Ton geci?kenli?i , tonlu dillerde bir kelime ya da hece boyunca soyleyi?in di?er bir ses yukselti alanına gecmesine denir. Ton geci?kenli?i, Do?u ve Guneydo?u Asya dillerinde gorulur. Ancak Liberya 'daki Kru dilleri ve Namibya 'daki Ju dillerinde de bu ses ozelli?i gorulmektedir.

Geci?kenlikler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ses yukselti e?risi azaldı?ında, geci?kenli?e ton du?umu , arttı?ında ise ton artı?ı adı verilir. Du?umun ardından eski e?riye geri donuldu?unde ise bu duruma ton dalı?ı adı verilir. Ton once artar sonra yeniden eski e?risine geri donerse buna da zirveleme adı verilir. Ton geci?kenli?i olan dillerdeki bir ton, e?er yakla?ık olarak belirli bir yukselti e?risinde dura?anlı?ını koruyorsa buna duz ton denilir. Daha cok kısa geci?ken bir tonun varlı?ı, tabiat olarak, sonda patlayıcı bir unsuzun ortaya cıkmasına neden olur. Olu?an ses goruntusu kırpılmı?, keskin ve ses kanalında sekteye u?ramı? bir e?ri ortaya cıkar.

Ton geci?kenli?i, geci?ken bir tonun zamanlamasının bir belirginle?tiricili?i olmadı?ı teorisi uzerine kurgulanmı?tır. Oyle ki bazı dil ve aksanlarda, ton du?umu ba?ta ya da sonda olabilir. Ancak, bu tarz geci?kenlikler dillerde oldukca az gorulur. Bununla birlikte, Dinka dilinde , ses du?melerinin ton du?umlerinden sonra gercekle?ti?i gorulmektedir. Yani izlenimsel olarak yuksel bir e?riden sonra bir ton du?umu meydana gelir. Bu ton du?umu ise ses du?mesi ile sonuclanır. (?zlenimsel yuksek ses e?ri alanı + ton du?umu + [???] ) Bu durum izlenimsel bir ses alcak e?ride de meydana gelebilir. (?zlenimsel du?uk ses e?ri alanı + ton du?umu + [???] ) ^[1]

Ton dalı?ı ya da zirvelemesindan daha karma?ık olan sozsel tonlar oldukca nadirdir. Bazı ara?tırmacılara gore hic yoktur. Bu do?al bir sonuc olmasa bile, nazım tekniklerinde uygulanan olcu kullanımları bu tarz ses durumlarına neden olabilirler.

Cincenin bir a?zı olan Kiyang'ın arkaik ?ekillerinde, iki adet "cift geci?ken" sozsel ton bulunmaktadır. Bo?umlanan ses bu diyalektte once du?um e, sonra artı? a sonrasında ise tekrar du?um e u?ramaktadır. Bu kanıtlar, sondaki du?menin sozcuksel olup olmadı?ını belirleyememektedir. Belki de bu durum yalnızca vezinsel birimlerin sonlarında tipik olarak gorulen sapmadan ba?ka bir ?ey de?ildir. Bu yuzden, burumun aslında tipik bir ton dalı?ı ndan ibaret oldu?u savunulabilir. ^[2]

Ceviri yazı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Dilsel eklenti imleri ile geci?kenlik durumları ?u ?ekilde ifade edilir: du?um ?a?, artı? ???, dalı? ?a??, zirveleme ?a??, yuksek du?um ?a??, hafif du?um ?a??, yuksek artı? ?a?? ve hafif artı? ?a??. Ya da basit sekmeli tonlar icin ?u imlemeler kullanılır: Yuksek ?a?, orta ??? ve hafif ?a?.
• Ton imleri ornek olarak ?oyledir: Orta duz ???, yuksek du?um ????, hafif du?um ????, orta artı? ????, hafif artı? ????, dalı? ????? ve zirveleme ?????.
• Latinxua Sin Wenz , Gwoyeu Romatzyh ve Ca?da? Literal Tayvvanca gibi benzer dillerde aynı unlunun de?i?ik tonlardaki farklı soyleyi?leri gorulebilmektedir., Gwoyeu Romatzyh ile Hanyu Pinyin kar?ıla?tırılmı?tır: Bai (b?i), bair (bai), bae (b?i), bay (bai).
• Ozellikle Cince gibi diller yabancı di?er dillerden aldıkları kelimeleri ton geci?kenli?ine uydurdukları icin yapısal olarak bozmaktadır. Orne?in Turkce kutluk kelimesi Cinceye gecti?inde g?d?lu halini almaktadır

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Geci?ken (dil bilimi)
• Ton imleri
• Ton adı

Notlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]