大?
???
???????
?????
Buyuk Cing
|
|---|
|
|
1820'de Qing Hanedanı toprakları
|
|
| Ba?kent
| Shenyang
(1636?1644)
Pekin
(1644?1912)
|
|---|
| Yaygın dil(ler)
| Putonghua
,
Mancuca
,
Mo?olca
,
Tibetce
,
Ca?atayca
,
[1]
cok sayıda di?er
Cin dili
ve bolgesel dil
|
|---|
| Hukumet
| Mutlak Monar?i(1644-1908)
Anayasal Monar?i(1908-1912)
|
|---|
| ?mparator
|
|
|---|
|
| Ba?bakan
|
|
|---|
|
| Tarihce
|
|
|---|
? Kurulu?u
| 1644
|
|---|
? Da?ılı?ı
| 1912
|
|---|
|
|
? Sayılan
| 140.000.000
|
|---|
| Para birimi
| Wen (
文
)
Li?ng (
兩
)
Ka?ıt para (
?票
ch?o piao
)
|
|---|
|
|
Cin tarihi
|
 Cin Tarihi
|
Cing Hanedanı
(
Cince
:
?朝
;
pinyin
:
Q?ng Chao
;
Mancuca
:
Daicing gurun
;
[dipnot 1]
anlamı: Buyuk Sing Devleti), 1644-1911 yılları arasında
Cin
'de hukum surmu? hanedandır. Kurucusu, Cin'in kuzeydo?usunda ya?ayan
Mancuların
Aisin Gioro
klanıdır; bu nedenle
Mancu Hanedanı
olarak da adlandırılır.
Cin
'in son imparatorluk hanedanıdır.
Ming Hanedanı
kontrolu da?ıldıkca,
Li Zicheng
liderli?indeki koylu isyancılar, 1644'te ba?kent
Pekin
'i fethetti. Ming general
Wu Sangui
, onlara hizmet etmeyi kabul etmeyerek isyancıları eleyip ba?kenti ele gecirdi, daha sonra ?mparatorlu?unu ilan etti. Taht naibi Prens
Dorgon
, ?mparator
Shunzhi
egemenli?i altına alarak ulkede nizami politikalar uygulayarak duzeni sa?ladı. Daha sonra Guneydeki Ming destekcilerinin direni?i ve Wu Sangui liderli?indeki Uc Feoruhi ?syanı, ?mparator
Kangxi
(1661-1722) yonetimi altında tam egemenli?i 1683'e kadar kısmen de olsa sa?landı, 1750 yılından 1790 yılına kadar ?mparator
Qianlong
'un On Buyuk seferi, Cing'in kontrolunu
?c Asya
'ya kadar geni?letti. Cing Hanedanının doru?una ula?tı?ında, imparatorluk bugunun
Cin anakarası
,
Hainan
,
Tayvan
,
Mo?olistan
,
Dı? Mancurya
ve
Dı? Kuzeybatı Cin
'in tamamını egemenli?i altında topladı. ?lk Cing hukumdarları Mancu geleneklerini korudular ve ?mparator unvanıyla birlikte Mo?olların kullandı?ı "Bogd
Han
" unvanını da kullandıkları gibi
Tibet Budizmi
'nin de destekcileriydi. Bununla birlikte
Konfucyuscu
stilleri ve burokratik hukumetin kurumlarını kullanarak yonettiler ve Han Cinlilerini Mancuların altında hizmete almak ya da ona paralel olarak i?e almak icin geleneksel
?mparatorluk sınavlarını
korudular. Ayrıca, Tibet ve Mo?olistan gibi kom?u bolgeleri ele gecirirken, Cin vergi sisteminin ulkulerini Kore ve Vietnam gibi cevre ulkeler uzerinde ustunluk sa?lama konusunda uyarladılar.
