Necil Kazım Akses
Necil Kazım Akses (1942)
Do?um	6 Mayıs 1908 ?stanbul , Osmanlı ?mparatorlu?u
Olum	16 ?ubat 1999 (90 ya?ında) Ankara , Turkiye
Meslek	Muzisyen, besteci, muzik o?retmeni

Necil Kazım Akses (6 Mayıs 1908, ?stanbul - 16 ?ubat 1999, Ankara ), Turk besteci.

Ca?da? Turk muzi?inin kurucu ve oncu ku?a?ı olan ve Turk Be?leri olarak tanınan grubun uyesidir. " Ankara Kalesi " adlı senfonik ?iiri, " Minyaturler " adlı solo piyano eseri, keman ve viyola koncertoları, orkestra icin "Koncerto" ve "Ballad"ı, be? senfonisi ve yaylılar icin dort de?erli kuarteti ba?lıca yapıtları arasındadır.

Ankara Devlet Konservatuvarı 'nın kurulmasında rol almı?, 1948’de bu kurumun mudurlu?unu yapmı?, iki kere Ankara Devlet Opera ve Balesi mudurlu?u gorevinde bulunmu?tur. 1971 yılında Devlet Sanatcısı unvanı verilen ilk 11 sanatcıdan biridir.

Ya?amı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1908'de ?stanbul'da do?du. Babası, Harbiye Nezareti posta mudurlerinden Mehmet Kazım Bey, annesi daha sonra Kandilli Kız Lisesi Mudiresi olacak olan edebiyat o?retmeni Emine Hanım'dır. ^[1] Babasını kucuk ya?ta kaybetti; annesi ve teyzeleri tarafından muziksever bir aile ortamında buyutuldu. ^[2] Keman dersi almaya yedi ya?ında ba?ladı. Once Mesut Cemil ve sonra Sezai Asal ile viyolonsel calı?tı.

Ortao?renimini ?stanbul Erkek Lisesi 'nde yaptı. Lise o?renimi sırasında Darulelhan 'da Cemal Re?it Rey 'in armoni sınıfına yazıldı. Liseden sonra muzik o?renimi gormesi icin ailesini edebiyat o?retmeni Hakkı Tarık Us ikna etti.

1926'da kendi olanaklarıyla Avusturya 'ya giderek Viyana Devlet Muzik ve Temsil Akademisi'ne yazıldı. Burada Walther Kleinecke'nin viyolonsel ve Joseph Marx 'ın kompozisyon o?rencisi oldu. Bir yıl sonra Turk hukumetinin bursunu kazandı ve e?itimine burslu olarak devam etti. Viyana Muzik Akademisi’ndeki bestecilik bolumunu 1931’de tamamlayan sanatcı, hemen ardında da ustalık sınıfını bitirdi. ^[3] Viyana Akademisi'nin yuksek lisans derslerini surdururken, Prag Devlet Konservatuvarı’na da kaydoldu. Josef Suk ile yuksek kompozisyon ve Alois Haba ile mikrotonal ^[4] muzik calı?tı. Her iki kurumun da ileri devre kompozisyon bolumlerinden mezun olarak 1934'te yurda dondu. Viyana’da bulundu?u donemde muzik ara?tırmacısı Sadeddin Arel'in kızı piyanist Sevil Naciye Hanım ile tanı?ıp evlendi, bu evlilikten kızı Sevil dunyaya geldi. ^[5]

Yurda doner donmez Ataturk 'un Ankara’ya geli?inin 15. yıldonumu nedeniyle ısmarlanan " Bayonder " ba?lıklı operasını besteledi. Eser, Mustafa Kemal Pa?a'nın Kurtulu? Sava?ı sırasında ilk kez Ankara’ya geli?inin onuncu yılı kutlamalarında Adnan Saygun ’un Ta?bebek operasıyla birlikte 27 Aralık gecesi Ankara Halkevi’nde sahnelendi.

