?л т?сенд?ге туфрак ки? таралган. Елга ?з?нн?ренд? куе кара к?р?н т?ст?ге болын туфрагы очрый [3] .

Флора ??м фауна [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Дала поясында ?семлекл?рд?н ?рем , типчак, кылган (?би ч?че), сары клевер, ко?гырбаш, биюргун, чабыр, тигезлекл?рд? с?рби, торантай, г?л?имеш , агачлардан каен , канлыагач ?. б. ?с? [3] .

Хайваннар д?ньясында архар , урман к???се, ??йран , б?ре , т?лке , дала т?лкесе -корсак, бурсык , к?з?н , тиен , куян , йомран , суыр , тушканчик, кабан ду?гызы, ондатра очрый. Кошлардан торна , д?д?к , б?ркет , тилг?н , карчыга, ягылбай , дала кошы , ябалак , ?ке , каракош , кашкабаш, каз , ?рд?к , акчарлак ?.б. бар. Сулыклары балыкка бай. XIX гасырда Караганды ?лк?сене? т?ньягында сел??сен , тауларда аю яш?г?н [4] .

Тарих [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Караганды ?лк?се территориясенд? XIX гасырда Урта ??з кабил?л?ре: аргыннар (Каракесек, Куандык, Суйиндик, Тобыкты, Таракты н?селл?ре), найманнар (Баганалы, Балталы), кыпшаклар (узын, торы, кулан ырулары) яш?г?н [5] .

Караганды ?лк?се 1932 елны? 10 мартында Казакъ АССР составында оеша. Башта аны? ?лк? ?з?ге Петропавел ш???ре булган. 1936 елны? 29 июленд? аннан 25 район составында Т?ньяк Казакъстан ?лк?се аерылып чыга. 1936 елны? 3 августыннан ?лк? ?з?ге Карагандыда урнашкан. 1936 елны? 5 декабренн?н ?лк? Казакъ ССР составында була.

СССР Югары Советы Президиумыны? 1939 елны? 14 октябренд?ге Указы бел?н Акмола ш???ре, шулай ук Акмола, Вишневск (Аршалы), Новочеркасск (Астрахан) ??м Эркеншилик (Ерейментау) районнары я?а барлыкка килг?н Акмола ?лк?се составына тапшырыла.

1959 елда Тимертауны? ≪Иске ш???р≫ районында эшчел?р, яш?? шартларыннан кан?гать булмаган кешел?р арасында массак?л?м т?ртипсезлекл?р ??м к?т?релеш була, аларны я?а йортларга к?чермил?р, торакны Болгарияд?н килг?н ≪социалистик туганнарга≫ бир?л?р, бу х?л Караганды металлургия комбинаты администрациясенд? булган к?п хаталар аркасында килеп чыга [6] .

1973 елны? 20 мартында Караганды ?лк?сенн?н аны? к?ньяк ?леше аерып алына ??м ?изказган ?лк?се оеша. 1997 елда ?леге территория кире кайтарыла.

2022 елны? 16 мартында Казакъстан Республикасы Президенты Касыйм-?умарт Тукаев парламент палаталарыны? уртак утырышы вакытында Караганды ?лк?сене? бер ?лешенн?н я?а Олытау ?лк?се оештырылачак, дип белдер?. Аны? составына ?изказган (административ ?з?к), Караял , С?тбаев ш???рл?рен, ?анаарка ??м Олытау районнарын кертерг? т?къдим ит?.

Административ б?ленеш [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?лк?не? административ б?ленеше, 2022 елдан

?лк? 2022 елны? июненн?н 7 район ??м 6 ?лк? карамагындагы ш???рне (ш???р администрациял?рен) ?з эчен? ала.

  1. Абай районы ? ?з?ге Абай ш???ре
  2. Актогай районы ? Актогай авылы
  3. Бокар ?ырау районы ? Ботакара бист?се
  4. Каркаралы районы ? Каркаралы ш???ре
  5. Нора районы ? Нора бист?се
  6. Осакаров районы ? Осакаровка бист?се
  7. Шет районы ? Аксу-Аюлы авылы
  8. Караганды ш???ре
  9. Балхаш ш???ре
  10. Приозёрск ш???ре
  11. Саран ш???ре
  12. Тимертау ш???ре
  13. Шахтинск ш???ре

Халык саны [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Караганды ?лк?сене? халык саны [7] [8] :

1970 1979 1989 1999 2003 2004 2005 2006 2007
1 552 056 1 715 502 1 848 157 1 410 218 1 333 656 1 330 927 1 331 702 1 334 438 1 339 368
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
1 342 081 1 341 207 1 346 810 1 352 178 1 357 878 1 362 743 1 369 667 1 378 298

2020 елга Караганда ?лк?се халкы 1 376 882 кеше т?шкил ит?.

