Nadir ?ah ???? ??? ?????
?ran ?ahı
Hukum suresi	1736-1747
Once gelen	III. Abbas
Sonra gelen	Adil ?ah
Do?um	22 Ekim 1688 Dergez
Olum	19 Haziran 1747 (58 ya?ında) Fethabad
E?(ler)i	Raziye Sultan
Cocuk(lar)ı	Rıza Kulu Mirza Af?ar
Tam adı Tahmasb Kulu Han Af?ar
Hanedan	Af?ar Hanedanı
Babası	?mam Kulu
Dini	Caferi ?slam
?mza

Nadir ?ah (22 Ekim 1688, Dergez - 19 Haziran 1747, Fethabad ), Af?ar Hanedanı 'nın kurucusu ve 1736-1747 yılları arasında ?ran ?ahı.

?ran , Azerbaycan , Hindistan 'ın kuzeyi ve Orta Asya 'nın bir bolumunu icine alan buyuk Af?ar ?mparatorlu?unu kurdu. Afganlar , Osmanlılar ve Babur ?mparatorlu?u 'na kar?ı zaferler kazandı. Nadir ?ah, Asya 'nın son buyuk fatihiydi. Osmanlılar ve Babur ?mparatorlu?u arasında Af?arlar'ı yeniden saygın bir yere getirdi?i icin ovulur. ^{[ kaynak belirtilmeli ]}

Kaynaklarda Nadir ?ah'ın, te?kilatcı, cesur, zeki ve cok enerjik bir yapıya sahip oldu?u belirtilmi?tir. Farsca ’yı cok iyi bildi?i halde Turkce ’yi ( Ca?atayca ) kullanmayı tercih etmi?tir. Hatta Ca?atayca Turkcesi ile yazılmı? yarlı?ı mevcuttur. ^[1] Hindistan’da Karnal Muharebesinden sonra Baburluler hukumdarı Muhammed ?ah 'la, Nadir Af?ar arasındaki goru?mede iki hukumdar Turkce konu?mu?lardır.

Nadir ?ah, Safeviler 'in aksine ?ia 'yı Caferilik ismi altında dort Sunni mezhebin yanında be?inci ?slam mezhebi saymak istemi? ve bu amacı onun ic ve dı? politikasının temelini olu?turmu?tur.

Nadir'in ?lk Yılları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Nadir, Horasan’daki Abiverd hudut bolgesinde ya?ayan Af?arlar ’ın “Kırklu/Kıruklu” obasına mensuptur. Obasının kı? icin gocu sırasında Dasgird/Dergez koyune ula?ıldı?ında do?du. Babası ?mam Kulu Be? o?luna Nadir Kulu adı verdi. ?mam Kulu Be? hakkında kaynakların bazılarında deriden elbise dikicisi veya kurkcu oldu?u, bazılarında da coban oldu?u soylenmi?tir. Kucuk ya?ta babasını kaybeden Nadir, genc ya?lardayken bolgedeki di?er a?iretlerle mucadelelere katılmı?tır. ^[2]

Nadir'in Tarih Sahnesine Cıkı?ı ve Etkinlikleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Do?udaki Tehditlerin Puskurtulmesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1704’te Horasan ’ı ya?malayan Ozbeklerle mucadelesi sırasında annesi ile birlikte esir du?tu. Annesi esirken olmu?; Nadir ise, 1708’de kacarak Horasan’a dondu. Af?ar Turklerinden Abiverd hakimi Kose Ahmetlu Baba Ali Be?’in hizmetine girerek daha sonra onun kızıyla evlendi. (Abiverd, gunumuz Turkmenistan topraklarında yer alan Kaakhka yerle?iminin kuzey batısında harabe halindedir.) Uzun yıllar Kose Ahmetlu Ali Be?’in hizmetinde kalan Nadir, Ali Be?’in 1723’te olumuyle onun yerine gecti. Gılzayların ?ran'ı istila ederek ?sfahan ’ı ele gecirmesi sırasında, Safevilerin icinde bulundu?u karı?ıklıktan faydalanan Sistanlı Melik Mahmud, Me?hed ’i ve cevresini ele gecirdikten sonra bu sıralarda Abiverd hududunda bulunan Nadir’e de birle?me teklif etti. Bu teklifi kabul eden Nadir, Me?hed’e giderek Melik Mahmud’un emrine girdi. Ancak sonradan Melik Mahmud’u bir cirit oyunu esnasında onu oldurmek istediyse de ba?arılı olamayarak Abiverd’e kactı. Daha sonra Melik Mahmud’u bertaraf eden Nadir, emrindeki kuvvetlerle daha sonra Kelat kalesinin beyini aldatarak burayı ve Abiverd hududundaki Dergez ve cevresini ele gecirdi. Kelat kalesini tahkim ettiren Nadir’in, burasını us olarak kullanarak, Sistanlı Melik Mahmud, Ozbekler, Turkmenler ve Tatarlar ile mucadeleye ba?ladı. Nadir, once Horasan bolgesinde ya?ayan Af?ar grupları, Cemi?kezek Kurtleri ve di?er a?iret kuvvetlerini emri altında topladıktan sonra Melik Mahmud’la mucadeleye ba?ladı.

