IATA
(
I
nternational
A
ir
T
ransport
A
ssociation,
Turkce
:
Uluslararası Hava Ta?ımacılı?ı Birli?i
), sadece
havayolu
?irketlerinin uye olabildi?i, uluslararası bir ticaret kurulu?udur. Kurumun merkezi
Kanada
'nın
Montreal
?ehrindedir.
IATA; emniyetli, guvenli ve ekonomik hava ula?ımını sa?layabilmek amacıyla havayolları arası bir kurulu? olarak 1945 yılında
Havana
, Kuba'da kurulmu?tur. Kurulu?unda IATA'nın sadece 31 ulkeden 57 uyesi vardı. ?imdi ise dunya genelinde 140 ulkeden 270'in uzerinde uyeye sahiptir. Modern IATA, ilk uluslararası tarifeli ucu?un yapıldı?ı, 1919 yılında kurulan "International Air Traffic Association"un devamıdır.
?lk eski IATA, kucuk olcekli olarak ba?ladı ve yava? yava? buyudu. 1939 yılında
Pan America
’ın katılımına kadar katılım Avrupa havayolları ile sınırlı idi. 1945 sonrası IATA daha sistematik bir organizasyon ve daha geni? bir altyapı ile dunya genelindeki sorumluluklarını bir an once yerine getirmek zorundaydı.
Bu durum IATA’nın amaclarının 1945 ana sozle?mesinde (Articles of Association) 1939 oncesine nazaran daha kesin bir ?ekilde belirlenmesine yol acmı?tır.
- Tum dunya insanlarının yararı icin guvenli, duzenli ve ekonomik hava ula?ımının yaygınla?tırılması, hava ticaretinin geli?tirilmesi ve bu konularla ilgili sorunların uzerinde calı?ılması,
- Do?rudan veya dolaylı olarak uluslararası hava ula?ım hizmeti ile ilgilenen hava ula?ım giri?imleri arasında i? birli?i ortamları hazırlamak,
- Yeni olu?turulmu? Uluslararası Sivil Havacılık Te?kilatı (
ICAO
- International Civil Aviation Organization) ve di?er uluslararası organizasyonlarla ile i? birli?i kurmak,
?lk gunlerinde, IATA’nın en onemli gorevlerinden biri teknik konulardı cunku guvenlik ve guvenilirlik bir havayolu i?letmesinin en temel i?levlerindendir. Bu i?levler, hava seyruseferinde, havayolu altyapısında ve ucu? operasyonlarında en yuksek standartları gerektirmektedir.
ICAO
standart ve uygulamalarla ilgili ilk tasla?ını olu?tururken IATA havayolları bu i? icin cok onemli verileri sa?lamı?tır. 1949 yılı itibarıyla, taslakların birco?u hazırlanmı?, Uluslararası Sivil Havacılı?ı idaresinin temelleri olu?turuldu?u ve hala gecerli olan
Chicago Konvansiyonu
'na ek olarak yansıtılmı?tır.
Bu ilk gunlerde,
ICAO
bolgesel hava seyruseferini koordine etmi?, havaalanlarını ve operasyonel yardımlarını bu tur hizmetleri sa?layamayan ulkeleri desteklemi?tir. IATA,
ICAO
’ya ve
Uluslararası Telekomunikasyon Birli?i
’ne dalga boyu kullanımı uzerinde havayolu verilerini iletmi?tir.
Dunya hava ula?ımı a?ının daha duzgun i?letilebilmesi icin dokumantasyonların ve prosedurlerin standartla?tırılması sa?lam hukuki bir temel gerektirmekteydi. IATA,
ICAO
tarafından Amerika Hava Ta?ımacılı?ı Kanunu aracılı?ı ile duzenlenen uluslararası konvansiyonların olu?turulmasına destek olmu?tur. Kurulu?, mu?teri ve ta?ıyıcı havayolu arasında duzenlenen “Ta?ıma ?artları”nın olu?turulmasında cok onemli verilerle katkıda bulunmu?tur. Ayrıca hukuki gundemdeki, ilk konulardan biri de 1929’da imzalanan Var?ova Konvansiyonu’nun revize edilmesi ve guncellenmesidir.