Soyadı Kanunu cıktı?ında, muzik o?renimi gormesi icin ailesini ikna etmi? ve kısa sure icinde devlet bursu kazanmasına yardımcı olmu? koruyucusu Hakkı Tarık Us ’un iste?i ile “ Akses ” soyadını aldı. ^[5]

Aynı yıl, Ankara'da Musiki Muallim Mektebi 'nde o?retmenli?e ve mudur muavinli?i gorevine ba?ladı; bu okulun devlet konservatuvarı haline getirilmesi icin calı?tı. 1935'te, Ankara Devlet Konservatuvarı'nın kurulması amacıyla Milli E?itim Bakanlı?ı'nın ca?rılısı olarak Turkiye'ye gelen Alman besteci Paul Hindemith 'in yardımcılı?ını ustlendi. Hindemith ile birlikte konservatuvarın mufredatını olu?turdu.

1936'da kurulan Ankara Devlet Konservatuvarı'na kompozisyon o?retmeni olarak atandı. Aynı yıl Bela Bartok , Adnan Saygun ve Ulvi Cemal Erkin ile birlikte Adana 'nın Osmaniye ilcesindeki folklor ara?tırmalarına katıldı.

1938-1939 yıllarında ?stanbul’da yedek subay olarak askerlik hizmeti yaptı. Bu arada Ankara Kalesi adlı sefonik yaptı uzerinde calı?maya ba?ladı. ?lk e?i Naciye Hanım'dan ayrılan sanatcı; kısa sure sonra Saddet Hanım ile evlendi ve bu evlilikten Ok?an ve Ahmet adlı cocukları do?du. ^[6]

1939’da Halkevleri’nin 7. kurulu? yıldonumu nedeniyle gercekle?en muzik festivalinde verilen bir konserde di?er Turk Be?leri’nin eserleriyle birlikte Akses’in “Ciftetelli” adlı eseri seslendirildi. 1938-39’da askerli?i sırasında ilk taslaklarını yazdı?ı “ Ankara Kalesi, Senfonik Tarih ” (1942) adlı eseri Ankara’da Cumhurba?kanlı?ı Senfoni Orkestrası , Berlin’de Berlin ?ehir Orkestrası tarafından seslendirildi ve Avrupa’da plak yapıldı. Bu eser, yurtdı?ında pla?a alınmı? ilk Turk yapıtı olma ozelli?ini kazandı.

1941’de Saadet Hanım ile evlendi, bu evlilikten Ok?an (1942) ve o?lu Ahmet (1947) dunyaya geldi. ^[5] 1942’de sahne muzikleri besteleyen sanatcı, 1945’te Yaylı Calgılar Uclusu ’nu, 1946’da “ Birinci Yaylı Calgılar Dortlusu ”’nu besteledi. 1946’da Akdeniz’den aldı?ı esinle “ Poem” adlı eserini yazdı. ^[5] 1947’de besteledi?i “ Ballad ” adlı eserden sonra bestecili?i bir suskunluk donemine girdi.

1948'de Konservatuvar mudurlu?u, 1949'da Guzel Sanatlar Genel Mudurlu?u yaptı. Kultur ata?esi olarak Bern 'de (1954) ve Bonn 'da (1955-1957) bulundu. 1958-1960 yıllarında Devlet Opera ve Balesi Genel Muduru oldu.

Besteci buyuk senfonilerini, Melih Cevdet Anday , Orhan Veli , Cahit Kulebi gibi Turk ?airlerinin eserleri uzerine besteledi?i liedleri, buyuk korolu yapıtları 1960’lardan sonra ortaya koydu. ^[7] “ Keman Koncertosu ”, “ Birinci Senfoni ”, “ Itri’nin Neva Kar’ı Uzerine Scherzo ” gibi onemli eserlerini birbiri ardına yazdı. Cumhurba?kanlı?ı Senfoni Orkestrası ’nın kurulu?unun 150. Yılı icin “ Bir Divandan Gazel ” ve “ Orkestra Koncertosu ” adlı eserlerini yarattı. Bir Divandan Gazel’de ilk defa “rastlamsal" tekni?i kullandı.