Melik Mahmud, Zeydan kalesi uzerine yuruyup bu kaleyi ku?attı?ını duyan Nadir, Melik Mahmud’un ilerleyi?ini durdurmak ve ku?atma altındaki Zeydan kalesine yardım etmek maksadıyla bolgeye hareketi sırasında, yolda Me?hed’den top getiren Melik Mahmud’un kuvvetlerini yenilgiye u?rattı. Kale du?mek uzereyken Nadir yeti?erek Melik Mahmud’un kuvvetlerini bozguna u?rattı. Nadir, bundan sonra Me?hed taraflarına kacan Melik Mahmud’u Me?hed onlerine kadar takip ettiyse de Me?hed uzerine ilerlemeyerek, daha once Af?arların elindeyken Melik Mahmud’un eline gecen Abiverd uzerine yurudu. Mevsimin kı? olmasına ve ?iddetli kar ya?ı?ına ra?men Abiverd uzerine yuruyup, ?ehri ele gecirdi. Daha sonra Keyan Kalesini ku?atan Nadir, kalenin etrafında la?ımlar kazdırıp, uc aylık bir ku?atmadan sonra bu kaleyi ele gecirdi ve ?ehrin ileri gelenlerini oldurttu. Ba?ımsızlı?ını ilan eden Za?cend Kalesinin hakimi Kara Han uzerine yuruyerek burayı ele gecirdi. Daha sonra Nesa (Nisa, Turkmenistan)’ya do?ru kacan Turkmenleri takip eden Nadir, Nesa’ya girdi.

Nadir’in Nesa’da bulundu?u sırada, Melik Mahmud, Turkmen Muhammed Han’ı Horasan serdarlı?ına tayin edip, Melik ?shak’ı da Ni?abur uzerine gonderdi?i haberini duyan Nadir, kuvvetlerini toplayıp Melik ?shak’tan once Ni?abur ’a girdi ve Ni?abur ’a do?ru ilerleyen Melik ?shak uzerine yuruyerek onu yenilgiye u?rattı. Melik Mahmud, Ni?abur ’da bulunan Nadir’in kuvvetlerini bozarak Ni?abur ’u ele gecirdi. Bunun uzerine Nadir de kuvvetleriyle Me?hed uzerine yurudu. Me?hed yakınlarında ?uturpa mevkiinde Melik Mahmut’la yaptı?ı sava?ı kaybetti ve Kelat Kalesine kactı. ?uturpa'da ya?anan muharebede a?ır bir yenilgi alan Nadir, daha once Af?arların elinde iken Tatar A?ur Be?’in eline gecen Kuzgan Kalesi uzerine yurudu. Kuzgan’ı ku?atan Nadir, burasını da ele gecirdi. Merv’e do?ru ilerleyerek kendisine kar?ı ittifak kuran Tatarları, Ozbekler ve Cemi?kezek Kurtlerini nufuzu altına aldı. Merv onlerine kadar ilerleyen Nadir, giri?mi? oldu?u bu mucadeleler sonunda ba?ta Abiverd olmak uzere Nesa, Kubkan, Zagcen, Kuzgan, Yengi Kale (Yeni Kale)’yi ele gecirerek Horasan’ın tanınmı? beylerinden biri oldu. Ba?kent ?sfahan olmak uzere bircok topra?ını Gılzaylara bırakarak zor durumda bulunan II. Tahmasb ’ ın daveti uzerine onun hizmetine girdi. Eylul 1726’da Habu?an’da II.Tahmasb’ın hizmetine girerek “Tahmasb Kulu Han” unvanını alan Nadir, kısa bir sure icerisinde kendi kuvvetleri yanında II. Tahmasb’a ba?lı kuvvetleri de alarak ulke icinde duzeni sa?lamaya calı?tı. II. Tahmasb da butun askeri i?lerin denetimini Nadir’e devredip onu “korciba?ı” tayin etti. 11 Kasım 1726’da Me?hed’i ele gecirdi.