Var?ova Konvansiyonu
yolcu olum veya yaralanma ve kargo kaybı veya hasarı durumlarında havayolunun sorumluluklarını belirlemektedir.
Sa?lam bir teknik ve hukuki cerceve dahilinde i?letmenin calı?masının ardından, havayolu ?irketlerinin bir sonraki ihtiyacları da “Kimi nereye ucurabiliriz? Fiyatlandırmayı nasıl yapabiliriz? Birden fazla havayolu ile yapılan ucu?larda odemeler nasıl bolunecek ?interline ? ve havayolları hesaplarını nasıl kapatacak? Sorularına yanıt bulmak oldu.
1944 yılındaki Chicago Konferansı ile
Chicago Konvansiyonu
'nun do?umunu sa?lamı? ve ilk iki soruya cok taraflı yanıt bulmaya calı?mı?, ancak ba?arılı olamamı?tır. Kimin nereye ucabilece?i uzerine sorun iki taraflı goru?meler sonucu cozulmu?tur. 1946 yılında Amerika ile Birle?ik Krallık arasında imzalanan Bermuda Anla?ması iki taraflı olarak imzalanan ve
ICAO
tarafından resmile?tirilen ilk hava ta?ımacılık antla?ması olmu?tur. Gunumuze kadar ulkeler arasında imzalanmı? ve
ICAO
tarafından resmile?tirilmi? 4.000’e yakın anla?ma bulunmaktadır.
?lk gunlerde, hukumetler uluslararası havayolları tarafından belirlenen fiyatları izleme ve belirleme hakkında ısrarcı oldular. Ancak uygulamada bu fiyatları kendi kendilerine geli?tiremediler. IATA, bu amacla Trafik Konferansları duzenlemesi icin, tum fiyat ve oranlar hukumet onayına tabii olmak uzere fiyatlar, kom?u ulkeleri de etkileyebilecek tarifeler arası tutarsızlıklar ve boylece trafik sapması giderilerek mantıklı bir seviyeye oturtuldu. Bu durumda, fiyatların ongorulebilmesi nedeniyle havayolu ?irketleri birden fazla havayolu ile uculması gereken seyahatlerde di?er havayollarında Janerio]]’da 1947 yılında yapıldı. Burada neredeyse hava ta?ımacılı?ının hemen hemen her hususlarını kapsayan 400 konuda ce?itli anla?malara varıldı. Cok sektorlu yolculuklarda ucret olu?turma kuralları, gelir payla?ımı ?pro rata- kuralları, bagaj sınırları, bilet ve airway bill tasarımları ve acente kurma prosedurleri bu ilk toplantıda karar verilen tipik detaylardan bazılarıdır.
Gunumuzde, bu oncu calı?ma, halen gecerli olan ve bunlar gibi di?er bircok konuda da calı?an IATA Cozumleri’ne (IATA Resolutions) yansıtılmı?tır.
- Cok taraflı Interline Trafik Anla?maları: Havayollarının interline a?ı icin temeldir. 300’e yakın havayolu bunları imzalayarak kar?ılıklı olarak biri di?erinin bilet ve airway bill’lerini dolayısıyla yolcu ve kargosunu kabul etmeye ba?lamı?tır.
- Yolcu ve Kargo Hizmetleri Konferans Cozumleri: Bilet ve airway bill’ler icin ce?itli standart formatlar ve teknik ozellikleri icermektedir.
- Yolcu ve Kargo Acente Anla?maları ve Satı? Ace biletlerini kabul etmeye ba?ladılar. Bu da interline i?lemini do?urdu. Gunumuzde bu i?lem sayesinde yılda 50 milyon uluslararası havayolu yolcusu, biletlerini tek bir yerden ve tek bir doviz kurundan odemekte ancak seyahatlerini en az iki belki be? veya altı havayolu kullanarak tamamlamaktadır. Bu havayolu ?irketleri de tamamen farklı para birimlerinin kullanıldı?ı farklı ulkeler olabilmektedir.
