≪Болгар≫ номерлары≫ кунакхан?се
, яки И.И. Апаковны? (
1897 елдан
?.Г. Х?с?енов
,
1907 елдан
М.-Ш.М. Казаковны?
) табыш китер?че йорты,
XX гасыр
башыннан ≪Болгар≫ номерлары ?
XIX гасыр
азагында ?
XX гасыр
башында
Казанда
эшл?г?н кунакхан?. Казан ш???ренд? б?ек татар шагыйре
Габдулла Тукайны?
тормышы ??м и?аты бел?н б?йле (
Габдулла Тукай 1907-1913 елларда биред? яш?г?н
) мемориаль урыннарны? берсе. Татар архитектурасы ист?леге. Инкыйлабка кад?р кунакхан?д? татар м?д?ниятене? к?ренекле в?килл?ре яш?г?н яки тукталган. 1906-1911 елларда бинада бертуган
Ш?р?фл?рне?
≪?рн?к≫ басмахан?се
эшли.
1908 елдан
≪?л-ислах≫
газетасы м?х?рририяте урнаша.
≪Болгар≫ номерлары у?да.
1895
≪Болгар≫ номерлары.
1952
≪Болгар≫ номерлары урынында я?а бина т?з?.
2011
1866 елда
беренче
гилдия
с??д?г?ре Ибра?им Исхак улы Апаков (
1822
-
1880
) акчасына архитектор Петр Иван улы Романов проекты буенча
Казан
ш???рене? т?б?нге ?лешенд?, Евангелистлар (
х?зерге
Татарстан
) урамы бел?н
М?ск??
урамы чатында,
Кабан к?ле
каршында, элекке
Печ?н базары
м?йданы янында табыш китер?че йорт буларак т?зелг?н. И.И. Апаковны? берд?нбер кызы ? мирасчысы Бибим?рьямбану Ибра?им кызы Шамил (
1884
-
1906 елларда
отставкадагы генерал-майор М?х?мм?тш?фи Шамил никахында була
),
1895 елда
?нисе вафат булгач, зур байлыкка ия булып кала ??м табыш китер?че ?леге йортны
1897 елны?
11 октябренд?
Ырынбурдан
Казанга к?чеп килг?н беренче
гилдия
с??д?г?ре
?хм?т Гали улы Х?с?еновка
(
1837
-
1907
) сата.
??диди
м?др?с?л?рг? химаячелек ит?е бел?н дан казанган ?.Г. Х?с?енов беренче васыятьнам? язганда, табыш китер?че йортны
Ырынбурдагы
≪Х?с?ения≫ м?др?с?сен?
васыять ит?. Л?кин
1907 елда
вафаты алдыннан карарын ?зг?рт? ??м йортны беренче
гилдия
Казан с??д?г?ре
М?х?мм?тшакир М?х?мм?т?ан улы Казаковка
(
1848
-
1932
) сата.
XX гасыр
башында коммерсант Ф?тхулла ?хм?дуллин табыш китер?че йортны? беренче катын арендага алып, ≪Болгар≫ номерлары (
нумерлары
) дип аталган кунакхан? ача.
Печ?н базары м?четен?
??м
Печ?н базарына
якын урнашуы с?б?пле, ≪Болгар≫ номерлары татар зыялылары арасында популяр була, Казанны? татар м?д?нияте ?з?ген? ?верел?.
1906
-
1916 елларда
бинада
≪Йолдыз≫
газетасы (н?шире
?хм?т?ади Максуди
) м?х?рририяте урнаша.
1906 елда
?.Н. Максуди ≪Болгар≫ номерларында беренче милли китапхан? булган ≪
Китапхан?и Исламия
≫ ача (
со?рак ≪Китапхан?и Исламия≫ китап бастырып сатучы с??д?г?р
К?римовлар матбагасы
урнашкан
бинага
к?ч? ??м
1928 елга
кад?р шунда эшли
).
1907 елда
≪Болгар≫ номерларында
Ш?рык клубы
эшли башлый.
1908 елда
≪Болгар≫ номерларыны? бер б?лм?сенд?
≪?л-ислах≫
газетасы (?ит?кчесе
Фатих ?мирхан
) урнаша.
1910 елда
нигезл?нг?н, ике атнага бер саны чыгучы татар сатирик ≪
Ялт-Йолт
≫ журналыны? м?х?рририяте д? М.-Ш. М.Казаковны? табыш китер?че йортында урнашкан була.
