Panteizm
ya da
tum tanrıcılık
, her ?eyi kapsayan ickin bir
Tanrı
'nın,
[1]
Evren
'in ya da
do?anın
Tanrı
ile aynı oldu?u goru?udur.
[2]
Panteistler
ki?ile?tirilmi?
ya da
antropomorfik
bir
Tanrıya
inanmazlar.
[3]
Panteizm, genellikle
monizm
ile ili?kili bir kavramdır. Panteizmde her ?ey
Tanrı
'nın bir parcası olarak kabul edilir,
Tanrı
her ?eydir ve her ?ey
Tanrı
'dır. Tanrı
do?ada
,
nesnelerde
,
insan
dunyasında vardır.
Panteizm,
17. yuzyıl
filozofu
olan
Baruch Spinoza
'nın calı?malarına dayalı bir teoloji ve felsefe olarak modern ca?da populer oldu.
[4]
Monizm
, Spinoza'nın felsefesinin temel bir parcasıdır.
Spinoza
, terimin adı o oldukten sonra konulsa da panteizmin en unlu savunucusu olarak kabul edilir.
[5]
Panteizm,
Yunanca
:
pan
("tum" anlamında) ve
Yunanca
:
theos
("Tanrı" anlamında) koklerinden turetilmi?tir.
Tahminen 2. veya 3. yuzyılda yayınlanan ve Hermetik bir derleme olan Asclepius (logos teleios) da “Her ?ey bir butunun parcasıdır veya tek biri hepsidir” cumlesi ile kar?ıla?ıyoruz.
[6]
Felsefi bir goru? olarak panteizm, Eski Yunan felsefesinde
Plotinos
(205-270),
Ronesans
'tan sonra
Giordano Bruno
(1548-1600) ve Spinoza (1632-1677) tarafından a?ırlıklı olarak temsil edilmi?tir.
Spinoza
a?ırlıklı panteizm algılayı?ına gore
Tanrı
her ?eydir ve her ?ey Tanrı'dır. Tanrı-Evren-insan ayrımı yoktur, boyle bir ayrım aklın illuzyonu, yanılsamasıdır. Bilimsel olarak Tanrı, evren ve insan birdir, aynıdır.
19. yuzyılda
panteizm pek cok onde gelen yazar ve filozofun teolojik bakı? acısı oldu. Britanya'da
William Wordsworth
ve
Samuel Taylor Coleridge
; Almanya'da
Johann Gottlieb Fichte
,
Friedrich Wilhelm Joseph Schelling
ve
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
; Amerika Birle?ik Devletleri'nde
Walt Whitman
,
Ralph Waldo Emerson
ve
Henry David Thoreau
panteist yakla?ıma sahip ki?ilerdir.
Albert Einstein
bircok yazısında panteist e?ilimler sergiler, ki?ile?tirilmi? bir tanrıya inanmadı?ını belirten "Asla do?aya bir amac ya da hedef ya da
insanmerkezci
(antroposantris) olarak anla?ılabilecek herhangi bir ?ey yuklemedim" sozu,
[7]
Spinoza hayranlı?ını belirtti?i yazısı "Evren'in harikulade duzenlenmi? oldu?unu ve belli yasalara uygun hareket etti?ini goruyoruz ama bu yasaları sadece bulanık bir ?ekilde anlayabiliyoruz. Spinoza’nın panteizmine hayranım, ama onun modern du?unceye katkısına cok daha fazla hayranım, cunku o ruh ve bedeni iki ayrı ?ey de?il de bir butunmu? gibi goren ilk filozoftur"
[8]
ve "Tanrıya inanıyor musun?" sorusuna verdi?i cevap "Varolanların duzenli uyumunda kendini gosteren Spinoza’nın Tanrısı’na inanıyorum, insanların kaderiyle ve eylemleriyle ilgilenen bir Tanrı’ya de?il."
[9]
20. yuzyılın sonlarına do?ru panteizm, genellikle
neopaganizmin
benimsedi?i teolojik yakla?ım olarak ilan edildi.
[10]
ve panteistler, panteizm icin ozel olarak orgutler kurmaya ba?ladı.