Dunya geneli icin ilk Trafik Konferansı [[Rio nta Kuralları: IATA uye havayolu ?irketleri ve onaylanmı? acenteleri arasındaki yolcu ve kargo ile ilgili ili?kiyi duzenler.
Interline i?lemlerinden do?an havayolları arasındaki borcların cozumlemesi icin, Ocak 1947’de Clearing House kurulmu?tur. ?lk yılında, 17 havayolu 26 milyon Amerikan Doları borc burada cozulmu?tur. 1994 yılı itibarıyla Clearing House’da havayolu olmayan ?irketler de dahil olmak uzere 380 katılımcı bulunmaktadır. Toplam cozumlenen miktar ise 22.8 milyar Amerikan Doları’dır. Tipik olarak katılımcıların yuzde 90’ın alacakları borclarından silinerek cozumlenmekte ve para transferi gerekmemektedir gorevlendirildi. Burada iki amac vardı: Fiyatlandırmadaki vah?i rekabeti engellemek ve tuketici yararı icin fiyatları olabilecek en du?uk seviyede tutmak.
.
Uluslararası hava ula?ımı, 1945’li yıllardan 1973 yılındaki petrol krizine kadar iki basamaklı de?erlerle buyumu?tur. Bu buyumenin arkasındaki en buyuk etken de teknik acıdan ya?anan geli?melerdir. 1950’lerin ba?ında ucmaya ba?layan turbo pervaneli ucaklar, 1958 yılında Atlantik otesi ucabilen jetler, 1970’lerde geni? govdeli ucaklar ve yuksek by-pass oranlı motorlar ve daha sonra geli?mi? aviyonik sistemler bu teknik geli?melerin ornekleridir. Bu geli?meler daha yuksek hızlara, daha buyuk boyutlara ve daha du?uk maliyetlere yol acmı? ve sonuc olarak daha du?uk ucretler ortaya cıkmı?tır. ?nsanların reel gelirlerinin ve tatil icin harcamak istedikleri zamanın artması hava ula?ımına olan talepte bir patlama ya?anmasına neden olmu?tur.
Do?al olarak hava ula?ımındaki artan talep IATA’nın faaliyetlerinde artı?a neden olmu?tur. Teknik calı?malar a?a?ıda listelendi?i gibi yedi alanda geli?ti.
- Aviyonik ve telekomunikasyon, cok buyuk oneme sahip seyrusefer fonksiyonlarının geli?tirilmesi.
- Muhendislik ve Cevre, ucak gurultu ve di?er gaz emisyonları ile ilgili IATA politikalarının belirlenmesi.
- Havaalanları, havayolu ?irketlerinin, havaalanı terminalleri ile ilgili ihtiyacların sa?lanması. Ucu? ??letme, minimum ucak mesafesi ve hava rotaları gibi guvenlik faktorlerin uzerine calı?ılması.
- Tıbbi, ucu? ekibinin sa?lık standartlarını incelemi? ve engelli yolcular icin hava ula?ımın sa?lanabilmesi.
- Tesis, havaalanlarından insan ve e?yaların akı?ının hızını ?ozellikle gumruk ve gocmen i?leri ile ilgili- artırılması.
- Emniyet, ucak kacırma ve sabotajların engellenerek yolcu ve kargolarının guvenli?inin sa?lanması ve biletlerde sahtecilik ve hırsızlı?ın engellenmesi.
IATA’nin hukuki cabaları, hızlı buyumenin ya?andı?ı donemle ilgili yeni teknolojilerin etkisini de getirmi?tir. yeni Ucak ve sistemleri, elektronik veri i?leme ve satı?-pazarlama tekniklerindeki geli?meler uzerinde endustriye tavsiyeler vermi?tir. Bu donemde, kacırma ve sabotaj eylemlerinde bir artı? gozlendi?inden, IATA ilk uluslararası hukuki kar?ı onlemleri belirleyen Tokyo, Hague ve Montreal Konvansiyonları’nın yapılmasında yardımcı olmu?tur.