Me?hed'in alınmasından sonra, ?ah ’ın yuksek makamlardaki devlet adamları Nadir aleyhine yaptıkları tahrikler neticesinde II. Tahmasb ile Nadir’in arası acıldı. II. Tahmasb Habu?an’a giderek Cemi?gezek beyinin Nadir'e soz kesilen kızını II. Tahmasb’ın istemesi uzerine aradaki ihtilaf iyice arttı. Bu geli?meler uzerine Nadir, Habu?an ve civarında isyan eden Kurtler uzerine yuruyerek onları itaate mecbur etti. Nadir daha sonra Ni?abur bolgesine cekilmi? olan II. Tahmasb uzerine yurudu. Hazırlıksız yakalanan II. Tahmasb, Mollaba?ı Mir Muhammed Huseyin’i Nadir'e gonderip barı? istedi. Barı?a razı olan II. Tahmasb ile beraber Me?hed'e dondu.

Me?hed'de II. Tahmasb ile Nadir, Abdalilere kar?ı ortak harekete gecilmesini kararla?tırmı?larsa da, etrafındakilerin etkisiyle II. Tahmasb seferden vazgecerek Nadir'in tek ba?ına Abdaliler uzerine gitmesini istedi. Bunun uzerine Herat uzerine yuruyen Nadir, yolda Sebzvar’da bulunan II. Tahmasb’ın aleyhine dondu?unu o?renince Herat seferini iptal edip onun uzerine yurudu. Meydana gelen sava?ta II. Tahmasb’ın kuvvetlerini yenilgiye u?rattı. Onu tutuklayarak Me?hed'e goturdu. II. Tahmasb’ı bundan boyle kendisine ba?lılıktan ayrılmayaca?ına dair guvence vermeye mecbur etti. Nadir bu olaydan sonra II. Tahmasb’ı yanına alarak Mazenderan bolgesinde isyan eden Turkmenlerin uzerine yuruyerek onları itaat altına aldı.

Me?hed'de II. Tahmasb ile Nadir arasında Abdaliler uzerine birlikte harekete gecilmesi konusunda anla?maya varılmasından sonra ise II. Tahmasb’ın kuvvetleri ile Nadir'in kuvvetleri birlikte Abdaliler uzerine yurudu. Herat ’ın kuzeybatısındaki Kafir Kale mevkiinde yapılan sava?ta Abdali kuvvetleri bozguna u?ratıldı. Nadir, Abdali liderlerinin barı? talebini kabul etti. Abdali ileri gelenleri Nadir'in emrine girmeyi kabul ettikleri gibi Gılzaylara kar?ı yardım edeceklerini bildirdiler. Nadir, Abdali meselesini cozdukten sonra II.Tahmasb ile birlikte Haziran 1729’da Me?hed'e donerek, Gılzayların hukumdarı E?ref ?ah’a kar?ı askeri hazırlıklara ba?ladı.

29 Eylul 1729’da Dam?an yakınlarındaki Mihmandost’ta meydana gelen carpı?mada Nadir’in ?iddetli topcu ate?i Gılzay ordusunu bozguna u?rattı. E?ref ?ah a?ır kayıplar vererek Tahran ’a do?ru cekildi. Daha sonra Tahran yakınlarındaki Veramin ’e gelen E?ref ?ah yine bozguna u?radı?ından butun a?ırlıklarını sava? meydanında bırakarak ?sfahan'a kactı. E?ref ?ah’ı ust uste iki defa yenen Nadir, bu zaferden sonra II. Tahmasb’ı Gılzayların bo?alttıkları Tahran’da bırakarak ?sfahan uzerine yurudu.

