Емельян Пугачев
Туган телд? исем	рус.   Емельян Иванович Пугачёв
Туган	1742 ( 1742 ) Дон Гаск?ре ?лк?се , Зимовейская станицасы
?лг?н	21 гыйнвар 1775 ( 1775-01-21 ) М?ск??
?лем с?б?бе	башсызландыру [d]
Милл?т	рус яки украин
Ватандашлыгы	Россия империясе
??н?ре	инкыйлабчы , х?рби хезм?тк?р , с?яс?тче
?ефет	Устинья Петровна Кузнецова [d] ??м Софья Дмитриевна Пугачёва [d]
?йд?ш	Харлова, Татьяна Григорьевна [d]
Катнашкан сугышлар/алышлар	Пугачёв к?т?релеше [d] , Восстание Пугачёва на Урале и в Сибири [d] , Восстание Пугачёва в Башкирии [d] , ?идееллык сугыш , 1768?1774 еллардагы урыс-т?рек сугышы [d] , Штурм Царицына войсками Емельяна Пугачёва [d] , Казан ?чен б?релеш , Бой у Юзеевой [d] , Осада Яицкой крепости [d] , Бой у Татищевой [d] ??м Бой у Солениковой ватаги [d]
Х?рби д?р???	орынгычы [d]
Емельян Пугачев Вики?ыентыкта

Емельян Пугачев ( 1742 ? 21 гыйнвар 1775 ) ? Дон казагы, 1773-1775 еллар Пугачев явы юлбашчысы. ?зл?рен хатыны Екатерина II оештырган сарай фетн?сенд? ?терелг?н, ир-ат варислар калдырмаган, могъ?изалы р?вешт? коткарылган Петр III патшага салышкан шул заман ш?хесл?рене? и? у?ышлысы.

Т?р?ем?и х?л [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Емельян Пугачев чыгышы бел?н х?зерге Волгоград ?лк?сенн?н , Дон казакларыны? башкаласы Зимовейскаядан . Степан Разинны? якташы.

?ч ел буена Пруссияг? каршы ?идееллык сугышта катнашкан.

1763-67 елларда туган авылында хезм?т ?ти. 1764 елда кызы, 1768 елда улы туа. Дегет, ятьм? ише товарларны ерак ?ирд?н очсыз хакка алып, Дон буена кайткач аларны кыймм?тк? сатарга ният корган Пугачев, ?зе шикелле ?к елгыр казак бел?н берг?, Кама елгасына кад?р килеп ?ит?. Польша ?ирен? качкан рус старовер -крестьяннарын эзл?т?д? катнаша.

К?нгер ?язен? кад?р барып кит?рг? ниятлил?р. ?мма бу чорда б?тен Кама буен Уралдагы заводларга й?реп эшл??д?н баш тарткан крестьяннар фетн?се чолгап алган була. "Алып сатарлар"ны? юлы у?мый h?м алар Дон буена буш кул бел?н ген? кайтып кит?.

1769 елда Емельян рус-т?рек сугышы башлануга ике ел буена шунда катнаша. Авырып кит? с?б?пле 1771 елда туган ?ирен? ? Дон елгасы буендагы Зимовейская станицасына кайтып т?шк?н хорунжий /кече ?фис?р/ Пугачевны казакларны? югары хакимият в?килл?ре ат урлауда h?м Кубаньга качарга ?ыенуда гаеплил?р. Пугачев, чыннан да, Терек елгасы буена качып кит?рг? омтылыш ясый. Хакимият в?килл?ре аны шуны? ?чен кулга алалар. Л?кин Пугачев ике-?ч м?рт?б? алар кулыннан качып котыла h?м бай казакларны? ?зен ирект? калдырмаячагын а?лагач, б?тенл?й Польша ?ирен? кит?рг? ниятли.

Польшага китк?н качакларны патшабик? Екатерина II тарафыннан гафу ит? турында указ чыгарылуга, Пугачев Добрян форпостында паспорт ала. Польшадан Россияг? чыккан качакларны Екатерина Идел аръягында, Ыргыз елгасы буенда нигезл?нерг? чакыра. Казан губернасына кил?. ?зе тотып й?рг?н староверларны Ырынбур губернасына к?черел?л?рен белеп, Емельян башта шунда барып чыга, аннары паспорт алып, 1772 елны? к?зенд? Ырынбур губернасындагы М?четле бист?д? оялый.

