Бу терминны? башка а?латмалары да бар, аларны карау ?чен
Аракс (м?гън?л?р)
битен? к?чегез.
Аракс
(
т?р.
Aras
,
?рм.
?????
(
A?ak?s
),
?зери.
Araz
,
фар.
???
,
Эрес
[1]
) ?
К?ньяк Кавказдагы
елга. Ул к?нчыгыш
Т?ркияд?
башлана ??м Т?ркия бел?н
?рм?нстан
арасындагы чикл?р буйлап, Т?ркия бел?н
?зербай?анны?
Нахчыван
эксклавы арасында,
Иран
??м ?зербай?ан бел?н ?рм?нстан арасында ??м, ни?аять, ?зербай?ан аша ага, анда
К?р?
елгасына кушыла. Ул
Кече Кавказ
тауларыны? к?ньяк ягыннан ага, шул ук вакытта К?р? Кече Кавказны? т?ньяк битл??л?ренн?н ага. Елганы? гомуми озынлыгы 1072 км т?шкил ит?, ? аны?
су ?ыю бассейны
м?йданы
102 000
км². Уртача су чыгымы 285 м³/сек. Аракс Кавказдагы и? озын елгаларны? берсе.
Аракс ярларындагы ш???рл?р:
??лф?
,
Урдабад
,
Агарак
,
Мегри
,
Си??-Руд
,
С?гатьле
.
Классик борынгы заманда елга юнаннарга
Араксес
(
грек.
?ρ?ξη?
) буларак билгеле булган. Аны? х?зерге
?рм?н
исеме
Аракс
(
?????
). Тарихи яктан ?рм?нн?р аны
Эрасх
(
Калып:Lang-xcl
) дип атаганнар, ? аны?
борынгы г?р?и
исеме
Рахси
(
?????
).
?зерич?
елга
Араз
(
Araz
) дип атала.
Фарсы
??м
к?рд
телл?ренд? аны? исеме
Арас
(
???
), ??м
т?рекч?
ул шулай ук я?гырый.
-
Aras
(Арас) с?зе Джеймс Уайльдны? 1855 елгы картасында.
-
1856 елгы тагын бер карта, анда бу елга
Aras
с?зе бел?н билгел?нг?н.
Аракс елгасы Варто районы чигенд?ге
Бинг?л тауларыннан
Ко?агун, Даллы ??м Орман инешл?ре бел?н тотыла ??м
Текман
районы
Кырыкхан
авылы тир?сенд? бер урында Аракс елгасы бел?н кушыла.
[2]
[3]
Аракс елгасы Дигордан к?ньяк-к?нчыгышта
Ахурян елгасына
кушыла. Дигордан ул
?рм?нстан?Т?ркия чиге
буйлап ага, ? аннары Т?ркияне ?зербай?анны?
Нахчыван
эксклавы бел?н тоташтыручы коридор янында уза. Аннары ул Иран??рм?нстан ??м Иран??зербай?ан чикл?ре буйлап д?вам ит?.
[4]
Аракс елгасы бернич? эре кушылдыгы бел?н туклана, шул ис?пт?н Т?ркияд? урнашкан Карс елгасы ??м
Чылдыр к?ленн?н
су ?ыючы Арпачай (шулай ук Ахурян буларак билгеле), ?рм?нстанда
Севан к?лен?
кушылган ?раздан елгасы ??м т?ньяк-к?нчыгыш Иран ?зербай?анны?
Савалан
тауларында башланган Каре Су.
[5]
?рм?нстан ??м??рияте территориясене? 76 % Аракс бассейнына карый.
Т?б?нд?ге елгалар Аракс кушылдыгы булып тора, чыганактан тамагына кад?р:
[6]
[7]
[8]
Кайбер х?зерге тикшерен?чел?р елганы? исемен
борынгы фарсы теленн?н
*a-rax?a
килеп чыккан ??м ≪якты т?гел, болганчык≫ дип а?латалар.
[9]
Фарсы империясенд? Аракс елгасы 1747 елгы картада.
?рм?н традициясенд? елга легендар ?рм?н ата-бабасы
?айкны?
оныгы Араст х?рм?тен? аталган. Со?рак бу исем Аракска кад?р эллинлаштырылган.
[10]
Елганы? исеме
К?р?-Аракс м?д?нияте
?чен кулланыла, ул
К?р?
