Википедияд?
Р?с?лев
фамилияле башка кешел?р турында м?кал?л?р д? бар.
Атилла Расих
, тулы исеме
Атилла Кадыйр улы Р?с?лев
? к?ренекле
татар
язучысы
, Хезм?т Кызыл Байрагы (
1976
), ≪Почет Билгесе≫ (
1966
) ордены лауреаты,
Г.Тукай исеменд?ге ТР Д??л?т премиясе
иясе (
1981
),
СССР Язучылар берлеге
?гъзасы (
1946 елдан
).
Ул
1915 елны?
16 сентябренд?
Т?ркияне?
Истанбул
ш???ренд? д?ньяга кил?.
Беренче б?тенд?нья сугышы
чорында аны? ?тисе Кадыйр (Габделкадыйр) ??м?гате ??м якын туганнары бел?н ха? с?ф?рен? китк?н ?иренн?н, ил чикл?ре ябылу с?б?пле,
Т?ркияд?
тоткарланып калган була. Русияд?ге т?п торган ?ирл?рен? ?
Троицк
ш???рен? алар Атилла туганнан со? ике ел ярым вакыт ?тк?ч ?
1918 елны?
мартында гына ?йл?неп кайталар, ? баланы? туу вакыты бабасы
З?йнулла х?зр?т
тарафыннан ялгышыпмы, башка бер?р с?б?пт?нме м?чет д?фт?рен? (метрикага)
1916 ел
бел?н терк?л?.
Унике яшен? кад?р Атилла Троицк ш???ренд? яши ??м татар м?кт?бенд? укый. Алтынчы сыйныфка укырга килг?ч, аны мулла малае сылтавы бел?н м?кт?пт?н с?р?л?р. Шуннан со? Р?с?левл?р гаил?се
1928 елда
Троицкины ташлап
Казанга
к?чеп кит?рг? м??б?р була. Биред? Атилла укуын бишенче сыйныфтан башлап ?идееллык рус м?кт?бенд?, аннары Вахитов исеменд?ге сабын заводы каршындагы урта белем бир? торган ФЗ? (фабрика-завод ?йр?нчекл?ре) м?кт?бенд? д?вам иттер?. ФЗ? м?кт?бен т?мамлагач, ул
1933 елны?
к?зен? кад?р шул ук заводта токарь булып эшли. Югары белем алуны ?зен? максат итеп куйган Атилла шул елны ук
Казанда
?ле к?пт?н т?гел ген? ачылган
авиация институтына
укырга керерг?
гариза
бир?. Дус-ишл?рене? ки??ше бел?н ул, ?зе турындагы анкетаны тутырганда, н?сел-чыгышын хезм?тк?р гаил?сенн?н дип к?рс?т?. ?мма бернич? айдан со? бу фаш ител?, ??м аны, ≪чыгышын яшереп совет югары уку йортына кереп оялаган дошман элементы≫ дип, институттан куып чыгаралар. Шулай да студент егет, рухын т?шермич?, ?зене? гражданлык хокуклары ?чен к?р?шерг? карар кыла. Ул, кир?кле к?газьл?рен ?зерл?п ??м
СССР
Югары уку йортлары халык комиссариаты ?ит?кчелеген? гариза язып,
М?ск??г?
кит?, анда атна-ун к?н чамасы наркомат бинасы бусагасын таптап й?ри торгач, гаризасына у?ай р?сми ?авап алуга иреш? а?а югары уку йортына укырга кер? хокукы кире кайтарыла.
Аннары Атилла Расих
Казанга
кайта, монда идеологияг? б?тенл?й катышы булмаган уку йортына ?
Казан д??л?т ветеринария институтына
укырга кер?. Анда ул
1934
?
1938
елларда укый. Институтны т?мамлагач, бераз
Дагстанда
, аннары Татарстан ?ир эшл?ре комиссариатында зоотехник булып эшли.
1940 елны?