E?ref ?ah, Osmanlı Devleti ile imzaladı?ı Hemedan Antla?ması hukmu gere?ince Osmanlı Devleti’nin Hemedan muhafızı Abdurrahman Pa?a’dan aldı?ı destek kuvvetlerle Nadir'in kuvvetleriyle ?sfahan'ın kuzeybatısındaki Murcehort mevkiinde 12 Kasım 1729’da gercekle?en muharebede ucuncu defa yenildi.

16 Kasım 1729’da ?sfahan'a giren Nadir, II. Tahmasb'ı yedi yıl aradan sonra torenle ?sfahan'da tahta gecirdi. Nadir, daha sonra ?sfahan uzerine tekrar yuruyen E?ref Han’ ın kuvvetlerini ?iraz yakınlarındaki Zergan mevkiinde bozguna u?rattı.

?lk Osmanlı Seferi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?iraz ’dan ayrılan E?ref Han’ın, Kandehar hakimi Sultan Huseyin’e ba?lı askerlerin baskınına u?rayarak oldurulmesiyle ?ran'da 7 yıl suren Gılzay hakimiyeti sona erdi ve Safevi saltanatı da yeniden kuruldu. ?ran 'a do?udan gelen Abdali ve Gılzay tehlikesini ortadan kaldırarak ulkedeki karı?ıklı?ı buyuk olcude ortadan kaldıran Nadir ulkenin batısına yoneldi. Osmanlı ile yapılan goru?melerden sonuc cıkmaması uzerine Nihavend uzerine yurudu ve Temmuz 1730’da ?ehri ele gecirdi. Van valisi Timurta? Pa?a kumandasında Nadir’in uzerine gonderilen kuvvetler, Malayir mevkiinde yapılan sava?ı kaybederek Hamedan 'a do?ru geri cekilmek zorunda kaldı. Hamedan muhafızı Abdurrahman Pa?a ?ehri savunamayaca?ını anlayarak Ba?dat ’a cekilmesiyle Nadir, hicbir direni? gormeden Hamedan'a girdi. Nihavend ve Hamedan 'ın du?tu?u duyulunca Osmanlı kuvvetlerinin Kirman?ah ’ı terk etmesiyle Nadir, bu ?ehre de direni?le kar?ıla?madan girdi. Meraga yakınlarında uzerine gelen Osmanlı hudut pa?alarının kuvvetlerini yenip, Savucbulac, Meraga, Mukri ve Dihharkan’ı ele gecirdi.

?stanbul’da Safevi elcisi Rıza Kulu Han ile yapılan barı? goru?meleri sonrası varılan anla?maya gore, Gence, Tiflis ve Revan Osmanlılarda kalmı?, Hemedan, Kirman?ah ve Tebriz Safeviler'e bırakılmı?tı. ?ran elcisi Rıza Kulu Han, bu anla?manın sonucunu II. Tahmasb’a bildirirken Sadrazam Nev?ehirli Damat ?brahim Pa?a da Tebriz muhafızı Cavu?ba?ı Vezir Kara Mustafa Pa?a’ya anla?maya binaen Tebriz'i tahliyesini ve Nadir'e teslim etmesini gizlice emretti. Barı? ?artlarını o?renmekle beraber ileri harekatına devam eden Nadir, Meraga’dan hareketle Tebriz uzerine yurudu. Bu sırada hukumetten aldı?ı emir gere?ince Tebriz 'i bo?altarak Van tarafına cekilmekte olan Tebriz muhafızı Kara Mustafa Pa?a kumandası Osmanlı kuvvetlerini Tebriz ile Sufiyan arasındaki Suheylan/Sahlan mevkiinde yenilgiye u?rattı. Bu arada Nadir, Mustafa Pa?a’ya yardıma gelen He?tarud valisi Rustem Pa?a kuvvetlerini 12 A?ustos 1730’da yenilgiye u?ratarak, O’nu da esir aldı. Tebriz 'i Osmanlı kuvvetlerinin bo?altması sebebiyle ?ehri kolaylıkla ele gecirdi.

