Ботули?зм
(лат. botulus- казылык) -
аллантизис
,
ихтиизм
нерв системасына
зыян китерг?н, к?бесенч?
озынча
??м
арка миен?
, офтальмоплегия ??м бульбар синдромнар бел?н к?бесенч? ?тк?н к?чле токсико-
бактериаль
инфекцион авыру
.
Ботулизм ? терлекл?рд? ??м ч?шкел?рд? ботулинус таякчыклары токсины китереп чыгара торган авыру. Авыру вакытында
тамак
,
тел
??м аскы теш казнасы мускуллары параличлана. Ботулинус токсины кешег? д? зарарлы.
? мен? ботулизм (организмга азык бел?н кер?че, кислородсыз тир?лект? тереклек ит?рг? с?л?тле организмнар ? анаэроб бактериял?р авыруы) авыруына шик туса, кичекм?ст?н ≪ашыгыч ярд?м≫ чакыртыгыз. Бу авыру ?йд? консервланган сыйфатсыз ит, балык, яшелч? (банкаларны? кабаруы ? агулы бактериял?р булуны? бер к?рс?ткече), шулай ук казылык, кызыл балык уылдыгы кебек ризыклар ашаганда к?з?телерг? м?мкин.
Ботулизм ≪клостридиум ботулинум≫ дип аталган бактерия агуыннан барлыкка кил?. Авыруны? гомуми билгел?ренн?н башка, бу куркыныч авыру нерв системасы тайпылышы ? баш авыртуы бел?н характерлана. Аны? башлангыч симптомнарына к?зд?ге ?зг?решл?р?к?з карасы ки??ю, к?з кабаклары т?ш?, предметларны? ике булып к?рен?е (
диплопия
) кер?. Со?рак йомшак а?кау, йоткылык параличы барлыкка кил?, н?ти??д? йоту : рефлексы ??м с?йл?м бозыла. Бу авыруны хастахан?д? д?валарга кир?клеге ??ркемг? а?лашыла торгандыр.
Ботулизм бел?н к?бр?к атлар, кошлар, сир?гр?к м?гезле терлек ??м ду?гызлар, затлы мехлы ??нлекл?рд?н ч?шкел?р авырый. Ч?шкел?рд?н тыш, ит ашаучылар токсинга шактый тотрыклы. Инфекция чыганагы ? туфрак. Авыру китереп чыгаручыларны? споралары азыкка эл?г?, у?айлы шартларда анда ?с?. Таякчыклар к?б?йг?н урыннарда вегетация процессында азыкта хайваннарны? агулануын китереп чыгара торган токсиннар туплана. Вак кимер?чел?рне? (сукыр тычкан, тычкан, к?се) ?л?кс?л?ре д? азыкларны? токсин бел?н пычрану чыганагы булырга м?мкин.
Инкубация чоры 24 с?г т?н 10 ? 12 к?нг? кад?р. Инкубацияне? д?вамлылыгы азык бел?н керг?н токсинны? к?л?мен? ??м организмны? каршы тору с?л?тен? б?йле. Авыру нормаль, х?тта т?б?н температурада да д?вам ит?. Аерым очракларда авыру бик т? кискен бара ??м хайванны? кин?т ?леме бел?н т?мамлана. Авыру, гад?тт?, 1 ? 5, сир?гр?к 5 ? 10 к?н д?вам ит?. Атларда авыруны? башлангыч билгел?ре: азык ч?йн?? р?веше бозылу, еш исн??, сел?г?й агу, ?и?елч? ч?нч?л?р. Хайван, телен авыз куышлыгыннан чыгарганда, аны акрын тартып ала. Алга таба йоткылык мускулатурасы параличы билгел?ре барлыкка кил?, к?чсез ??м гырылдап кешн?? ? шуны? д?лиле. Сусау барлыкка кил?. Капкан азыгын хайван озак ч?йни, аны йота алмый; су эч?рг? тырышу аны? борыннан кире чыгуы бел?н т?мамлана. Аскы казналык ??м тел мускулатурасы парезы тел очыны? авыздан тышка чыгуында чагыла. Аннары, паралич ?с? барган саен, тел еш кына тешл?р арасында кысылып кала, шешен? ??м ??р?х?тл?р бел?н каплана; аскы казналык асылынып т?ш?. К?з б?б?ге ки??я, ?ске кабаклар салына. Хайван х?лсезл?н?, к?чк? х?р?к?тл?н?, чайкалып атлый. Азык массасыны? аспирациясе н?ти??сенд? йоту акты бозылуына б?йле р?вешт?, кайчак ?пк? гангренасы башланырга м?мкин. Шундый ук клиник билгел?р м?гезле терлект? ??м ду?гызда к?з?тел?.
Авыруны? башлангыч чорында к?чле эч йомшарткычлар: пилокарпин, эзерин бир?л?р. Йомшарткычлар т?эсиренн?н со?, борын-???ч зонды аша глюкозалы 10 ? 15 л су керт?л?р. Авыруны? со?рак чорында, й?р?к эшч?нлеге х?лсезл?нг?нд?, натрий хлоридыны? 10 % лы эрем?сен 100 ? 150 мл дозада к?нг? ике тапкыр венага керт?л?р. Шулай ук туры эч?кне тиз?кт?н чистарту, ?ылы клизмалар, й?р?к дарулары, ашказанын 5 % лы натрий гидрохлориды эрем?се бел?н юдырту каралган. Авыру башланган вакытта, венага ботулинга каршы моно- яки поливалентлы антикоксик сыворотка керт?л?р.
Хайваннарга яхшы азык ашату. Азыкларны, бигр?к т? силосны ?зерл?г?нд? ??м саклаганда туфрак бел?н пычрануына юл куймаска, улакларны? азык калдыкларыннан чистартылуын к?з?теп торырга кир?к. Хайваннарга к?ксег?н ??м чери башлаган азыклар бирерг? ярамый. Авырган очракта хайваннарны? агулану чыганагын ачыклыйлар ??м рационнан токсиннар булуга шикле азыкларны алалар, авыру хайваннарны д?валыйлар. Авыру хайванны итк? суярга ярамый.
Шувалова, Е.П. Инфекционные болезни: учебное пособие для вузов/ Е.П. Шувалова, Е.С. Белозеров, Т.В. Беляева, Е.И. Змушко; Под ред. Е.П. Шуваловой. - Ростов н/Д: Изд-во ≪Феникс≫, 2005. - 960 с.
- Ветеринарная медицина:Русско-татарский энциклопедический словарь / Авт.-сост.:
В39 Ф.Г.Набиев, Г.Ф.Кабиров, Г.3.Идрисов, М.X.Харисов; Под общ. ред. Ф.Г.Набиева.? Казань:
Магариф, 2010.? 495 с.