Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Suryanicenin lehceleri
Suryanice
(???? ??????
[a]
[Le???n? Sury?y?],
Suryanice telaffuz:
[l?????ːn?ː sur?j?ːj?ː]
), ayrıca
Surya-Aramice
veya
Klasik Suryanice
,
Afroasya
dil ailesinin
Kuzeybatı Semitik dillerinde
bulunan ve
Arami alfabesinin
bir turevi olan
Suryani alfabesi
ile yazılan bir dildir.
Ebla merkezinde bulunan
Suryanilerin
2. asırda Hristiyanlı?ı kabul etmeleriyle Suryani kulturu Yunan kulturuyle de harmanlanıp guclu ve zengin bir edebiyat meydana geldi. En onemli eser, Kutsal Kitap'ın
Pe?itta
adı verilen Suryanice cevirisidir.
431
Efes
ve 451
Kadıkoy Konsilleri
ile farklı mezheplere bolunen Suryanilerin dil ve alfabeleri de Do?u ve Batı olmak uzere iki ayrı kola ayrılmı?lardır.
Suryani alfabesi
sa?dan sola do?ru yazılır ve 22 harften olu?ur.
?brani Alfabesi
'nin tersine harfler biti?tirildi?inden bu harflerin ba?ta, sonda ve ortada yazılı?ları farklıdır.
| Harf
|
Unicode
|
Okunu?u
|
| 'Alaph
|
?
|
E
sessiz
|
| Beth
|
?
|
B
(
V
)
|
| Gamal
|
?
|
G
(
Gh
)
|
| Dalath
|
?
|
D
(
Dh
)
|
| He
|
?
|
H
|
| Waw
|
?
|
W
(
U
,
O
)
|
| Zain
|
?
|
Z
|
| Heth
|
?
|
H (Gırtlaktan)
|
| Teth
|
?
|
T
|
| Yodh
|
?
|
Y
(
?
,
E
)
|
| Kaph
|
?
|
K
(
H (Bo?azdan)
)
|
| Lamadh
|
?
|
L
|
| Mim
|
?
|
M
|
| Nun
|
?
|
N
|
| Semkath
|
?
/
?
|
S
|
| 'E
|
?
|
Sessiz
|
| Pe
|
?
|
P
(
F
)
|
| Tsadhe
|
?
|
TS
|
| Qoph
|
?
|
Q
|
| Re?
|
?
|
R
|
| ?in
|
?
|
?
|
| Taw
|
?
|
T
(
Th
)
|
Batı Suryanicesi:
Bizans
'ın etkisinde kalan
Monofizit
; ?sa'nın tek ve ayrılmaz bir tabiatı oldu?una inanan
Yakubiler
, 680 yılında bunlardan ayrılan ve Monothelitizmi benimseyen (?sa'nın tek tanrısal karakteri olmakla beraber insani iradesinin de oldu?u goru?), daha sonra 1182 yılında
Katolikli?i
benimseyen Lubnanlı
Maruniler
ve ?imdi Katolik olup Bizans ayin bicimine gore ibadet eden
Melkitler
olu?turur.
Do?u Suryanicesi ise
Diofizit
(?sa'nın birbirinden ba?ımsız cift tabiatı oldu?unu savunan goru?)
Nasturiler
(Asurlar) ve daha sonra bunlardan ayrılıp Katolikli?i benimseyen
Keldanileri
olu?turur. Nasturiler Do?u Asurca'yı Cin'e kadar ta?ımı? ve yaymı?lardır. Her iki grupta sesli harflerin okunu?ları farklılıklar gosterir.
Ca?da? Suryanicenin bircok yerel
?ive
ve a?zı olup zamanla dile bircok
Arapca
,
Turkce
,
Kurtce
kelime eklenmi?tir.
[
kaynak belirtilmeli
]
Ca?da? dunya duzeninin etkisiyle yava? yava?
Fransızca
,
Almanca
ve
?ngilizce
kelimeler de dile eklenmektedir.
- Turoyo ????? (Surayt
[6]
):
Yakubi
Suryanilerce konu?ulan Ca?da? Batı Suryani lehcesidir.
Tur-Abdin
bolgesi ve
?stanbul
'da,
Suriye
,
Lubnan
ve goclerle bazı Avrupa ulkelerinde, Amerika kıtasında ve Avustralya'da en az 200.000 ki?i tarafından konu?ulmaktadır.
- Mlahso ??????: Diyarbakır'da bu dili konu?abilen son ki?i 1998 yılında oldu?unden kullanıcısı kalmamı?tır. Kelime yapısı bakımından Klasik Suryanice'ye Turoyo'dan daha yakındır.
- Surit ???? Hristiyanlarınca konu?ulan ca?da? Do?u Suryani lehcesidir. 210.000 ki?i tarafından
?ran
,
Irak
,
Suriye
,
Turkiye
,
Kıbrıs
,
Ermenistan
,
Gurcistan
,
Azerbaycan
,
Lubnan
, Avrupa ulkeleri,
Amerika Birle?ik Devletleri
ve
Kanada
’da konu?ulur.
- Yeni Do?u Keldanicesi (????? Kaldaya):
Do?u Kilisesi'nden
kopmu? katolik Asurlar (
Keldaniler
) tarafından kullanılan ca?da? Do?u Asurca lehcesidir.
?ran
,
Irak
,
Turkiye
,
Suriye
,
Lubnan
, Avrupa Ulkeleri,
Amerika Birle?ik Devletleri
ve
Kanada
'da 1.000.000'dan fazla ki?i tarafından konu?ulur. Bu dili konu?anlar ile
Surit
konu?anlar, rahatlıkla anla?abilirler.
- Hertvin: Siirt civarında 1.000 kadar ki?i tarafından konu?ulur. Surit’e yakın bir lehcedir.
Suryani lehcelerini konu?anlar buyuk sayıda azaldı?ından ciddi bir yok olma tehlikesiyle kar?ı kar?ıyadır.
 |
Wikimedia Commons'ta
Suryanice
ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
|
- ^
Klasik, vokalize edilmemi? yazım; Do?u Suryanicesi ile: ??????? ?????????; Batı Suryanicesi ile: ???????? ?????????.