Hanedan, 18. yuzyılın sonlarında doru?una ula?tı, daha sonra yurt dı?ından gelen baskılar, ic isyanlar, hızlı nufus artı?ı bununla gelen ekonomik durgunluk, yolsuzluk ve yonetimin modernle?me konusundaki derin isteksizlikleri kar?ısında ?mparatorlu?un ciddi nufuz kaybına yol actı buna Nufus 400 milyona yukselmesi birlikte vergilerin ve hukumet gelirlerin du?uk bir oranda bırakılması ulkeyi mali bir krizin icinde bıraktı. Ozellikle
Afyon Sava?ları
'nın ardından, Buyuk Britanya'nın onderli?indeki Avrupalı gucler "
e?itsiz anla?malar
",
serbest ticaret
,
dı? dokunulmazlık
ve dı? kontrol altındaki
anla?ma limanlarını
uygulamaya koydu. Orta Asya'daki
Taiping ?syanı
(1850-1864) ve
Dungan ?syanı
(1862-1877), kıtlık, hastalık ve sava? nedeniyle yakla?ık 20 milyon insanın olumune yol actı. Bu felaketlere ra?men, 1860'ların
Tongzhi Restorasyonunda
Han Cinli elitleri Konfucyus duzeninin ve Mancu hukumdarlarının savunulması icin yuruduler. Kendi Kendini Guclendirme Hareketi'ndeki ilk kazanımlar, Cing'in Kore ve Tayvan'ın mulkiyeti uzerindeki etkisini kaybetti?i 1895'in
Birinci Cin-Japon Sava?ı
'nda kaybedildi.
Yeni Ordular
orgutlendi, ancak 1898'deki iddialı
Yuz Gun Reformu
, 1861'den sonra ulusal hukumette baskın ses olan tutucu ?mparatorice
Cixi
(1835-1908) tarafından bir darbeyle geri cevrildi. Yabancı guclerin ayrıcalıklarını artırmak istemesi 1900'de ?iddetle yabancı kar?ıtı
Boxer Ayaklanması
'nı tetikledi, bircok yabancı ve Hristiyan olduruldu, bunu bahane bulan yabancı gucler Cin'i istila etti. ?mparatorice Cixi'nin, ?syancıların yanında yer alması, sekiz i?galci guc olan ulkeleri daha da kararlı hale getirerek ?mparatorlu?un Yazlık sarayını ate?e vermeleriyle sonuclanan bu eylem ?mparatorlu?u zor durumda bırakarak toplumun gozunden du?urdu.
Boxer Protokolu
'nu imzalamayı kabul ettikten sonra, hukumet secimler, yeni bir yasal duzenleme ve eski yontem sınav sisteminin kaldırılması da icinde olmak uzere benzeri gorulmemi? mali ve yonetimsel reformlar ba?lattı.
Sun Yat-sen
ve di?er devrimciler, Cing ?mparatorlu?u'nu modern bir ulusa donu?turmek icin
Kang Youwei
ve
Liang Qichao
gibi anayasal monar?istler ile mucadele etti. 1908'de Genc ?mparator
Guangxu
ve Buyuk ?mparatorice Cixi'nin olumunden sonra, Mancu sarayı sosyal reformları sert bir ?ekilde engelleyerek reformcuları ve yerel seckinleri kendinden yabancıla?tırdı. 11 Ekim 1911'deki
Wuchang ?syanı
,
Xinhai Devrimi
'ne yol actı. General
Yuan Shikai
, 12 ?ubat 1912'de son imparator
Puyi
'nin taht cekilmesini goru?urken, Cing birlikleri Tibet ve Sincan'da da yenildi bunun uzerine Saltanat naibi olan ?mparatorice Yuan Shikai aracılı?ıyla Cumhuriyetcilerle goru?erek can ve mal guvenli?i garanti edilmesi ko?uluyla ?mparatorlu?u onlara bırakmayı onayladı.
Buyuk Qing adı ilk olarak 1636'da meydana gelmi?tir. Qing kelimesinin anlamı "saf, temiz" olmaktadır. Cin Zodiak sistemine gore Qing "su" anlamına gelip, aynı ?ekilde "ate?" anlamına gelen ve
Ming Hanedanı
'na adını veren Ming sozcu?une kar?ı uretilmi? olabilir.
Mancuca
adının (Daicing Gurun) da
Mo?olca
"sava?cı" anlamına gelen Дайчин (Daycin) kelimesinden gelmi? olaca?ı varsayılabilir.
Cing Hanedanı, Cin nufusunun co?unlu?unu olu?turan Han Cinliler tarafından de?il de, ?u anda Cin'in Jilin ve Heilongjiang eyaletlerini iceren bolgede ya?ayan bir Tunguz halklarından, Jurchen (Curcen) olarak bilinen yerle?ik bir ciftci Klanı tarafından kuruldu. Mancuları, insanlar bazen gocebe olarak ansa da bu do?ru de?ildir.