1971'de yeniden Devlet Opera ve Balesi Genel Mudurlu?unu ustlendi. Hukumetin de?i?mesi ve yeni kultur muste?arı ile anla?amaması uzerine 1972'de kendi iste?i ile emekli oldu. ^[5]

Necil Kazım Akses, 1971'de " Centre Mediterraneen de Musique Comparee et de Danse "ın kurucu yonetim kurulu uyesi ve ba?kan vekili secildi. ^[1] Devlet Sanatcısı unvanının ilk defa verildi?i 1972 yılında, bu unvanın verildi?i ilk 11 ki?iden birisi oldu. bestecilik dunyasındaki en verimli donemi emekli olmasından sonra ba?ladı. ^[6] 1976-1977’de bir viyola koncertosu yazdı ve Koral Calgan ’a ithaf etti. Eser, 1978’de Cumhurba?kanlı?ı Senfoni Orkestrası e?li?inde Calgan tarafından seslendirildi. ?kinci ve Ucuncu Senfonilerini yazdı. Ataturk’un do?umunun 100. yıldonumu icin 1981’de yazdı?ı “ Barı? icin Sava? ” ba?lıklı senfonik ?iir, Ataturk Sanat Arma?anı’nı aldı. 1983’te Dorduncu Senfoni ’yi tamamladı.

1985 yılında profesorluk unvanı alan Necil Kazım Akses ya?amının son donemlerine dek Ankara Devlet Konservatuvarı 'nda kompozisyon dersi verdi. 1988’de “ Ataturk Diyor Ki ” ba?lıklı Be?inci Senfoni ’sini tamamladı. Artık ba?ka calı?ma yapmamaya karar verdiyse de 1990’da “ Yaylı Calgılar Dortlusu ”’nu tamamladı. 1992 yılında Sevda Cenap And Vakfı’nın Altın Onur Madalyası’na layık gorulen Akses, Canakkale ?ehitleri’ne adanan “ Olumsuz Kahramanlar ” ba?lıklı Altıncı Senfonisi ’nin sadece ilk bolumunu tamamlayabildi.

Evin ?lyaso?lu 'nun hazırladı?ı “Necil Kazım Akses: Minyaturden Destana Bir Yolculuk” ba?lıklı kitap 1998 yılında yayımlandı. Bilkent Universitesi Muzik ve Sahne Sanatları Fakultesinde kompozisyon dersleri veren Akses, 16 ?ubat 1999 Salı gunu oldu.

Adı, Ankara’da ikamet etti?i sırada kaldı?ı Emek Semti’nde bir parka verilmi?tir. ^[8]

Bestecili?i [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Daha cok buyuk senfonik formların yaratıcısı olarak tanınan Necil Kazım Akses'in besteleri belirli evrelerle incelenebilir: Avrupa'daki o?rencilik yıllarına rastlayan ilk calı?maları 1929'dan 1930'lu yılların sonlara kadar olan donemi kapsar. " Piyano icin Prelud ve Fugler ", " Allegro Feroce ", " Piyano Sonatı " ve " Mete Operası " bu donem urunlerindendir. Bu donemi yeni bir atonal stil yaratma istek ve arayı?ları olarak nitelendirilebilir.

1934'te yurda doner donmez Ataturk 'un Ankara’ya geli?inin 15. Yıldonumu nedeniyle " Bayonder " ba?lıklı operasını besteler. Calı?malarında ku?a?ının di?er bestecileri gibi geleneksel Turk muzi?i ve halk muzi?inin etkileri vardır. Ancak bu o?eleri do?rudan armonize etmek yoluyla de?il, stilize ederek kullanır.