1960’larda otomasyon havayolu i?letmelerinin ortak ozelliklerinden olmu?tur. Ancak bu i?lemlerde bir standardizasyon bulunmamaktaydı. Bunun uzerine IATA, bugun hala kullanılan ?irketler arası veri aktarımı icin standart mesaj formatları olu?turulması calı?malarına katkıda bulunmu?tur.
Amac, havayolu hizmetini geli?tirerek, maliyetlerin azaltılmasını sa?lamaktı. Bu felsefe 1950 ve 1960’lı yıllarda bircok faaliyetin geli?tirilmesine neden olmu?tur. Clearing House’un geli?tirilmesi, Faturalama ve Kapatma Planları (Billing and Settlement Plans) ve Kargo Hesapları Kapatma Sistemleri’nin (Cargo Accounts Settlement Systems) kurulmasına neden olmu?tur. Etki olarak, tek yonlu clearing house’lar acentelerden havayolu ?irketlerine gelir aktarımını hızlandırmı?tır. Satı? acenteleri, akreditasyon i?lemi altında profesyonel durumlarını kanıtlama fırsatına sahip olmu? ve acenteler icin e?itim imkanları sa?lanmı?tır. Gunumuzde dunya genelinde, 81.000 IATA acentesi ve IATA’nın sa?ladı?ı acente e?itim kurslarına katılan 135.000 o?renci bulunmaktadır.
Uluslararası hava ula?ımı vergilendirme ile ilgili ozel sorunlar yaratmaktadır. Bu 2. Dunya Sava?ı’ndan once bile akıllarda olan bir sorundu. IATA bazı vergilerin kanuna uygunlu?unu sorgulamakta ve genel olarak havacılıkta a?ırı vergilendirmenin yaratabilece?i sorunlara hukumetlerin dikkatini cekmeye calı?maktadır. Yolcu ucretleri, havaalanı kullanma ve hava seyrusefer hizmetleri ucretleri 1960 ve 1970’li yıllarda ortaya cıkmı?tır. IATA’nın gorevi bu ucretlerin etkilerini minimize etmek ve bu ucretlerin sadece gerekti?i gibi tesisler icin alındı?ının, ucretlerin maliyetlerle ili?kili oldu?unun ve verimlilik geli?melerinin maliyet projeksiyonlarına yansıtıldı?ından emin olunmasını sa?lamaktadır. Havayolu ?irketinin ulkesi dı?ında kazandı?ı ucretleri zaman zaman o ulkenin merkez bankası tarafından bloke edilebilir. IATA, bu gelirin serbest bırakılması ve ilgili havayoluna transfer edilmesi icin calı?malar yapar.
Birim Yukleme Cihazları veya konteyner’lar kargoların hızlı ve ekonomik olarak ta?ınmasını sa?lar. IATA uyeleri, konteyner’lar icin teknik ozelliklerini belirlediler ve Konteyner kontrol merkezi kurdular. Bu merkezde konteyner’ların hareketleri izlenmektedir. 1955’e kadar, zehirli, yanıcı ve korosif malzemelerin hava ula?ımı tamamen yasaktı. Ardından IATA bu malzemelerin guvenli olarak ta?ınabilmesi amacıyla Tehlikeli Maddeler Kurallarını olu?turdu. Tehlikeli Maddeler’in ta?ınması bir yılda 500 milyon Amerikan Dolar’lık bir i? haline geldi. 10 yıl sonra, Canlı Hayvan Ta?ımacılı?ı Kuralları hayvanların hava ula?ımı ile nasıl ta?ınabilece?ini duzenledi.
I. Dunya Sava?ı sıralarında kurulan ve de?i?en, geli?en dunya ula?ımı ve ticaretini fiziksel ileti?imin mimarı bir kurulu? olan IATA gunumuzde de onemli bir yer i?gal etmektedir.
IATA, ?anghay'da gercekle?en 78. Genel Kurul Toplantısında Pegasus Havayolları CEO'su Mehmet Tevfik Nane'nin IATA Yonetim Kurulu Ba?kanı oldu?unu acıkladı.
[1]