Yakın zamanda
Paul D. Feinberg
panteizmi sınıflandırmı?tır; goreli
monistik
,
akosmistik
,
absolutistik
,
immanentistic
,
hylozoistic
, kar?ıtlıkların ozde?li?i,
neoplatonik
ya da
emanationistik
panteizm.
[11]
20. yuzyılın son ceyre?inde iki panteist orgut kuruldu. Tum ce?itli panteistlere acık olan Evrensel Panteist Derne?i 1975 yılında kuruldu.
[12]
Dunya Panteist Hareketi bir cevreci, yazar ve eski
Evrensel Panteist Derne?i
'nin ba?kan yardımcısı olan
Paul Harrison
tarafından yonetilmektedir.
Dunya Panteist Hareketi
panteizmin
naturistik
surumunu te?vik amacıyla 1999 yılında kurulmu?tur.
[13]
Dinlerde panteizmin kokeni
Hint
ve yerli Amerikan dinlerine kadar uzanır.
[14]
Bilinen en eski panteist fikirlerin
Hindu dini
metinlerinde yer aldı?ı iddia edilmektedir.
[15]
Alevilik
panteist unsurlar icerir. Alevilik'te
vahdet-i vucud
olarak isimlendirilen yakla?ımda
Dunya
'daki butun varlıklar ve tum Evren, Tanrı'nın yansımaları olarak gorulur.
Vika
gibi
modern pagan
dinleri panteist goru?ler icermektedir.
[16]
- ^
Encyclopedia of Philosophy ed. Paul Edwards
. New York: Macmillan and Free Press. 1967. ss.
34
.
- ^
The New Oxford Dictionary Of English
. Oxford: Clarendon Press. 1998. ss.
1341
.
ISBN
0-19-861263-X
.
- ^
A Companion to Philosophy of Religion edited by Charles Taliaferro, Paul Draper, Philip L. Quinn, p.340 "They deny that God is "totally other" than the world or ontologically distinct from it."
- ^
Picton, James Allanson,
Pantheism: Its story and significance
, Archibald Constable & Co., 1905.
online
2 Ocak 2014 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
..
- ^
Shoham, Schlomo Giora (2010).
To Test the Limits of Our Endurance
. Cambridge Scholars. s. 111.
ISBN
1443820687
.
- ^
Ebeling, Florian; Assmann, Jan; Lorton, David (1 Eylul 2011).
The Secret History of Hermes Trismegistus
. Cornell University Press.
ISBN
978-0-8014-6482-9
.
- ^
Albert Einstein, replying to a letter in 1954 or 1955; from Albert Einstein the Human Side, Helen Dukas and Banesh Hoffman, eds., Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1981, p. 39.
- ^
Frankenberry, Nancy K. (2009-08-11). The Faith of Scientists: In Their Own Words. Princeton University Press. p. 153.
ISBN 978-0-691-13487-1
.
- ^
Autobiographical Notes (1949, p.103)
- ^
Margot Adler, Drawing Down the Moon, Beacon Press, 1986.
- ^
Evangelical Dictionary of Theology
, edited by Walter A. Elwell, p. 887
- ^
"Home page"
. Universal Pantheist Society. 31 Temmuz 2012 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 8 A?ustos 2012
.
- ^
World Pantheist Movement.
"Naturalism and Religion: can there be a naturalistic & scientific spirituality?"
. 29 Nisan 2016 tarihinde
kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 4 Eylul 2012
.
- ^
"Ar?ivlenmi? kopya"
. 5 Kasım 2013 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 4 Kasım 2013
.
- ^
Plumptre, Constance (1879).
General sketch of the history of pantheism, Volume 2
. Londra: Samuel Deacon and Co. ss. 3-5, 8, 29.
ISBN
9780766155022
.
- ^
Carpenter, Dennis D. (1996). "Emergent Nature Spirituality: An Examination of the Major Spiritual Contours of the Contemporary Pagan Worldview". In Lewis, James R.. Magical Religion and Modern Witchcraft. Albany: State University of New York Press.
ISBN 978-0-7914-2890-0
. p 50