Милли составы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?лк? халкыны? милли составы (х?зерге чикл?ренд?)
1989?2009 елларда халык ис?бен алу н?ти??л?ре ??м 2019 елга б?ял?м? буенча::
1989 ,
кеше [9] [10]
% [9] 1999 ,
кеше. [11] 		% 2009 ,
кеше. [12] 		% 2019 ,
кеше. [13] 		%
барлыгы 1745448 100,00% 1410218 100,00% 1341700 100,00% 1378533 100,00%
Казакълар 449837 25,77% 529478 37,55% 622265 46,38% 714068 51,80%
Руслар 817900 46,86% 614416 43,57% 529961 39,50% 488945 35,47%
Украиннар 128547 7,36% 78755 5,58% 49969 3,72% 40133 2,91%
Алманнар 159208 9,12% 57229 4,06% 32787 2,44% 31955 2,32%
Татарлар 52769 3,02% 39313 2,79% 32730 2,44% 30737 2,23%
Кореялел?р 14672 0,84% 14097 1,00% 13354 1,00% 13070 0,95%
Белоруслар 35731 2,05% 21579 1,53% 13370 1,00% 10787 0,78%
Чеченнар 5997 0,34% 4660 0,33% 5099 0,38% 5525 0,40%
Аз?рбай?аннар 4787 0,27% 3667 0,26% 4122 0,31% 4926 0,36%
?зб?кл?р 4478 0,26% 2325 0,16% 3474 0,26% 4529 0,33%
Башкортлар 9708 0,56% 5652 0,40% 4270 0,32% 3878 0,28%
Поляклар 7239 0,41% 5572 0,40% 3982 0,30% 3491 0,25%
Молдаваннар 5401 0,31% 3428 0,24% 2520 0,19% 2376 0,17%
Греклар 3660 0,21% 2408 0,17% 1851 0,14% 1833 0,13%
Чуашлар 5188 0,30% 3091 0,22% 2067 0,15% 1666 0,12%
Литвалылар 3687 0,21% 2474 0,18% 1795 0,13% 1638 0,12%
Мордвалар 6665 0,38% 4097 0,29% 2235 0,17% 1514 0,11%
?рм?нн?р 2957 0,17% 1751 0,12% 1853 0,14%
Кыргызлар 1484 0,09% 851 0,06% 1356 0,10%
Ингушлар 1602 0,09% 1427 0,10% 1313 0,10%
Болгарлар 2313 0,13% 1664 0,12% 1116 0,08%
Та?иклар 1072 0,06% 804 0,06% 1055 0,08%
башкалар 20546 1,18% 11480 0,81% 9156 0,68% 17462 1,27%

Файдалы казылмалар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?лк? территориясенд? алтын , молибден , тутыя , кургаш , марганец , вольфрам запаслары тупланган. Монда зур к?мер запаслары (Караганды к?мер бассейны), тимер ??м полиметал рудаларыны? ятмалары бар. Асбест, оптик кварц, м?рм?р, гранит , асылташ ??м ??н?рчелек ташлары, бакыр , нефть , газ чыганаклары урнашкан.

Икътисад [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Икътисадны? т?п тармаклары арасында электр энергетикасы, ягулык, кара металлургия, машина т?зелеше, химия с?н?гате бар.

Авыл ху?алыгы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

2006 елны? 1 июнен? тулаем продукция к?л?ме агымдагы б?ял?рд? 8749,8 млн тенге т?шкил итк?н.

М?гариф [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?лк?л?рд?ге югары уку йортлары саны буенча Караганды ?лк?се беренче урынны ??м, Алматы ш???ренн?н кала, беренче д?р???д?ге барлык административ бер?млекл?р арасында икенче урынны алып тора.

Ш?хесл?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Иск?рм?л?р [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

  1. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
  2. ↑ https://web.archive.org/web/20221208090334/https://akorda.kz/ru/o-naznachenii-bulekpaeva-ek-811820
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Карагандинская область // Национальная энциклопедия Казахстана
  4. ↑ Конобрицкая Е. М. Карагандинская область: Экономико-географическая характеристика / Горяев М. И.. ? Алма-Ата: Издательство Академии наук Казахской ССР, 1954. ? С. 41. ? 256 с. ? 10 000 экз.
  5. ↑ Востров В. В. Муканов М. С. Родоплеменной состав и расселение казахов [Текст]: (конец XIX ? начало XX).- Алма-Ата ≪Издательство ?Наука“ Казахской ССР≫, 1968.- 255 с.
  6. ↑ Темиртауский городской историко-краеведческий музей - Главная . museum.temirtay.kz. 2019-02-20 тикшерелг?н.
  7. ↑ Division of Kazakhstan . pop-stat.mashke.org. 2016-03-29 тикшерелг?н.
  8. ↑ ?аза?стан Республикасыны? облыстары, ?алалары ж?не аудандары бойынша халы? саны, 2003-2012
  9. ↑ 9,0 9,1 Караганды ?лк?сене? х?зерге чикл?ренд?, элекке ?изказган ?лк?сен ??м элекке Целиноград ?лк?сене? бер ?лешен кертеп
  10. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по регионам Казахской ССР .
  11. ↑ Перепись населения 1999 года. Национальный состав населения по регионам Казахстана .
  12. ↑ Перепись населения 2009 года. Национальный состав населения по регионам Казахстана .
  13. ↑ Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2019 года . ?леге чыганактан 2020-06-04 архивланды. 2022-09-28 тикшерелг?н.

Сылтамалар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Чыганак ? https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Караганды_?лк?се&oldid=4108729