한국   대만   중국   일본 
Туган тел ? Wikipedia Эчт?лекк? к?ч?

Туган тел

Wikipedia ? ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Туган тел latin yazuında])
( Ана теле битенн?н юн?лтелде)

Габдулла Тукай тарафыннан 1909 елда язылган шигыре турындагы м?кал? ?чен ≪Туган тел≫ шигырен карагыз.

Бу терминны? башка а?латмалары да бар, аларны карау ?чен Туган тел (м?гън?л?р) битен? к?чегез.
Туган тел
Кил?се икенчел тел
Кайда ?йр?нел? социолингвистика [d]
Моны? каршысы чит тел
  Туган тел Вики?ыентыкта
Аз?рбай?анны? Нахичевань (рус.) ш???ренд? туган телг? ??йк?л

Беренчел тел (шулай ук L1 яки туган тел [1] ) ? кеше тумыштан (ягъни сабыйлыктан ) яки критик период (ингл.) д?вамында ?йр?нг?н [2] , яки кеше и? яхшы ?зл?штерг?н ??м еш шул кешене? социологик м?д?ни кемлеге ?чен нигез булган тел (л?р).

Шул с?б?пле, кешене? беренче телд?н тыш с?йл?ш? алган бар башка тел(л?р) икенчел тел дип атала(лар) [3] .

Телл?р т?рл?рен? (рус.) килг?нд?, кайбер телл?рд? яки ??мгыяви катламларда кулланылган туган тел яки ана теле терминнары кешене? беренчел тел урынына этник т?ркемг? б?йлелеген к?рс?т? ?чен кулланыла. [4] . Кеше тормышында т?п ролен уйнаган беренчел телл?ренн?н берсе доминант тел (Кешене? к?нд?лек тормышында ??м эшч?нлегенд? и? к?п кулланылган тел) [5] яки еш ки?р?к контекстуаль м?гън?ле т?п тел термины бел?н билгел?н?. Бу м?съ?л?д? тулырак м?гъл?мат ?чен т?б?нд?ге Терминология б?леген карагыз.

Терминология [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Ф?нни ?йл?нешт? кайвакыт очраган туган тел термины кешене? теге яки бу телд? шул телд?н тыш бернинди телд? с?йл?ш? алмаган кеше д?р???сенд? с?йл?ш? белг?н д?р???сен билгел?? ?чен кулланыла. Шулай ук, кайбер телл?рд? туган тел т?шенч?не билгел?? ?чен еш ана теле т?шенч?сен билгел?г?н с?зне куллану с?б?пле, бу ике термин арасында аермыйлар. Т?п тел (контекст буенча к?пм?гън?ле) ??м доминант тел т?шенч?л?ре арасында да охшаш х?л к?з?тел?.

Ана-ата теле [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

"Ана-ата теле" терминны? чыгышы баланы? тел с?л?тл?ре анасы/атасы тарафыннан ?стерел? башлый ??м шулай булгач анасы с?йл?шк?н тел бу баланы? т?п теле булачак диг?н т?шенч?д?н кил?. ?ягъни б?ген шундый карашларны? тулысынча мантыйксыз булуын ?йтеп була. Термин берече тапкыр Католик руханил?р тарафыннан ?зл?ре кулланган латин теле урынына ?ирле халык бел?н аралашу ?чен кулланылган телне билгел?р ?чен уйлап чыгарыла. [6]

Сидней ш???ренд? Халыкара туган тел к?нен? багышланган ??йк?лне ачу м?р?симе , 19 февраль 2006

Джон Рональд Руэл Толкин ?зене? 1955 елгы " Инглизч? ??м уэльсча (ингл.) " лекциясенд? "туган тел" бел?н "бишек теле" арасындагы аермасын билгели - со?гысы кеше ?зене? беренче балачак елларында ?йр?нелг?н тел булса, кешене? чын "туган теле" б?лки башка булуы ихтимал, ягъни м?съ?л?н табигый тел ?чен т?м (ингл.) бел?н билгел?н? алуы м?мкин, ??м со?рак тормышны? д?вамында теге яки бу тел яки диалект ?чен к?чле эмоциональ б?йл?неш буларак п?йда булуы ихтимал (Толкин ?зене? очрагында шундый б?йл?неш аеруча Уэст Мидландс (ингл.) регионында таралган Миддл Инглиш (ингл.) ?чен тууын билгел?г?н иде).