Пугачев утлар-сулар кичеп й?рг?н чакта Россия т?рле с?ер х?б?рл?р бел?н тула. ?ле Царицын каласында, ?ле Воронеж ?лк?сенд? я?а "падишаhлар" п?йда була. Аларны? h?ркайсы ?зен хыян?тче Екатерина тарафыннан т?хетт?н куылган Петр Федорович, дип игълан ит?. Г?рч? чын Петр патша 1762 елны? 5 июленд? Екатерина тарафдары Алексей Орлов тарафыннан буып ?терелг?н булса да, Богомолов, Рябов, Асланбеков, Евдокимов кебек батырлар ?зл?рен явыз патшабик? кулыннан очраклы р?вешт? качып котылган "падишаh" итеп танытырга тели. Тик аларны? "тантанасы" озак д?вам итми. Шулай да, Р?с?йне и?енн?н-буена кад?р й?реп чыккан Пугачев аларны? фа?игале язмышы турында да, Петр III хакында да ишетеп кала h?м бу х?б?рл?рне? h?мм?сен мыегына чорный бара.

Идел аръягына чыгып, Сембер провинциясен? аяк баскач, Пугачев ??в?л Малыковка авылында ^[1] h?м Кызыл м?чет бист?сенд? ^[2] туктала. Бу т?б?кт? яш?г?н крестьяннарны? h?м ?аек казакларыны? тормышы, кайгылары бел?н кызыксына.

?аек казаклары бу вакытта бик авыр х?лг? кала. 1772 елны? январында комсыз старшина h?м атаманнарны? р?химсез талавына каршы к?т?релг?н казакларны? фетн?сен бастыру ?чен патша х?к?м?те ?аек ш?h?рчеген? (х?зерге Уральск) генерал фон Траубенберг командалыгындагы кораллы отряд юллый. Баш им?с казаклар беренче б?релеш вакытында генералны? ?зен д?, х?к?м?тк? сатылган атаман Петр Тамбовцевны, Яков Колпаков, Суетин, Федор Митрясов, Иван h?м Семен Тамбовцев кебек старшиналарны юк ит?л?р. Фетн?не бастыру ?чен ?иб?релг?н отряд та, бай старшиналар да кулга алына, ш?h?рд? ярлы казаклар тантанасы башлана. Л?кин патша х?к?м?те февраль аенда ук казакларга каршы генерал-майор Ф. Фрейман командалыгындагы я?а гаск?р юллый. Июнь башында Фрейман ?аек ш?h?рчеген? килеп ?ит? h?м казаклар гаск?рен куып тарата. Й?зл?г?н казак кулга алына, т?рм?л?рг? ябыла. ??лладлар 47 кешене асып, 3 казакны? башын ?зеп, 12 кешене кис?кл?рг? чапкалап ?тер?л?р ^[3] . Дист?л?г?н казакны м?йданнарда камчылар бел?н кыйныйлар. Бик к?п кеше, далага качып кына, ??залаудан котылып кала. Казакларга 36756 сум штраф салына.

Казакларны? аяныч х?ле турында ишет?г? ?к, Пугачев с??д?г?р сыйфатында ?аек ш?h?рчеген? ашыга. 22 ноябрь к?нне ул Денис Пьянов диг?н казак йортына килеп т?ш?. Бер атна чамасы базар h?м урамнарда й?рг?нн?н со?, Пугачев казакларны? барча михн?тл?рен д?, ниятл?рен д? а?лап ала.

15 августта Емельян ?аек ш?h?рчегенн?н 60 чакрымдагы, Таловая диг?н елга буена урнашкан юлхан?г? килеп ?ит?. Юлхан? ху?асы Степан Оболяев бел?н ул ?ле 1772 елны? ноябрь аендагы "визиты" вакытында ук танышкан була. Бу юлы, мунчага баргач, Пугачев инде Оболяев каршында да ?зене? "падишаh" Петр III ик?нлеген "ачып сала".

Пугачев сугышы [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

1773 елны? к?зенд? ?аек казаклары арасында ?зен Петр I патшаны? оныгы ? Петр III дип таныткан бер кеше килеп чыга. Чынлыкта ис? ул Дон казагы Емельян Пугачев була. Ул халыкны к?р?шк? чакыра. ≪Мин сезг? ?ирл?регезне, суыгызны, урман-болыннарыгызны кайтарып бирермен, барыгыз да ирекк? чыгарсыз≫, дип манифестлар, ?нд?м? хатлар язып, авылларга тарата.

Урал ??м Идел буенда яш?г?н хезм?т иясе халкы: руслар , татарлар , башкортлар , чирмешл?р , чуашлар, арлар, т?ркем-т?ркем булып, Пугачев армиясен? агыла. ?аек елгасыннан алып Ырынбур крепостена кад?р булган ?ирл?рд? крестьяннар сугышы башлана. Баш к?т?р?чел?р Ырынбур ??м ?аек крепостьларын камап алалар. Урал заводларыны? крепостной эшчел?ре д? фетн?чел?р ягына чыга. Алар Пугачев армиясен туплар ??м мылтыклар бел?н т?эмин итеп торалар.