Tebriz'i ele gecirdikten sonra Nahcıvan , Revan taraflarına yurumeye hazırlanan Nadir, Abdali liderlerinden Zulfikar Han’ın isyanı uzerine bundan vazgecerek Me?hed’i ku?atan Abdaliler uzerine yurudu. 4 Mayıs 1731’de ku?attı?ı Herat ’ı 27 ?ubat 1732’de ele gecirdi. Bu sırada II. Tahmasb’ın Kurican Muharebesi 'nde Osmanlı kuvvetleri kar?ısında a?ır bir yenilgiye u?radı?ı haberini aldı. Bu sırada Irak-ı Acem’de Osmanlı ordusunun Kirman?ah ve Hamedan'ı ele gecirmesi sırasında Azerbaycan cephesinde Tebriz uzerine yuruyen Hekimo?lu Ali Pa?a , once Af?ar Bisutun Han’ın o?lu tarafından tahkim edilmi? olan Urmiye ’yi 65 gun suren bir ku?atmadan sonra ele gecirerek, sonrasında Safevi kuvvetlerinin bo?alttı?ı Tebriz 'e de 4 Aralık 1731’de direni?siz girmi?ti. Zor durumda kalan II. Tahmasb’ın elcileriyle ?ubat 1732’de yapılan goru?meler neticesinde iki taraf arasında antla?ma ?artları kararla?tırıldı. “Ahmet Pa?a Musalahası” adı verilen bu antla?maya gore; Azerbaycan tarafında Aras nehri, Irak tarafında ise Derne ve Derteng sınır olmak uzere, kuzeyde Revan, Gence, Tiflis, ?irvan, ?emahi ve Kartli (Gurcistan, ?irvan ve Karaba?), Osmanlılara kalırken, Tebriz, Kirman?ah, Hemedan, Luristan, Erdelan ile Huveyze Safeviler'e verildi. Ancak Herat ’ta bulunan Nadir bu antla?mayı kabul etmedi?ini bildirdi.

?ubat 1732’de Ruslarla yapılan “Re?t Antla?ması” ile Rus cephesini guvenceye alan Nadir, ?ah II. Tahmasb’ın Kum ya da Tahran’a gelerek goru?me teklifini kabul etmedi?ini o?renince ?sfahan uzerine yurumeye karar verdi. A?ustos 1732’de Nadir'in ?sfahan’a gelmesinden sonra da ?ah, Osmanlı Devleti ile yapılan barı?ı bozmayaca?ını O’na bildirdi. Bunun uzerine Nadir, II. Tahmasb'ı Me?hed'e surgune gonderdi. Taraftarlarının ?ran ?ahlı?ı teklifini uygun gormeyerek II. Tahmasb’ın 3-5 aylık o?lu III. Abbas ’ı ?ah ilan ettirerek, kendisi “?ah Vekili” sıfatıyla ?ubat 1732’ de yonetimi fiilen ele gecirdi.

?ran'da inisiyatifi tamamen ele geciren Nadir, Osmanlı Devleti’ne kar?ı harekete gecmeden once ?sfahan’daki taht de?i?ikli?inden yararlanan Bahtiyariler uzerine yuruyerek onları itaate mecbur etti. Di?er yandan bir sureden beri Malayir bolgesinde e?kıyalık eden Zendlerin uzerine yuruyerek onları da etkisiz hale getirdi. Nadir, bundan sonra Osmanlı Devleti’ne kar?ı harekete gecerek Kirman?ah'ı ku?attı. Burayı ?ehir halkının Osmanlı muhafızlarına ihanet edip kapıları acmaları sonucu Kasım 1732’de ?ehri direni?siz aldı. Derne Beg’i Ahmet Pa?a kumandasındaki Osmanlı oncu birlikleriyle yapılan muharebeyi kazandı. Ba?dat ’ı ku?atan Nadir ?ah, Ba?dat'ın yardımına gelen serdar tayin edilen Erzurum valisi, eski vezir-i azam Topal Osman Pa?a kumandasındaki Osmanlı ordusu ile 19 Temmuz 1733 tarihinde gercekle?en Ducum Muharebesi 'nde a?ır bir yenilgiye u?rayarak kacmak zorunda kaldı.