Туган тел [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Шулай да беренче булып ?йр?нелг?н тел кешене? доминант тел булмавы да ихтимал ? м?сь?л?н гаил?л?ре я?а тел мохитен? к?чк?н иммигрант балалар ?чен, яки ана телен балачакта ?йд? (??мгыятне? к?пчелеге тарафыннан кулланылган тел урынына) ?йр?неп, со?рак беренче ?йр?нелг?н телне (ингл.) ?лешч? яки тулысынча югалткан кешел?рд? ( телне? онытылуын (ингл.) карагыз).

Кай бер очракларда, кешене? бернич? туган тел булуы да м?мкин ? м?съ?л?н баланы? ата-аналары т?рле телл?рд? с?йл?шк?нд?. Бу балаларны/кешел?рне гад?тт? билингв (ингл.) дип атыйлар.

Туган телен билгел?? [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

  • Чыгыш нигезенд?: беренче буларак ?йр?нелг?н тел(л?р) - (кеше ?зене? беренче д?вамлы с?йл?м аралашуларны оештырган тел).
  • Эчке идентификация нигезенд?: кеше с?йл?ш?че буларак ?зен идентификациял?г?н тел(л?р);
  • Тышкы идентификация нигезенд?: кешене? бу тел(л?р)д? с?йл?ш?че буларак идентификциял?нг?н тел(л?р), башкалар тарафыннан.
  • Лингвистик компетенция (ингл.) нигезенд?: кеше и? яхшы белг?н тел(л?р).
  • Функция нигезенд?: кеше ягыннан и? к?п кулланган тел(л?р).

Википедияне? рус телле б?легенн?н [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Туган тел ? Социолингвистика (рус.) ??м Этнология (рус.) ф?нн?рене? т?п т?шенч?се , ?лег? дисциплина-ара статусны алды [7] . ?лег? ≪Туган тел≫ терминыны? берд?м билгел?м?се юк, бу термин ?лег? бик т?рле, кайвакыт каршылыклы м?гън?д? кулланыла [8] [9] [10] [11] [12] .

Махсус ?йр?н?сез бала чагында ?зл?штерелг?н тел [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Бер концепция буенча (Д. С. Ушаков, В. И. Беликов ??м Л. П. Крысин, Д. Кристал), туган тел дип кеше балачагыны? беренче елларыннан башлап тел мохитенд? яш?п махсус ?йр?н?сез ?зл?штерелг?н телне билгелил?р [13] [14] ( беренче тел ). Бала т?рле д?р???д? бернич? телне д? ?зл?штер? ала, л?кин шундый очраклар ки? таралмаган. Махсус ?йр?н? н?ти??сенд?, яки тел мохитенд? буларак ?лк?нр?к яшт? ?зл?штерелг?н тел икенчел тел (рус.) дип атала [15] (шундыйларны? да бернич? булуы ихтимал).

Кайбер авторлар туган ??м беренче тел т?шенч?л?рне аералар. Бу аеруны? с?б?бе, тормышта кешене? туган теле тормыш д?вамында алмашыну очраклары булуы [16] . Вахтин ??м Головко язган социолингвистика д?реслеге ≪ана телене? ? туган теле булуы, туган телене? ис? беренче тел булуын ?ичшиксез билгел?? урынсыз≫ дип махсус ассызыклап ала [17] .

Функциональ тарафтан беренче тел [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Икенче т?шенч? буенча, туган тел ? кешене? табигый р?вешт?, ягъни махсус ост?м? к?ч тал?п итмич?, уйлауда ??м ?з фикерл?рен с?йл?мд? ??м язуда белдер?д? кулланылган [7] ??м кеше тарафыннан ≪максималь тир?н ??м тулы р?вешт? ?зл?штерелг?н, уйлау ?чен и? кулай, ?и?ел ??м у?айлы, аралашуда и? еш кулланылган≫ [9] тел дип билгел?н? (т?п [11] , яки функциональ тарафтан беренче тел ).

Кайбер авторлар, киресенч?, туган ??м функциональ тарафтан беренче тел т?шенч?л?ре ти? булмау яклы [18] . Социолингвистика буенча ф?нни эшл?рд? кешене? ?з компетенциясе нигезенд? башка бер кеше ?чен ≪туган тел≫ нинди булуын билгел??не? кимчелекл?ре ассызыклана. Еш икетелле кешел?р бер (укуда кулланылган булган) телне яхшырак белс?л?рд?), аффектив б?йл?леге к?члер?к булган башка телне туган тел дип й?рт?л?р [16] .

Этник кемлек теле [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

?ченче концепция буенча, туган тел кеше ?зен ?гъза буларак идентификациял?г?н бер?р халык яки этник т?ркемне? теле дип б?ял?н?, ягъни шул т?ркемд?ге элекке буыннары, аларны? рухи байлыклары бел?н б?йл??че, этник/милли кемлек нигезе булган тел [7] [18] [19] [20] [21] .