гыйнварында х?рби хезм?тк? чакырыла ??м, х?рби хезм?т м?дд?те туларга санаулы к?нн?р ген? калганда
Алмания
бел?н сугыш башланып,
1941 елны?
к?зенд? фронтка озатыла, Ватан сугышы бетк?нче, х?р?к?тт?ге армияд? була: х?рби фельдшер сыйфатында
М?ск??д?н
алып
Эльба
елгасы ярларына кад?р сугышчан юл уза.
1945 елны?
ахырында армияд?н ис?н-имин кайта, аннары язучы
Татарстанны?
Республика терлекчелек станциясенд? кече гыйльми хезм?тк?р булып эшли башлый,
1947
?
1950
елларда Казан д??л?т
ветеринария
институты каршындагы аспирантурада укып,
1950 елда
кандидатлык диссертациясен яклый, аннары
1976 елга
кад?р шул ук институтны? терлекчелек кафедрасында башта ассистент, со?ыннан доцент хезм?тл?рен башкара. Аны? шуннан со?гы хезм?т эшч?нлеге тулысынча ?д?би и?ат бел?н б?йле.
Г.Тукай исеменд?ге Д??л?т премиясен
Атилла Расих ≪Язгы авазлар≫, ≪Ике буйдак≫, ≪Сынау≫ романнары ?чен ала.
1996 елны?
9 маенда
язучы
Казанда
вафат була, Я?а бист? зиратында ?ирл?н?.
М?кт?пт? укыган чагында ук Атилла Расих шигырьл?р ??м балалар с?хн?се ?чен пьесалар язуда актив катнаша.
1930 елда
М?ск??д?
Муса ??лил
м?х?ррирлегенд? чыккан
≪Октябрь баласы≫
журналында ≪Атилла Расих≫ имзасы бел?н (т?х?лл?сне кендек ?бисе Расиха исеменн?н ала) аны? ≪Борылыш≫ исемле беренче хик?ясе басыла. Хик?я ?д?би ????тт?н ?ле бик йомшак булса да, матбугатта исеме к?рен? яшь кал?м тибр?т?чене канатландырып ?иб?р?. Ул Вахитов исеменд?ге сабын заводыны? к?птиражлы газетасы каршында оештырылган ?д?би т?г?р?кк? мавыгып й?ри башлый ??м бу т?г?р?кк? шефлык ит?че танылган ?дипл?рд?н (
Х?с?н Туфан
,
Абдулла Алиш
,
Ибра?им Гази
,
Мирс?й ?мир
?.б.) ки??шл?р ала, и?ат эше серл?рен? ?йр?н?. Н?ти??д?
1934
-
1940
еллар арасында башта ≪Чаян≫, со?га таба ≪Совет ?д?бияты≫ (х?зерге
≪Казан утлары≫
) журналларында яшь ?дипне? с?нгати яктан шактый шома язылган бер т?ркем юмористик хик?ял?ре (≪Касса янында≫, ≪Кызыл ч?лм?к≫, ≪Карак≫ ?.б.) д?нья к?р?.
Сугыш чорында ул фронттагы д??ш?тле вакыйгаларны, совет кешел?рене? рухи ныклыгын тасвирлаган сугыш хик?ял?рен и?ат ит? (≪Ютазы егете≫, ≪Якташларым≫, ≪Дошман тылында≫, ≪Сагынылган м?х?бб?т≫ ?.б.). ?дипне? к?л?мле беренче ?с?ре булган ??м укучылар арасында ки? я?гыраш тапкан ≪Б?хет орлыклары≫ исемле ма?аралы повесте да (1945) фашизмга каршы аяусыз к?р?шк? к?т?релг?н гади совет кешесене? тапкырлыгына ??м батырлыгына дан булып я?гырый.
Атилла Расихны? сугыштан со?гы ?д?би эшч?нлеге и?атыны? жанр ??м тема ягыннан байый, кал?мене? шомара, карашларыны? тир?н?я-?итдил?н? баруы, ?с?рл?ренд? тормышны?, яш?ешне? х?л ителерг? тиешле катлаулы м?сь?л?л?рен к?т?рерг? ??м чагылдырырга омтылуы бел?н характерлы.