Mancu devleti olacak olan Cing Hanedanı, 17. yuzyılın ba?larında Jianzhou'da kucuk bir Jurchen kabilesinin (Aisin Gioro) ?efi
Nurhaci
tarafından kuruldu. Nurhaci, gencli?inde Cin'in kulturel atmosferinden etkilenmi? ve Mo?ol dilinin yanı sıra Cincede de akıcı bir ?ekilde konu?mayı o?rendi ve Cin'in Uc Krallık ve Su Kenarı romanlarını severek okudu. Ba?langıcta Ming imparatorlarının bir vasisi olan Nurhaci, 1582'de yakındaki kabileleri birle?tirmek icin bir Sefere donu?en Mancu kabileleri birle?tirmek icin bir mucadele ba?lattı. 1616'ya gelindi?inde, gucunu me?rula?tırmak icin onceki Jurchen Kabilesine ba?lı olan Jin Hanedanına atıfta bulunarak kendisini Buyuk(Gec) Jin Devleti Kralı oldu?unu butun Mancurya'ya ilan etti.
?ki yıl sonra, Nurhaci "Yedi ?ikayeti" yayımlayarak Ming ?mparatoru ile hala boyundurluk halindeki di?er Jurchen kabilelerinin birle?mesini tamamlamak icin Ming ustun egemenli?ini acıktan tepki gostererek reddetti. Bir dizi ba?arılı sava?tan sonra ba?kentini Hetu Ala'dan Ming Hanedanına ait olan Liaodong'ı, 1621'de Liaoyang daha sonra 1625'te Shenyang'ı(Mukden) ba?kent yaptı.
Jurchen'liler, Nurhaci tarafından Sekiz Sancak olarak yeniden duzenlendi?inde, bircok Jurchen Klanı yapay olarak olu?turulan Mancu Klanı birle?tirilerek aralarındaki ce?itli usulsuzlukleri kısmen de olsa Cing Hanedanı olu?ana kadar giderildi.
Sarayını Jianzhou'dan Liaodong'a ta?ımak Nurhaci'nin daha fazla kayna?a eri?mesini sa?ladı; aynı zamanda onu Mo?olistan ovalarındaki Hurcin Mo?ol alanları ile yakın temasa getirdi. Bu zamana kadar bir zamanlar birle?ik Mo?ol milleti uzun zamandan beri bireysel ve du?man kabilelere bolunmu? olsa da, bu kabileler Ming sınırlarına hala ciddi bir guvenlik tehdidi sundu.
Nurhaci
'nin Hurcinlere yonelik politikası, Batı sınırını guclu bir potansiyel du?mandan koruyan Ming'e kar?ı dostluklarını ve i?birliklerini aramaktı.
Dahası, Hurcinler sava?ta de?erli bir muttefik oldu?unu kanıtlayacak, Manculara suvari okcuları olarak hizmetine katılacaklardır. Bu yeni ittifakı garanti altına almak icin Nurhaci, Jurchen (Curcen) ve Hurcin soyluları arasında bir evlilikler politikası ba?latırken, direnenleri ise askeri harekat ba?lattı. Nurhaci'nin uyguladı?ı bu politika, daha sonra resmi Cing hukumeti politikası haline gelen giri?imlerinin tipik bir Orne?idir. Cing doneminin buyuk bolumunde Mo?ollar Manculara askeri hizmette bulundular.
Nurhaci'nin di?er bazı onemli katkıları arasında, onceki Jurchen (Curcen) alfabesi unutulduktan sonra (Kitan ve Cinceden turetilmi?ti) Mo?olca alfabesine dayalı yazılı bir Mancu alfabesi olu?turulmasını emretmek yer aldı. Nurhaci, sonunda Sekiz Sanca?a donu?en sivil ve askeri idari sistemi, Mancu kimli?inin tanımlayıcı unsuru ve birbiriyle kopuk olan Jurchen kabilelerini bir ulusa donu?turmenin temelini'de yarattı.
Cin'i uygun ?ekilde fethetmek icin elinde yetersiz etnik olarak Mancu askeri olan
Nurhaci
, Mo?olları kendine ba?layarak guc kazandılar. Daha da onemlisi, Sekiz Sanca?a Han Cinlileri de eklediler. Mancular, hem esir alma hem de kacarak Sekiz Sanca?a cekilen cok sayıda Han Cinli askeri nedeniyle bir "Jiu Han jun" (Eski Han Ordusu) yaratmak zorunda kaldı. Ming topcusu, Manculara kar?ı bircok zaferden kazanmı?tı, bu yuzden Mancular, 1641'de Han Cinli askerlerinden yapılmı? bir topcu kolordusu kurdular ve Sekiz Sancakta Han Cinlilerin sayısının giderek buyumesi, Sekiz Han Sanca?ı yaratılmasına yol actı.
Wikimedia Commons
'ta
Cing Hanedanı
ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur.
- ^
Mancu alfabesiyle
???????
?????
?eklinde yazılır.