Х?зерге Татарстан ?ирл?ренд? крестьяннар х?р?к?те 1773 елны? октябрь ? ноябрь айларында ??елеп кит?. Казан ? Арча тир?л?ренд? М?с?гут Гом?ров ?ит?кчелегенд?ге зур бер отряд х?р?к?т ит?. Б?гелм? т?б?ге тулысынча диярлек баш к?т?р?чел?р кулында була. Минз?л? крепостен Каранай Муратов ?ит?кчелегенд?ге 10 ме? кешелек фетн?чел?р отряды д?рт ай буена камалышта тота. Бернич? тапкыр штурмлап та карыйлар, ?мма ала алмыйлар. З?й крепосте ис? баш к?т?р?чел?рг? сугышсыз-нисез бирелерг? м??б?р була.

Пугачев гаск?ре 1774 елны? 29 июненд? ?гер?ег? килеп ?ит?. Крестьяннар сугышы мо?арчы к?релм?г?н к?ч бел?н д?рл?п кит?. ?гер?е халкы Пугачевны ≪?зебезне? гадел патша Петр Федорович≫ дип х?рм?тл?п каршы ала. М?йданны? бер ягына Пугачев армиясен? кушылырга килг?н крестьяннар тезелеп баса, икенче ягына тиз ген? дар агачы ясап куялар. Гади халыкны? к?рс?т?е бел?н кулга алынган комсыз байларны Пугачев астырып ?терт?. Крестьяннар ?зл?рене? из?чел?ренн?н шулай ?ч алганнар.

?гер?ед?н Пугачев армиясе Алабуга, Мамадыш, Арча аркылы Казанга юл тоткан. Крестьяннарга ул, Казанны алгач, М?ск??г? кит?без, т?хетне алып, б?тен Россияд? гадел патшалык урнаштырырбыз, дип в?гъд?л?р бирг?н. Болгар-татарларга ?з динн?рен тотарга, милли гореф-гад?тл?ре бел?н яш?рг? хокук в?гъд? итк?н. ≪Алпавыт ??м башка из?чел?рне кырып бетерегез, ?зегез тел?г?нч? ирект? яш?гез≫,? дип чакырып. ^[4]

Восстаниене? беренче к?ненд? ?к манифестлар ??м указлар татар теленд? т?р?ем? ител?. Восстание чорында татар теле чын м?гън?сенд? милл?тара аралашу чарасына ?верел?. С?гыйть бист?сенд? беренче татар полкы оештырыла. Пугачевны? т?п к?чл?ре районнарны басып алалар. Сугышны? беренче айларыда Муса Мостафин отряды (Б?гелм?д?н к?ньякка таба), Каранай Моратов отряды ( Минз?л? районы ) кебек эре отрядлар актив х?р?к?т ит?.

Татарча язган ?нд?м?л?р Урта Идел халыкларыны? Пугачев армиясен? к?пл?п кушылуына с?б?п булган. ??р ?ирд? халык аны, кадерле кунак кебек, ипи-тоз бел?н каршы алган.

1774 елны? 12 июленд? Пугачевны? 20 ме?лек гаск?ре Казанга кер?. Кремльне тупка тота башлыйлар. Б?тен яктан туктаусыз мылтык аткан тавышлар ишетелеп тора. Кремль эчен? яшеренг?н х?к?м?т гаск?рл?ре фетн?чел?рг? каршы ут ачалар. Шулвакыт ш???р т?рле яктан яна башлый. Крестьяннар ??м аларга кушылган ш???р халкы байлар яш?г?н йортларны к?л-к?мер ит?л?р. 2 ме?н?н артык йорт, 800 л?п кибет, 30 лап чирк?? ??м башка т?рле биналар янып юкка чыга. Л?кин ут-т?тен эченд? кремльне штурмлау м?мкин булмый. Кичк? таба Пугачев гаск?рен ш???рд?н чыгарырга м??б?р була. Ш???рд?н алынмыйча калган кирм?н , Постау бист?се ??м Татар бист?се ген? ис?н кала. Со?гылары тоташ тер?леп диярлек агач йортлардан торалар, л?кин Пугачевчлар, аларда яш?г?н халыкны? ?зл?рен? тел?кт?ш булу с?б?пле тимил?р.