Язучыны? к?л?мле ?с?рл?ренн?н институт, ф?н хезм?тк?рл?ре турындагы ≪Ике буйдак≫ (
1963
), ≪Сынау≫ (
1978
) романнары, Беренче татар укчылар полкыны? Гражданнар сугышы елларындагы сугышчан юлы вакыйгаларына б?йл?п тарихи д?реслек, объективлык проблемаларын к?т?рг?н ≪Ка?арманнар юлы≫ романы (
1969
), беренче татар революционеры Х?с?ен Ямашевны? тормышы ??м и?тимагый эшч?нлеген? багышланган ≪Ямашев≫ тарихи трилогиясе (
1967
-
1981
) басылып чыгалар ??м ?д?би т?нкыйтьт? у?ай б?я алалар. Бу ?с?рл?р ?дипне? и?ат активлыгын ??м тематик колачын к?рс?т? бел?н берг? аны? мо?арчы татар прозасында яктыртылмаган тормыш к?ренешл?рен, социаль катлауларны, кеше образларын с?нгатьч? г??д?л?ндерерг? кыю алынуы турында да с?йлил?р.
Бу елларда ?дип хик?я ??м ф?нни фантастика жанрларында да у?ышлы эшл?вен д?вам иттер?. ≪Б?хет орлыклары≫ннан со? язылган ≪С?хи бабай ма?аралары≫ (
1956
), ≪Х?вефле сынау≫ (
1958
), ≪Урланган х?зин?≫ (
1960
) исемле повестьлар татар ?д?биятыны? детектив ??м ф?нни-фантастик жанры х?зин?сен? ?зенч?лекле бер ?леш булып кертелерг? хаклы.
Сикс?ненче елларны? урталарыннан башлап Атилла Расих ?зене? н?сел ш???р?сен?, балачагына б?йле м?гъл?матларны, драматик утызынчы ??м д??ш?тле сугыш елларына туры килг?н гомерене? х?терд? се?еп калган хатир?л?рен, катлаулы к??ел кичерешл?рен терк?п калдыру нияте бел?н ?ч китаптан торган ≪Елларны кичерс?м≫ исемле ист?лек-трилогиясен яза башлый. ≪Ишан оныгы≫ ??м ≪К?газьд?гел?р ??м х?терд?гел?р≫ исемн?ре бел?н аталган беренче ике китап
1991
??м
1993
елларда, беркад?р кыскартылып, ≪Казан утлары≫ журналында басыла, ? ≪Тыныч еллар к?л?г?сенд?≫ исемле т?мамланмаган ?ченче китабыннан ?зекл?р шул ук журнал битл?ренд? ?дипне? инде вафатыннан со? ?
1997 елгы
саннарда д?нья к?р?л?р.
?дип ? хик?я, очерк, публицистика жанрларында да актив эшли. Аны? терлекчелек проблемаларына багышланган ≪Ык суы буенда≫ исемле язмалары ??м ≪Б?ек мог?иза≫ диг?н ф?нни-популяр повесте аерым китаплар булып басылып чыга.
Атилла Расихны? барлык т?п ?с?рл?ре диярлек
рус телен?
т?р?ем? ител? (
м?с?л?н,
Геннадий Паушкин
≪Ямашев≫ (
1967
), ≪Айлы т?нн?р≫ (
1975
) романнарын т?р?ем? ит?
). Ул ?зе д? т?р?ем?челек бел?н мавыга. М?с?л?н, Э. Зрвильне? ≪Приключения доисторического мальчика≫ (≪Тарихкача яш?г?н малайны? к?рг?нн?ре≫,
1953
) ?с?рен, А. Беляевны? ≪Человек-амфибия≫ (≪Су кешесе≫,
1959
) фантастик романын
татар телен?
т?р?ем? ит?.