Гал?мне? тарихы
яки
Космогония
(
грек.
κοσμογον?α, κ?σμο?
? Гал?м,
γον?
? туу) ?
гал?ми
?исемн?р ??м аларны? системалары:
йолдызлар
, йолдызлар тупланышлары,
томанлыклар
,
Кояш системасы
,
планеталар
,
иярченн?р
,
астероидлар
,
кометалар
,
метеоритлар
хасил булуын ??м ?сешен тикшер?че
ф?н
.
Космогоник процессларны ?йр?н? -
астрофизиканы?
максатлары берсе.
Заманча ф?нни космогония астрофизикага таянып, Гал?мне? барлыкка кил?ен, шул ис?пт?н бар
астрономик объектлар
хасил булуын тикшер?.
Космология
б?генге Гал?мне? т?зелешен, ?зг?решл?рен тикшер?, ?
Космогония
Гал?мне? барлыкка кил?ен ?йр?н?.
Гомум кабул ителг?н заманча космогоник ??м космологик г?м?н ?
Зур Шартлау
теориясе булып тора, кайбер галимн?р
Big Bang
инглиз
с?зл?ре ?чен татар теленд?
Зур Б?р?
? д?реср?к т?р?ем?се булып саныйлар, ч?нки ?леге процесс гади шартлауга охшаш булмаган.
1948
елда эшк?ртелг?н
Стационар Гал?м теориясе
реликт нурланышны
ачканнан со?, ?з тарафдарларын югалткан диярлек.
Гал?мне? яше ?
Зур Шартлаудан
со? узган вакыт. Заманча ф?нни ис?пл??л?рг? караганда (
WMAP9
н?ти??л?ре) Гал?мне? яше
13,830 ± 0,075 млрд ел
т?шкил ит?. ≪Планк≫ телескоп-иярчене буенча Галимне? яше
13,798 ± 0,037 миллиард ел
т?шкил ит?.
Заманча ф?нни караш т?б?нд?ге теориял?рг? таяна:
Гал?мне? тарихы т?б?нд?ге д?верл?рг? б?лен?:
- Планк д?вере
? ?леге чордан бирле заманча
физика
эшли башлый. Бу д?верд? Гал?мд? матд? энергиясе ~10
19
ГэВ, тыгызлыгы ~10
97
кг/м³,
температурасы
~10
32
К булган. Гал?м бик бериш, изотроп, югары энергия тыгызлыклы мохит булган. 10
?43
секундтан со?, ?леге д?вер т?мамланган ??м
гравитацион т?эсир итеш?
б?т?н фундаменталь т?эсир итеш?л?рд?н аерылган.
- Инфляцион д?вер
? ?леге чорда Гал?мне? зурлыгы бик тиз арткан, ахырында Гал?м бик кайнарланган.
- Нурланыш ?стен булу д?вере
? Башлангыч Гал?мне? т?п д?вере:
температура
кими барган, н?ти??д?
электроз?гыйфь т?эсир итеш?
к?чле т?эсир итеш?д?н
аерылган, со?рак
кварклар
хасил булган,
нуклеосинтез
чорында гад?тт?ге
химик элементлар
формалашкан.
- Матд? (тузан) ?стен булу д?вере
. Шул чорны? башында
электромагнит нурланышы
матд?д?н аерылган ??м реликт фон барлыкка килг?н. Со?рак кара?гы гасырлар барган, алар т?мамланганнан со? беренче
йолдызлар
нурланышы ян? матд?не ионлаштырган.
- Λ-?стен булу д?вере
. Заманча д?вер.
Тереклекне?
хасил булуы ? Гал?мне? кил?се д?вере, х?зер матд? ?з-?зен оештыра ала.
Д?вер
|
Эволюция
|
?аббл даимие
|
Инфляцион
|
|
|
Нурланыш ?стен булу
|
|
|
Тузан д?вере
|
|
|
-?стен булу
|
|
|
WMAP ??м Planck буенча космологик параметрлар
|
|
WMAP
|
Planck
|
Гал?мне? яше
t
0
млрд.ел
|
13.75±0.13
|
13.81±0.06
|
H
0
км/с/МПк
|
71.0±2.5
|
67.4±1.4
|
- Космогония / Б. Ю. Левин, С. Б. Пикельнер // Конда ? Кун. ? М. : Советская энциклопедия, 1973. ? С. 251-254. ? (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969?1978, т. 13).
- Космогония / Е. Л. Рускол // Конго ? Крещение. ? М. : Большая Российская энциклопедия, 2010. ? С. 431-433. ? (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. *Ю. С. Осипов ; 2004?, т. 15). ?
ISBN 978-5-85270-346-0
.
- Хромов Г. С. Планетарные туманности: Физика. Эволюция. Космогония. ? М. : Наука, Глав. ред. физ.-мат. лит., 1985. ? 296 с. ? УДК 523.85.22(G).