1940'lar ile yeni donemine girer. Bu donem ile ve ozellikle senfonik eserleri ile bir " Akses stili " belirginle?meye ba?lamı?tır. Bu stilin ozelli?ini ezgisel yonden Turk modlarına (makam) dayalı olmak, armonik yonden ise bestecinin kendi deyimiyle, a-modalite te?kil eder. Ankara Kalesi, Ballade, Birinci Senfoni, Keman Koncertosu, Itri'nin Nevakar'ı Uzerine Scherzo, On Piyano Parcası gibi buyuk soluklu eserleri bu donemi ile ortaya cıkmaya ba?lar. Orkestrasyon giderek daha yo?unla?maktadır.

Necil Kazım Akses'in 1976'da " Bir Divandan Gazel " ile ba?layan ve olumune dek suren bestecilik evresi son donemini olu?turur. Besteci bu ileri olgunluk doneminde solistler, korolar ve geni? orkestra icin yine buyuk caplı yapıtlar uretmi?tir. ?yice yo?unla?an orkestra yazısında, rastlamsallık gibi yirminci yuzyıl muzi?inin getirdi?i bircok soylemden yararlanmı?tır. Bu yonleri ile de " Turk Be?leri "nin yenili?e en acık uyesi olarak seckinle?mi?tir.

Bestecinin 85 ya?ındayken yazmaya ba?ladı?ı bariton solo, koro ve orkestra icin hazırlanmı? buyuk eserini Canakkale ?ehitlerine arma?an ediyordu. " Olumsuz Kahramanlar " ba?lı?ı altında sundu?u bu 6.Senfonisinin ilk bolumu tamamlanmı? bir ?ekilde durmaktadır.

Bestecinin yurt dı?ında calınan yapıtlarından bazıları ?unlardır:

• " Ankara Kalesi ", Fritz Zaun yonetiminde Berlin ?ehir Orkestrasıyla 1943'te calındı(ve Polydor plak ?irketince pla?ı yapıldı).
• " Ballad ", yurt dı?ında en cok calınan yapıtı olup, 1950'den ba?layarak Londra, Edinburgh, Birmingham, Munster, Paris, Teplice, Cluj, Bruksel, Viyana, Bukre?, Tunus, Prag ve Moskova'da yonetildi.
• " Poem "'i 1949'da Franco Caraccioto yonetiminde ve cellist Antonio Saldarelli solistli?inde Roma'daki RAI Senfoni Orkestrası tarafından seslendirildi.
• " Itri'nin Nevakari Uzerine Scherzo ", Sofya, Moskova, Kahire, Budape?te'de calındı.
• " Birinci Senfoni " 1968'de Lessing yonetimindeki Viyana Tonkunstler Senfoni Orkestrası tarafından; 1972'de Keman Koncertosu ile birlikte Niyazi Tagizade yonetimindeki Azerbaycan Devlet Senfoni Orkestrası tarafından Baku'de seslendirildi.
• " ?kinci Senfoni ", Muhammed Nazar Mommadov yonetimindeki Orkestra Saz tarafından 1997'de Turkmenistan'da calındı.
• " Keman Koncertosu ", EXPO 2000 Hannover'daki Dunya Fuarı munasebetiyle, di?er bazı Turk eserleri ile birlikte, Cihat A?kın 'ın solistli?inde ve Rengim Gokmen yonetimindeki NDR ? Radyo Filarmonisi tarafından seslendirildi.
• 1990'lı yıllarda " Yaylı Calgılar Dortluleri " (Numara 1 ve 4), Avrupa'da Dusseldorf, Prag, Bratislava, Budape?te, Pecs ve Helsinki kentlerinde seslendirildi.