Кич алар полковник Михельсон командалыгындагы х?к?м?т отрядлары бел?н кара-каршы очрашалар. Канкойгыч сугышлар бернич? к?н д?вам ит?. Баш к?т?р?чел?р ?и?ел?л?р. Пугачев ?зене? армиясе бел?н Казан яныннан Иделг? таба качып кит?.

Пугачев Татарстан ?ирл?ренд?, бигр?к т? Казанда булган к?нн?рд? руслар ??м татарлар , башкортлар , чирмешл?р ??м чуашлар ?зл?рене? из?чел?рен? каршы и?г?-и? торып сугышканнар. Бу к?р?шт? крестьяннарны? сыйнфый берд?млеге ныгыган. Алар арасыннан Б?хтияр Канкаев , М?с?гут Гом?ров , Каранай Муратов , Муса Мостафин , ?б??лил С?л?йманов , Рахманкол Дуслиев кебек чын халык геройлары ?сеп чыга. Екатерина II баш к?т?р?чел?рг? каршы зур гаск?р ?иб?р?. Царицын ш???ренн?н ерак т?гел бер урында Пугачев патша гаск?рл?ре тарафыннан ?и?ел?. Аны тотып алалар, богауланган х?лд? тимер читлекк? ябып, М?ск??г? китер?л?р ??м ??залап ?тер?л?р.

Тизд?н Пугачев "?инаятьл?р"ен Екатерина тарафыннан оештырылган "законлы тикшер?" башлана. Яу башында ук Пугачевны? к?р?шт?шл?рен? ?верелг?н Зарубин-Чика, Падуров, Закладнов, Горшков, Караваев, Тимофей Мясников, Василий Плотников, Караваев, Иван Почиталин кебек ?аек казаклары, юлбашчыны кулга алып карательл?рг? тапшырган хыян?тчел?р, "падишаh"ны? беренче h?м "икенче" хатыннары Софья бел?н Устинья, балалары Трофим, Христина, Аграфена, шулай ук В?лит Торнов, Астафий Долгополов, И. Мамаев, Илья Аристов, хыян?тче дворян ?фис?ре Михаил Шванович, татар каhарманнары Канзафар Усаев , Каранай Моратов h?м Идерк?й М?хм?тов - барлыгы 40-ка якын кеше - "хакыйкатьне ачыклауда ярд?м ит? ?чен", М?ск??г? китерел?. 18 ноябрьд?н алып 5 декабрьг? кад?р аларны? h?ркайсы тикшер?чел?р каршында Пугачев бел?н очраша, к?рс?тм?л?р бир?. 19 декабрьд? "тикшер?" т?мамлана. Генераль-прокурор А. Вяземский, генераллар П. Панин, А. Глебов, М. Мартынов, П. Потемкин, 10 сенатор, тагын ?лл? никад?рле графлар, кен?зл?р катнашында 29-31 декабрьл?рд? М?ск?? Кремлены? т?хет залында /!/ суд ?тк?рел?. 1775 елны? 9 январенда х?кем карары игълан ител?.

10 гыйнвар к?нне хакимият в?килл?ре обыватель h?м байларны М?ск?? каласыны? Сазлы /Болотная/ м?йданына ?ыя. Дар агачлары h?м ??залау м?йданчыклары инде ?зер була. К?чле каравыл сагы астында м?йданга Пугачевны h?м аны? к?р?шт?шл?рен алып кил?л?р. "Законлы" х?кем карарын игълан итк?нн?н со? ??залау башлана. Пугачевны? башын чабып ?з?л?р h?м биек колга ?стен? кадап куялар. Г??д?сен 4 кис?кк? чабып М?ск??не? т?рле почмагына илтеп яндыралар. "Пугачевны тотып китер?м", дип Екатерина с?ярк?се генерал Г. Орловны алдаган Афанасий Перфильев та кис?кл?рг? чапкалап ?терел?. Гаепл?рен танымаган h?м баш им?г?н Максим Шигаев, 1774 елны? 12 июленд? Казан т?рм?сенн?н азат ителг?ч ян? "падишаh"ка иярг?н В?лит Торнов , 1767 елгы Уложение комиссиясе депутаты буларак "кагылгысыз кеше" д?р???сен алган, ?мма "зыялы h?м гадел" Екатеринаны? "законлы" карары буенча ?лемг? дучар ителг?н Тимофей Падуров дарга асыла. ?лемг? х?кем ителг?н Зарубин-Чика шушы ??залауларны карап торганнан со? Уфага озатыла h?м 24 февраль к?нне аны? да гомере кисел?.

	Ш?хесл?р порталы
	С?яс?т порталы
	Россия империясе порталы