Ducum yenilgisini telafi etmek ve Topal Osman Pa?a ile tekrar kar?ıla?mak uzere Hamedan'dan Osmanlı sınırına yurudu. Kasım 1733’te Osman Pa?a ile Kerkuk civarında yapılan Leylan Muharebesi 'nde Osmanlı kuvvetleri yenilgiye u?ratıldı?ı gibi, Topal Osman Pa?a da hayatını kaybetti. Bu galibiyetinden sonra ?ehrizor , Kerkuk ve Derne’yi ele gecirdi. Buradan yeniden Ba?dat onlerine gelen Nadir, Ba?dat valisi Ahmed Pa?a ile barı? imzaladı.

Ba?dat onlerinden ayrıldıktan sonra isyan eden Bahtiyarilerin lideri Muhammed Beluc uzerine yurudu. ?iraz onlerinde yapılan muharebede a?ır kayıplar veren Muhammed Han kacmaya mecbur oldu. ?iraz’ı Muhammed Han Beluc’un elinden geri alan Nadir 1734 baharında ?sfahan’a geri dondu. 1734 A?ustos’unda Erbil ’e girdi. Daha sonra Kafkasya yonune hareket ederek Osmanlı hakimiyetini kabul eden ?irvan hakimi Surhay Hanla yapılan sava?ı kazanarak, ?irvan (Azerbaycan) ’ın merkezi ?amahı ’ya kolayca ele gecirerek burasını tahrip etti. Gence valisinin destek kuvvetlerini alan Surhay Han’ı ?amahı ile Kebele arasındaki Devebatan mevkiinde bir kez daha yenilgiye u?rattı. Kendisinden kacan Surhay Han’la Gazikumuk ’ta yapılan sava?ı kazanarak buraya giren Nadir, ?ehri tahrip etti. Kı? mevsiminin yakla?ması ve arazi ?artlarının elveri?sizli?inden dolayı daha fazla ilerleyemedi ve geri donmek zorunda kaldı. Bu sırada Mahackale hakimi Has Fulad Han, Nadir’in himayesine girdi. Nadir, Ahti (Akhyti)’ye gelerek buradaki Lezgilerin isyanını bastırdı. ?irvan’ı ve bu bolgenin merkezi ?amahı ’yi ele gecirerek Da?ıstan iclerine kadar ilerleyen Nadir, Ekim 1734'te Gence ’ yi ku?attı ancak ele geciremedi. 1735’te yapılan antla?ma ile Ruslar, Baku ve Derbend ’i bo?alttılar ve Sulak nehri iki devlet arasında sınır kabul edildi. Nadir, boylece 1722 yılından beri Rus istilasına maruz kalan Azerbaycan topraklarını yeniden ?ran'a ba?ladı?ı gibi Rus cephesini de kesin olarak guvenceye almı? oldu. 24 Mayıs 1735 ayında Kars’ı ku?attıysa da ele geciremedi. 18 Haziran 1735 yılında uzerine yuruyen Serasker Abdullah Pa?a komutasındaki Osmanlı guclerini Revan yakınlarındaki Bagaverd’de Arpacay Muharebesi olarak da adlandırılan sava?ta a?ır yenilgiye u?rattı. Bu galibiyetten sonra Gence ve Tiflis ’i sava?madan ele gecirdi. Daha sonra Kars ’ı ikinci defa ku?attıysa da ele geciremedi. Gurcistan ve Da?ıstan i?lerini duzene koymak maksadıyla Eylul 1735’te Tiflis ’e geldi. Gurcistan prens ve asilzadeleri O’na ba?lılıklarını bildirdi. Nadir, Ekim 1735’te Tiflis’ten ayrılıp Caru Tala Lezgilerini cezalandırdıktan sonra Kumuk (Kumukh)’a geldi. Burada Surhay Han’ın ordusunu bozdu. Nadir'in Gurcistan ve Da?ıstan’daki faaliyetleri bir yıl surdu.