Шулай ук кайбер авторлар ≪туган тел≫ терминны этник к?злегенн?н билгел??не д?рес к?рми. ≪Социолингвистика≫ д?реслеге авторлары В. И. Беликов ??м Л. П. Крысин туган тел т?шенч?сенн?н аермалы буларак этник тел [13] т?шенч?сен керт?л?р. Кеше ?чен туган телне? бу кешене? милл?те бел?н бер булмау м?мкинлегед? бар (еш очраган в?згыять, аеруча XX гасыр ?чен хас булган глобаль миграция агымнары с?б?пле) ? кеше нинди телне? туган тел булуын ?зе ген? билгели [22] .

Телл?рне? к?пт?рлелеген саклау м?съ?л?сен? игътибарны ??леп ит? ?чен ЮНЕСКО Халыкара туган тел к?нен булдырды.

Чыганаклар [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

  1. ↑ Руслан Трапезников:"?земне чын татар дип ?йт? алам. Икенче яклардан килс?м д? татар телен бик яраттым, б?ген ул минем ?чен беренчел тел булып тора.", "Азатлык.org", 2012 елны? 5 июнь, 21.11.2012 тикшерелде
  2. ↑ Bloomfield, Leonard. Language ISBN 81-208-1196-8
  3. ↑ Ялкын.ru/Ике милл?тне? уртак теле:"Инглиз телен ?ир й?зенд?ге 400 миллион кеше туган теле дип таный. ? калган бер миллиарды икенчел тел итеп ?йр?н?.", 23.05.2012, 21.11.2012 тикшерелде , archived from the original on 2015-10-15 , retrieved 2021-08-12  
  4. ↑ "K*The Native Speaker: Myth and Reality By Alan Davies ISBN 1-85359-622-1 Калып:Page needed
  5. ↑ Академик.ру: "Доминант тел" билгел?м?се. (рус.)
  6. ↑ [Ivan Illich] in Patttanayak, 1981:24 cited in "(M)other Tongue Syndrome: From Breast to Bottle"
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Беларуская мова. Прафес?йная лекс?ка: дапам. / а?т.-склад. В. В. Маршэ?ская, ?. В. П?ваварчык, А. С. Садо?ская. ? Гродна: ГрДУ, 2006. С. 7
  8. ↑ Дьячков М.В. Социальная роль языков в многоэтнических обществах. Пособие для университетов и педагогических институтов. ? М.: ИЯНР и ИНПО, 2002. С. 15
  9. ↑ 9,0 9,1 Снитко Е.С., Маймакова А. Понятие родного языка и его интерпретация в современной лингвистике
  10. ↑ http://www.uni.ulsu.ru/aspir/doc/avtoref/2006/06/Suhodoeva.doc (?ле сылтама)
  11. ↑ 11,0 11,1 http://www.philology.bsu.by/files/materialy%20yazyk%20i%20sotsium%202.pdf
  12. ↑ http://elibrary.ru/item.asp?id=11692332
  13. ↑ 13,0 13,1 Беликов В. И., Крысин Л. П. Социолингвистика, М., 2002.
  14. ↑ Толковый словарь русского языка Ушакова ? Родной язык (?ле сылтама) , 1935?1940
  15. ↑ Crystal, David (1997). The Cambridge Encyclopedia of Language . Second edition. Cambridge, Cambridge University Press, p. 372.
  16. ↑ 16,0 16,1 Susanne Romaine. Bilingualism. Second edition. Blackwell Publishing, 1995. P. 22
  17. ↑ Н. Б. Вахтин, Е. В. Головко. Социолингвистика и социология языков. Санкт-Петербург, 2004. С. 46
  18. ↑ 18,0 18,1 архив к?черм?се , archived from the original on 2012-01-18 , retrieved 2012-11-17  
  19. ↑ Василь ?ванишин, Ярослав Радевич-Винницький. Мова ? нац?я. ? Дрогобич: Видавнича ф?рма ≪В?дродження≫, 1994. С. 121
  20. ↑ М?кул?ч Т. М. Мова i этн?чная самасвядомасць. ? Мн. 1996
  21. ↑ http://elibrary.ru/item.asp?id=11839599
  22. ↑ Владимир Филатов. Прикусив родной язык.

Шулай ук карагыз [ ?зг?рт? | вики-текстны ?зг?рт? ]

Portal icon Тел порталы
Portal icon ??мгыять порталы
Чыганак ? https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Туган_тел&oldid=3262039