Vikipedi, ozgur ansiklopedi
Do?u Latin dilleri konu?lan alanlar. Rumence ye?il renkle gosterilmi?tir.
Rumence
(Rumence:
Roman?
),
Romanya
'nın
resmi dilidir
ve
Latin dillerinin
do?u koluna mensuptur. Co?unlu?u Romanya ve
Moldova
'da ya?ayan 28 milyon ki?i tarafından konu?ulur.
Moldova
'nın resmi dili
Moldovaca
da Rumence ile aynı olmasına ra?men ulke yasaları kapsamında ulkenin resmi dili Moldovaca olarak yer almaktadır.
[2]
[3]
MS 101 yılında Roma ?mparatoru
Trajan
,
Dacya
topraklarını
i?gal etmi?
, bu tarihten itibaren Latin etkisi Dacya'ya girmi?tir. Rumence Roma'nın kontrolundeki Guneydo?u Avrupa eyaletlerinde konu?ulan
Halk Latincesinden
turemi?tir.
Rumence ile
Ulahca
gibi ili?kili di?er dillerin turedi?i
Proto Rumencenin
(veya Eski Rumencenin)
urheimatı
belirsizdir.
[5]
Gunumuzde Rumence konu?ulan toprakların onemli bir kısmının hic Roma hakimiyetine girmemi? olması ve
giren kısımlarının
da 170 yıllık bir hakimiyet altında kalmı? olması farklı teorilerin one surulmesine neden olmu?tur.
[6]
[6]
"Devamlılık teorisine" gore Eski Rumence
Tuna
'nın kuzeyinde, gunumuzde Romanya'nın bulundu?u bolgeyi de kapsamı? bir alanda geli?mi?tir. "Goc teorisine" gore ise Eski Rumence Tuna'nın guneyinde, Roma hakimiyetindeki topraklarda konu?ulmu? ve Roma ?mparatorlu?u'nun yıkılmasından yuzyıllar sonra modern Romanya'nın bulundu?u bolgeye gocler vasıtasıyla yayılmı?tır.
[6]
Rumen alfabesi ?u harflerden olu?ur:
| Harfler
|
| A
|
?
|
A
|
B
|
C
|
D
|
E
|
F
|
G
|
H
|
I
|
I
|
J
|
K
|
L
|
M
|
N
|
O
|
P
|
Q
|
R
|
S
|
?
|
T
|
?
|
U
|
V
|
W
|
X
|
Y
|
Z
|
| a
|
?
|
a
|
b
|
c
|
d
|
e
|
f
|
g
|
h
|
i
|
i
|
j
|
k
|
l
|
m
|
n
|
o
|
p
|
q
|
r
|
s
|
?
|
t
|
?
|
u
|
v
|
w
|
x
|
y
|
z
|
| Ses de?erleri
|
| /
a
/
|
/
?
/
|
/
?
/
|
/
b
/
|
/
k
/
,
/
t??
/
|
/
d
/
|
/
e
/
,
/
e?
/
,
/je/
|
/
f
/
|
/
?
/
,
/
d??
/
|
/
h
/
,
sessiz
|
/
i
/
,
/
j
/
,
/
?
/
|
/
?
/
|
/
?
/
|
/
k
/
|
/
l
/
|
/
m
/
|
/
n
/
|
/
o
/
,
/
o?
/
|
/
p
/
|
/
k
/
|
/
r
/
|
/
s
/
|
/
?
/
|
/
t
/
|
/
t?s
/
|
/
u
/
,
/
w
/
|
/
v
/
|
/
v
/
,
/
w
/
,
/
u
/
|
/ks/,
/?z/
|
/
j
/
,
/
i
/
|
/
z
/
|
- ?
: Gagavuzcada ve ayrıca Mo?olcada kullanılan bir harftir. Turkcede kullanılmaz. TS olarak da seslendirilir (
?
:
T
+
S
). Mo?olcada ve Ruscada, Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan pek cok dilde C harfinin turevi olan sert bir T bir sesidir (Kiril
Ц
, Tse). Gagavuzcada ve di?er Turk dillerinde Slav kokenli kelimelerde yer alır (Orne?in:
Prezenta?iya
). Ancak oz Mo?olca sozcuklerde de sık sık kullanılır. Orne?in: Mo?olcadaki
?ag sozcu?u (Ca?, “Tsag” okunur)
,
?e?eg (Cicek, “Tsetseg” gibi okunur).
- ?
: Gagavuzların da kullandı?ı Moldova alfabesinde (ve birebir aynı olan Rumen alfabesinde) resmi olmayan harfler arasındadır. Bu dillerdeki eski metinlerde birebir noktalı D bicimiyle rastlanır. Ses olarak Abhazcada, Macarcada ve Bulgarcada yer alır. Turkcede bulunmayan sert bir D harfidir. DZ olarak da seslendirilir (
?
:
D
+
Z
). Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan bazı dillerde J harfinin turevi olan bir sestir (Kiril
?
, Dze). Orne?in Rumencedeki
?an?
(Dzana, Ca?da? Rumencede Zan?: Peri).
[7]
- Rumen harflerinin seslendirili?i (burada belirtilmeyen harfler Turkcede oldu?u gibi seslendirilir):
- a i harflerinin sesleri aynıdır sadece gramer kuralı olarak i sadece kelime ba?ında bulunabilir. Bu harflerin sesi Turkcedeki ı ile aynıdır.
- c harfi Turkcedeki k gibi okunur. Rumencede k harfi sadece yabancı kokenli kelimelerde bulunur, orne?in
Kargazstan
(Kırgızistan).
- Turkcedeki c sesi, gea=ca, ge=ce, gi=ci, gio=co ?eklinde g harfine e veya i eklenerek kullanılır. Turkcedeki g sesi ise gh ile elde edilir, ghe=ge gibi. Bu telaffuz sistemi
?talyanca
ile ortaktır.
- Rumencede Turkcedeki c harfi olmamasına ra?men c sesi vardır. cea=ca, ce=ce, ci=ci, cio=co olarak okunur. Kelime sonunda bulunan "-ci" yumu?atılmı? bir c sesi verir ve i harfi sessizdir.
Rumence,
Halk Latincesinden
turemi? olup
Latinceye
gramer ve kelime da?arcı?ı olarak oldukca benzemektedir. Romanya tarih boyunca cevresel etkilerden dolayı, di?er Latin ulkelerine gore daha az etkilendi?i icin Latince etkisi di?er dillere gore daha fazla gozukmektedir. Romanya bolgesinde Roma ?mparatorlu?u'nun i?galinden once ya?ayan yerli halkın, yani
Dacyalıların
(Romanya tarihsel olarak Dacya,
Dacia
, olarak isimlendirilir), kullandı?ı kelimeler de Rumencede bulunmaktadır. Dolayısıyla bazı kelimelerin ?talyanca, ?spanyolca gibi di?er Latin dillerinde hic benzeri yoktur (orne?in
branz?
- peynir).
