?talya'da 2004 Avrupa Parlamentosu secimleri icin parti listelerini gosteren poster
Parti listeli nispi temsil
sistemleri, birden fazla adayın secildi?i
secimlerde
(orne?in
parlamento
secimleri) bir
secim listesine
tahsisler yoluyla
nispi temsil
secim sistemlerinin
bir alt kumesidir. Ayrıca karı?ık
ek uye sistemlerinin
bir parcası olarak da kullanılabilirler.
[1]
Bu sistemlerde partiler secilecek adayların bir listesini yapar ve her partiye aldı?ı oy oranında sandalye da?ıtılır.
Sistem, secmene oy kullanması icin uc yol sunar:
Parti listesindeki nispi temsil icinde koltuk tahsisinde bircok varyasyon mevcuttur. En yaygın ikisi ?unlardır:
- Arnavutluk
,
Arjantin
,
Ermenistan
,
Avusturya
,
Brezilya
,
Bulgaristan
,
Hırvatistan
,
Kambocya
,
Estonya
,
Finlandiya
,
?srail
,
Polonya
,
?spanya
ve daha bircok ulkede kullanılan
D'Hondt yontemi
dahil
en yuksek ortalama yontemi
ve
Norvec
,
?svec
,
Yeni Zelanda
, Alman
Federal Meclisi
ve altı Alman eyaletinde (orne?in,
Kuzey Ren-Vestfalya
ve
Bremen
) kullanılan
Sainte-Lague yontemi
.
- Hamilton yontemi de dahil olmak uzere
en buyuk kalan (EBK) yontemleri
.
Liste orantılı temsili - orne?in
ek uye sistemi
kullanılarak - ce?itli melezlerde de birle?tirilebilir.
Ana
payla?tırma
yontemlerinin listesi:
[4]
Tahsis formulu onemli olmakla birlikte, aynı derecede onemli olan bolge buyuklu?udur (bir secim bolgesindeki sandalye sayısı). Bolge buyuklu?u ne kadar yuksek olursa, bir secim sistemi o kadar orantılı hale gelir. En orantılı olanı, secim bolgelerinde bolunme olmadı?ı ve tum ulkenin tek bir secim bolgesi olarak ele alındı?ı zamandır. Dahası, bazı ulkelerde secim sistemi iki duzeyde calı?ır: genel olarak partiler icin ve secim bolgelerindeki adaylar icin, yerel parti listeleri genel, ulusal listelerin kesirleri olarak gorulur. Bu durumda, yerel secim bolgelerinin buyuklu?u onemsizdir, koltuk da?ılımı ulusal duzeyde hesaplanmaktadır.
Bir partinin liste adaylarının secilme sırası, parti veya adayların icindeki bazı yontemlerle (
kapalı liste
sistemi) onceden belirlenebilir veya genel olarak secmenler (
acık liste
sistemi) veya ilceler tarafından belirlenebilir. (
yerel bir liste
sistemi).
Kapalı liste sistemlerinde her siyasi parti, secimlerde o partiye ayrılan sandalyeyi kimin alaca?ına onceden karar verir, boylece bu listede en ust sırada yer alan adaylar her zaman mecliste yer alma e?ilimindeyken, du?uk sıralardaki adaylar icin boyle bir durum yoktur. Secmenler, bireysel adaylara de?il, yalnızca partiye oy verir.
Acık liste, secmenlerin bir partinin adaylarının secilme sırası uzerinde en azından bir miktar etkiye sahip oldu?u herhangi bir parti listesidir. Acık liste, bir adayın onceden belirlenmi? bir listeyi yalnızca belirli sayıda oy ile yukarı ta?ıyabildi?i
nispeten kapalı
listeden, listenin sırasının tamamen her bir adayın aldı?ı oy sayısına ba?lı oldu?u
tamamen acık listeye
kadar herhangi bir yerde olabilir.
Fransa'da
nispi secimlerdeki parti listeleri, ayrılacak sandalye sayısı kadar aday (ve
departman secimleri
icin iki kat fazla yedek) icermelidir, oysa di?er ulkelerde "eksik" listelere izin verilir. Bu acık liste sistemi
panachage
olarak bilinir.