??м Аракс елгалары ?з?нлекл?ренд? ч?ч?к аткан тарихка кад?рге халык. Елга шулай ук Вергилийны? ≪Энеида VIII≫ не? со?гы б?легенд? ≪к?перг? ачулы≫ дип иск? алына, ч?нки римлылар аны? аша к?пер т?зег?нн?р, шу?а к?р? ул яулап алынган. Аракс елгасы
Изге Язмаларны?
Ги?он
??м
Пишон
елгалары бел?н ассоциациял?н?.
Роберт Хьюсен
Араксны ?рм?нстанны? берд?нбер ≪чын елгасы≫ ??м ?рм?н халкыны? горурлыгы символы булган ≪Аракс ана≫ дип тасвирлаган.
[11]
Страбон
китерг?н риваять буенча, борынгы заманнарда ?рм?нстанда Аракс елгасыны?
Каспий ди?гезен?
агымы булмаган, л?кин тигезлекл?р буйлап агып чыккан ??м агымсыз к?л барлыкка китерг?н.
[12]
Ислам вакытында Аракс гар?п теленд?
?л-Рас
(х?зерге
?р-Рас
бел?н бутамаска), ? фарсы-т?рек контекстында
Арас
буларак билгеле була.
[4]
Х?зерге тарихта Аракс географик с?яси чик буларак ???миятк? ия була.
Г?листан
??м
Т?ркм?нчай
килеш?л?ре шартлары буенча елга Р?с?й империясе ??м
Ка?ар Ираны
арасында чик буларак сайлана, ч?нки со?гысы Р?с?йг? ?зене? Кавказ территориял?рен бирерг? м??б?р була.
[13]
1970 елда
Иран
??м
Советлар Берлеге
Иранны?
Полдашт
тир?сенд?
Аракс буасын
ясап, шул
ук исемд?ге сусаклагыч
булдырганнар. 2012 елдан ?рм?нстанны?
Мегри
ш???ре янында
Мегри буасы
т?зел?.
[14]
- ↑
Инструкция по русской передаче географических названий Ирана.? М.: Наука, 1979.? С. 45.
(рус.)
- ↑
(т?р.)
Erzurum Mulki ?dare ?l Haritası
. Harita Genel Mudurlu?u.
- ↑
(т?р.)
Bingol Da?ları
. Do?a Derne?i.
- ↑
4,0
4,1
(ингл.)
Araxes River
.
Encyclopædia Iranica
.
- ↑
(ингл.)
Aras River | river, Asia | Britannica
.
- ↑
(ингл.)
Environmental Performance Reviews - Armenia
. New York and Geneva: United Nations Economic Commission for Europe. 2000.
ISBN
92-1-116775-2
.
http://www.unece.org/fileadmin/DAM/env/epr/epr_studies/armenia.pdf
. Retrieved 2014-07-13
.
- ↑
(рус.)
Аракс
,
Зур совет энциклопедиясе
- ↑
(ингл.)
Reducing Trans-boundary Degradation of the Kura-Aras River Basin
,
UN-Water
- ↑
(алм.)
Schmitt R.
Medisches und Persisches Sprachgut bei Herodot // ZDMG. 1967. 117. S. 136.
- ↑
(ингл.)
Bauer-Manndorff, Elisabeth (1981).
Armenia: Past and Present
. Armenian Prelacy. p. 49.
- ↑
(ингл.)
Hewsen, Robert (1997).
Hovannisian, Richard G.
. ed.
The Armenian People From Ancient to Modern Times. Volume I: The Dynastic Periods: From Antiquity to the Fourteenth Century
. New York:
St. Martin's Press
. p.
7
.
ISBN
0-312-10169-4
.
https://archive.org/details/armenianpeoplefr00rich_0/page/7
.
- ↑
(ингл.)
Strabo, Geography, Book 11, chapter 14
.
- ↑
(ингл.)
Dowling, Timothy C. (2 December 2014).
Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond ...
.
ISBN
9781598849486
.
https://books.google.com/books?id=KTq2BQAAQBAJ&q=russo+persian+war+1804-1813&pg=PA728
. Retrieved 23 April 2015
.
- ↑
(ингл.)
News: Meghry Power Plant Kicks off
. Iran Water & Power Resources Development Co. (17 November 2012).