1906
-
1911 елларда
бинада бертуган
Ш?р?фл?рне?
≪?рн?к≫ басмахан?се эшли.
≪Ялт-Йолт≫
,
≪Т?рбия≫
журналлары, ≪
?хбар
≫ ??м
≪Казан м?хбире≫
газеталары ≪?рн?к≫ басмахан?сенд? басылган.
Инкыйлабка
кад?р т?рле елларда ?леге кунакхан?д? татар м?д?ниятене? к?ренекле в?килл?ре (
Габдулла Тукай
,
Фатих ?мирханнан
тыш
) ? шагыйрь
С?гыйть Р?миев
, инкыйлабчы
Мулланур Вахитов
, артист
В?лиулла Мортазин-Иманский
, булачак тарихчы
Габделбари Баттал
(
1925 елдан
Т?ркияд?
Габдулла Баттал-Таймас
) яш?г?н яки тукталган.
Тормышыны? со?гы елларын (
1907
-
1913
, ?зеклекл?р бел?н
) б?ек татар шагыйре
Габдулла Тукай
(
Габдулла М?х?мм?тгариф улы Тукаев,
1886
-
1913
) ≪Болгар≫ номерларында ?тк?р?,
Клячкин шифахан?сен?
д? шушыннан алып кит?л?р. Биред? и? яхшы ?с?рл?рен (
≪Пар ат≫, ≪Ш?р?ле≫, ≪Бер татар шагыйрене? с?зл?ре≫, ≪Туган ?ирем?≫ ?.б.
) и?ат ит?. Тукай тормышыны? ?леге чоры турында
Сибгат Х?кимне?
≪
Кырыгынчы б?лм?
≫ поэмасында с?з бара
[1]
.
1917
-
1990 елларда
бина китапхан?, торак итеп файдаланыла.
1990 елларда
бинаны т?зекл?ндер? кир?клеге турында с?йл?ш?л?р булып ала, т?з?т? эшл?ре башлана (м?с?л?н, т?б? калае алмаштырыла, нигезе ныгытыла ?.б.)
1998 елны?
сентябренд? (ТР м?д?ният министры
Зил? В?лиева
), татар зыялылары ??м ??м?гатьчелек каршы булуга карамастан,
Габдулла Тукай
яш?г?н б?лм? сакланган бина урнашкан урын я?а бина кору ?чен (
я?а бинада Тукай мемориаль б?лм?сен торгызу шарты бел?н
) ≪
Татнефть
≫ ширк?тен? тапшырыла. ТР президентыны? ≪
я?а т?зелг?н бинаны? ?ске ике катын кире с?т?рг?
≫ диг?н к?рс?тм?се ?т?лми
[2]
. Т?з? эшл?ре бетк?ч, ≪Болгар≫ номерларыны? фасады имитациясе ген? калган я?а бинада ≪Татарстан≫ торак комплексы ачыла
[3]
.
XX гасыр
башында табыш китер?че йорт ?чен т?зелг?н бина ?рн?ге. Кирпечт?н ?ч катлы итеп, XIX гасырны? II яртысы рус архитектурасыны?
эклектика
стиленд?,
классицизм
формаларын саклап т?зелг?н фасад челт?рл?п эшл?нг?н кирт?ле балконнары бел?н аерылып тора. Икенче, ?ченче катларда ? торак б?лм?л?р. XIX гасыр ахырында
Казанны?
борынгы гербы ? канатлы
Зилант
еланы формасындагы флюгеры булган, артык биек булмаган почмак манарасы корыла.
2011 елда
бина тулысынча ?имертел?.
- Казань в памятниках истории и культуры (
составители
С.С. Айдаров, А.Х. Халиков, М.Х. Хасанов, Н.Н. Алеев). К.: ТКН, 1982.
- Каримуллин А.Г.
Татарская книга начала ХХ века. К., 1974.
- Кузьмин В.В., Смыков Ю.И., Халиков А.Х.
Казань. Путеводитель. К., 1977.
- Радик Салихов,
Рамиль Хайрутдинов
.
Республика Татарстан: Памятники истории и культуры татарского народа (конец XVIII ? начало XIX веков). К.: Фест, 1995.
ISBN 5-900866-01-7