Unvanları ve oduller [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. 1957’de Almanya’nın birinci derece “Yaratıcı Hizmet Odulu”
2. 1963’te, ?talya’nın “Cavalliere Officiale unvanı”,
3. 1971’de, Turkiye Cumhuriyeti “ Devlet Sanatcısı ” unvanı,
4. 1973’te, ?talya’nın “Commendatore Madalyası”,
5. 1973’te Tunus’un “Habib Burgiba Sanat, Kultur Madalyası”
6. 1981'de “Ataturk Sanat Arma?anı”
7. 1992'de And Vakfı’nın “Onur Odulu Altın Madalyası”
8. 1998'de ?stanbul Universitesi "Fahri Doktor" unvanı

Yapıtlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?an ve orkestra [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. “?iir ve Muzik”, basbariton ve orkestra icin, 1935.
2. “Senfonik Destan”, soprano, koro ve orkestra icin, 1973.
3. “Solocular Geciti”, soprano, mezzo-soprano, bariton, basbariton ve orkestra icin, 1976.
4. "Bir Divandan Gazel", tenor ve orkestra icin, 1976.

1. “Cokseslendirilmi? Turkuler”, 1938
2. “Konservatuvar Mar?ı”, (Erkin ile birlikte), 1940.
3. “E?liksiz Koro Kompozisyonları”, 1947.
4. “On Turku”, e?liksiz karma koro icin, 1964.
5. “50. Yıl Mar?ı”, 1973.
6. “?stanbul’a Gonul Veren Ozanlar”, e?liksiz koro icin, 1983.

?an ve piyano [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. Mu“Portreler”, 1965.
2. “?iirlerle muzik”, 1975.
3. “Hayır mı, Evet mi”, 1988.
4. “Ciftetelli”, senfonik dans, 1940
5. “Ankara Kalesi”, senfonik ?iir, 1942.
6. “Ballade”, buyuk orkestra icin, 1947.
7. “Eskilerden ?ki Dans”, 1960.
8. “1. Senfoni”, 1966.
9. “Itri’nin Nevakarı Uzerine Scherzo”, buyuk orkestra icin, 1970.
10. “Sesleni?”, 1973.
11. “2. Senfoni”, yaylılar icin, 1978.
12. “3. Senfoni”, 1980.
13. “Orkestra Koncertosu”, 1976 ? 1977.
14. “Barı? icin Sava?”, senfonik ?iir, 1981.
15. “4. Senfoni” (Sinfonia Romanesca Fantasia), viyolonsel ve orkestra icin, 1083 ? 1984.
16. “5. Senfoni” (Ataturk Diyor ki), retorik senfoni, koro, cocuk korosu, tenor ve org icin, 19

Koncerto [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. ?iir, viyolonsel ve orkestra icin, 1946.
2. Keman Koncertosu, 1969.
3. Viyola Koncertosu, 1977.
4. Idyll, viyolonsel ve orkestra icin, 1980.

Oda muzikleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. “Allegro Feroce”, klarnet, saksafon ve piyano icin, 1930.
2. “Poeme”, keman ve piyano icin, 1930.
3. “Sonat”, flut ve piyano icin, 1933.
4. “Uc ?iir”, mezzo soprano ve yaylılar dortlusu icin, 1933.
5. “Trio”, yaylılar icin, 1945.
6. “1. Yaylılar Dortlusu”, 1946.
7. “2. Yaylılar Dortlusu”, 1971.
8. “3. Yaylılar Dortlusu”, 1979.
9. “4. Yaylılar Dortlusu”, 1990.

Solo calgı icin eserleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. “Prelud ve Fugler”, piyano icin, 1929.
2. “Be? Piyano Parcası”, 1930.
3. “Sonat”, piyano icin, 1930.
4. “Minyaturler”, piyano icin, 1936.
5. “Piyano icin On Parca”, 1964.
6. “Capriccio”, viyola icin, 1977.
7. “Huzunlu Melodi”, viyola icin, 1984.

Sahne eserleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1. “Antigone” icin muzik, uflemeli calgılar icin, 1936.
2. “Kral Oedipus” icin muzik, kadınlar korosu ve uflemeli calgılar icin, 1936.
3. “Jul Sezar”, icin muzik, uflemeli calgılar icin, 1936.

Oduller [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• 1971: Turkiye Cumhuriyeti Devlet Sanatcısı unvanı

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]