Genel olarak
nispi temsil sistemlerine
atfedilen avantajlara ek olarak Listeli Nispi Temsil Sistemi
azınlık
gruplarının daha fazla temsil edilmesine olanak sa?lamaktadır. Co?unlukla oy verme davranı?ı bir toplumun kulturel ve sosyal bolumlenmeleri ile uyumludur. Bu noktada sistem yasama organına hem co?unluk hem de azınlık grupların dahil edilmesine imkan sa?lamaktadır. Sistem, partilerin toplumun tum kesimlerine hitap edebilecek daha dengeli aday listeleri olu?turmalarını te?vik etmektedir. Kimi yeni demokrasilerdeki tecrubeler (
Guney Afrika
,
Endonezya
,
Sierra Leone
gibi) bu sistemin partileri ce?itli
etnisiteye
mensup adaylardan olu?an bir liste yapmaya yoneltti?ini gostermektedir. Guney Afrika Millet Meclisine 1994 secimlerinde secilenlerin %52’si
siyah
(%11
Zulu
, geriye kalanları Xhosa, Sotho, Venda, Tswana, Pedi, Swazi, Shangaan ve Ndebele kokenli), %32’si
beyaz
(ucte biri
?ngilizce
, ucte ikisi
Afrikanca
konu?anlar), %7’si melez ve %8’i
Hint
kokenli idi.
Namibya
Parlamentosu da Ovambo, Damara, Herero, Nama, Baster kokenlilerden ve beyaz (
?ngilizce
ve
Almanca
konu?an) topluluktan gelen uyeleri ile benzer ?ekilde ce?itlilik gostermektedir.
Listeli Nispi Temsil Sistemi, kadınların secilme olasılı?ını artırmaktadır. Nispi secim sistemlerinde kadınların secilmesi neredeyse her zaman co?unluk sistemlerinden daha kolay olmaktadır. Esas itibarıyla partiler, listeleri kadın siyasetcilerin siyasette yukselmesini sa?lamak icin kullanabilmektedir. Daha once belirtildi?i uzere, tek isimli secim cevreleri (
dar bolge
) co?u partiyi “daha fazla kabul gorebilecek” adaylara yoneltmekte ve bu ki?i nadiren bir kadın olmaktadır. Dunyanın her bolgesindeki nispi temsil sistemleri, secilen kadın sayısı ve kadınların temsili acısından co?unluk sistemlerine gore daha iyi sonuclar ortaya cıkarmaktadır.
[6]
Genel itibarıyla
nispi temsil sistemleri
ile ilgili zikredilen hususlara ek olarak sistemin temsilciler ile secmenler arasındaki ba? zayıflatmaktadır. Listeli Nispi Temsil Sistemi kullanıldı?ında ve ozellikle
Sırbistan
veya
?srail
orne?inde oldu?u gibi tum ulkenin tek bir secim cevresinden ibaret oldu?u durumlarda sistem, secmenlerle temsilcileri arasındaki ba?lantıyı kopardı?ı icin ele?tirilmektedir. Kapalı listeler soz konusu oldu?unda secmenlerin kendisini kimin temsil edece?ini belirleme imkanı bulunmamaktadır. Ayrıca secmenin kendi ilcesi, mahallesi ya da koyu icin belli bir temsilcisi de yoktur. Bunun yanı sıra secmenler, bir milletvekilinin kotu performans gosterdi?ini du?unup o milletvekilini tekrar oy vermeyerek cezalandırma imkanından da yoksundur. Ayrıca, bazı geli?mekte olan ulkelerde toplumun co?unlu?unun kırsal bolgede ya?ayan secmenlerden olu?ması durumunda, secmenin memleketi/ikamet bolgesi ile olan ba?ı siyasi parti veya gruplarla olan ba?ından cok daha guclu olabilmektedir.
Ozellikle kapalı liste sistemlerinde parti genel merkezinin ve parti ust yonetiminin gucu a?ırı ?ekilde artabilmektedir. Bir adayın parti listesindeki konumu secilme ihtimalini belirleyen en onemli faktorlerden biri olmaktadır. Bu sebeple adayın parti liderlerine ba?lılı?ı ve iyi ili?kiler icinde olması onem kazanmaktayken secmenlerin verecekleri oylar, ikinci derece oneme sahip olmaktadır. Listeli Nispi Temsil Sisteminde alı?ılmadık bir durum olarak
Guyana
’da partilerin secimlerde aday listelerini alfabetik olarak sıralayıp nihai sıralamayı secim sonucları belirlendikten sonra yapmaları gosterilebilir. Bu durum, yani sandalyelerin adaylara ancak sonuclar acıklandıktan sonra da?ıtılması, parti liderlerinin sadakati odullendirip bireyselli?i cezalandırıcı bir tavır takınmalarına daha da fazla imkan tanımaktadır.
Listeli Nispi Temsil Sisteminde, muteber siyasi partilerin veya siyasi grupların varlı?ına ihtiyac duyulmaktadır. Bu durum, co?u
Pasifik ada
ulkesinde oldu?u gibi geli?memi? veya gev?ek parti yapılarına sahip toplumlarda bu sistemin uygulanmasını zorla?tırmaktadır.
[6]