Nur Muhammed Tereki
(d. 15 Temmuz 1917,
Gazni
- o. 14 Eylul 1979,
Kabil
),
Pe?tun
asıllı
Afgan
siyasetci. 1965-1979 arasında genel sekreterli?ini yaptı?ı
Afganistan Demokratik Halk Partisi
'nin 1978'de duzenledi?i
darbeden
sonra devlet ba?kanlı?ı yaptı (1978-1979).
1913'te
Kabil
yakınlarında ciftcilikle u?ra?an bir
Pe?tun
ailesinde dunyaya geldi. Daha sonra
Bombay
,
Hindistan
'a giderek hem calı?tı hem de gece okuluna gidip
?ngilizce
o?rendi.
Kabil Universitesi
'nde politik iktisat okudu, daha sonra
Columbia Universitesi
'nde yuksek lisans e?itimi gordu.
1965'te Afgan parlamentosuna secildi. Yayımını ba?lattı?ı sol e?ilimli
Halk
gazetesi kısa sure sonra hukumet tarafından kapatıldı. Gene 1965'te kurulan
komunist
Afganistan Demokratik Halk Partisinin
kurucuları arasında yer alarak partinin genel sekreterli?ine getirildi. 1967'de ADHP Halk ve Percem olarak iki kanada bolundu.
Muhammed Davud Han
, 1973'te
Muhammed Zahir ?ah
'ı devirerek monar?iye son verdi ve cumhuriyet ilan etti. Aynı donemde, Tereki
ABD
'deki Afganistan elcili?inde basın ata?esi olarak gorevliydi. Davud Han, 1975 yılında komunistleri yonetimden uzakla?tırmak icin sert onlemler aldı. Percem Cephesi’nden
Babrak Karmal
ve Nur Muhammed Tereki gibi ileri gelen cok sayıda ADHP yoneticisi tutuklanarak hapse atıldı. Ancak Davud Han'ın bu politikası 1973'te, destekleriyle iktidara geldi?i komunistlerin tepkisine neden oldu.
27 Nisan 1978'de, Afganistan Demokratik Halk Partisi
Marksist
subayların deste?iyle duzenlenen
darbede
yonetimi ele gecirdi. Muhammed Davud Han ailesiyle beraber olduruldu, Davud Han tarafından tutuklattırılan Tereki 1 Mayıs'ta devlet ba?kanlı?ına getirildi. Ulkenin adı
Afganistan Demokratik Cumhuriyeti
olarak de?i?tirilirken, Tereki devlet ba?kanlı?ının yanı sıra ba?bakanlık, Devrim Konseyi ba?kanlı?ı ve ADHP genel sekreterli?i gorevlerini ustlendi. Percem Cephesi’nden Babrak Karmal onun yardımcısı ve ba?bakan yardımcısı, Hafızullah Emin de devlet ba?kanı ikinci yardımcısı ve dı?i?leri bakanı oldu.
Darbeden kısa sure sonra ADHP Halk ve Percem kanatları arasındaki bolunmu?luk buyudu. Uc ay sonra Percem yoneticileri Tereki tarafından
Hindistan
,
Turkiye
ve
?ran
'daki elciliklere surgune gonderildiler. Yoneticilerini ulke dı?ına gonderdi?i Percem kanadının di?er uyelerini tutuklama ve idamlarla sindirmeye calı?tı. 16 Eylul 1979'da kendisi gibi halk kanadından olan
Hafızullah Amin
devlet ba?kanı oldu.
Tereki, cok kararlı bir duzeltim programı uygulamaya ba?ladı. Kadınlara e?it haklar verildi, toprak da?ılımı yeniden duzenlendi ve Sovyetler Birli?i'ndekine benzer bir yonetim sistemi kuruldu. Fakat bu program, ozellikle tutucu cevrelerde Afgan kulturunun bozuldu?u gerekcesiyle tepki uyandırmaktaydı. 1978 yazında
Nuristan
bolgesinde ba?layan ve e?gudumsuz de olsa Afganistan'da yayılan ayaklanmalara kar?ı Sovyetler Birli?i'nin askeri deste?ine ihtiyac duymaya ba?ladı.
Sovyetler Birli?i
'yle daha yakın ili?kiler kurmaya yonelen Tereki, Aralık 1978'de bu ulkeyle bir dostluk antla?ması imzaladı. Sovyetler Birli?i'yle imzalanan antla?manın Afganistan'ı SSCB i?galine acık hale getirece?ini du?unen ba?bakan Amin ba?kanlı?ındaki darbeciler, Devlet Ba?kanı Nur Muhammed Tereki’yi yonetimden indirerek idam ettiler.