Nadir'in ?ah ?lan Edilmesi ve Etkinlikleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

1736’da Mugan ovasına hareket eden Nadir, burada bir kurultay tertip ederek buraya gelen ?ran eyalet valileri, ulema, e?raf, a?iret ve oymak ileri gelenlerinin deste?iyle ?ah ilan edildi. Burada Nadir, ?ahlı?ı Peygamber’den sonra Ebubekir, Omer, Osman ve Ali ’nin halife oldu?unu, bu gerce?i Hindistan ve Turkistan’dan Rumeli’ye kadar butun ?slam aleminin kabul edip, ?ran’ın dahi Ehl-i Sunnet’e ba?lı iken ?ah ?smail tarafından sokulan ?ii akidelerle Muslumanların bolundu?unu, Muslumanlar arasında birli?i sa?layabilmek icin ?iili?e, ?ah ?smail tarafından sokulan bu akidelerden vazgecip, ?mam Cafer Sadık tarikatının (mezhebinin) kabul edilmesi ?artıyla uygun buldu. Bu ?artı davetliler tarafından kabul edildi.

Nadir, ?ah ilan edildikten sonra ulke genelinde butun dini gorevlilere fermanlar gondererek, Peygamber’den sonra halife olan Ebubekir , Omer , Osman ’a sovulmeyip, aksine isimlerinin rahmetle anılması, yine Sunniler ile ?iiler arasında ihtilafa sebep olan ve ezanlarda okunan Ali icin, “Aliveliullah” kelimesinin bundan boyle okunmaması bildirildi. ?ii ulema tarafından [736 yılı ?ubat ba?larında ?ran ?ahı oldu?u onaylandı. ?ii ulemanın etkinli?ini kırarak onların butun arazilerine ve mallarına el koydurttu. Mugan’da ?ran ?ah’ı secildikten sonra ?sfahan’a gelen Nadir, Mart 1736’da ?sfahan yakınlarındaki Ferahabat Bahcelerinde yapılan torenle ?ahlık tacını giyerek ?ran tahtına oturdu. Nadir'in ?ran'da ?ahlı?ını resmen ilan etmesiyle Safevi Hanedanı ’nın ?ran'daki hakimiyeti sona ererek ?ran'da yine bir Turk hanedanı olan, Af?ar Turklerinin hakimiyeti ba?ladı.

Osmanlıların batı cephesinin karı?ması dolayısıyla Avusturya ve Rusya ile sava?a hazırlanması, buna kar?ılık Nadir'in Kerkuk ve Arpacay ba?arılarını takiben ?ran'a iade edilmesini istedi?i yerlerin tamamını ele gecirmesi, tarafları barı?a yana?tırdı. Nadir ?ah, Osmanlılarla barı? goru?melerini ba?latmı? ancak Caferilikin be?inci mezhep olarak kabulunu talep etmesi, Osmanlı ulemasının da bunu kabul etmemesi barı? surecini uzunca sure suruncemede bırakmı?tır.

Afganistan-Hindistan-Turkistan Seferleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Rusya ile 1735’te imzaladı?ı antla?mayla kuzeybatıdan gelecek tehditlerin onlenmesi, Osmanlıyla barı? goru?melerinin sonuc alınamadan devam etmesi, bu sırada Osmanlı-Rus-Avusturya sava?ının meydana gelmesi dolayısıyla Osmanlıların Avrupa cephesi ile me?guliyeti sebebiyle kendisini batı sınırında guven icerisinde hissederek do?uya Kandehar uzerine yurumeye karar verdi. 3 ?ubat 1737’de Sistan-Kandehar sınırına ula?tı. Daha sonra Kandehar kalesi onlerine gelen Nadir ?ah, karargahını ?ehrin do?usunda kurup, kaleyi ku?attı. Yakla?ık bir yıl suren bir ku?atma sonrasında ?ehri ele gecirerek yıktırdı. ?ehir yakınlarında in?a ettirdi?i “Nadirabad”ı, Kandehar eyaletinin merkezi yaptı. 10 Mayıs 1738’de Nadirabad’dan harekete gecen Nadir ?ah, once Afganistan’ı Hint kıtasına ba?layan onemli yollar uzerinde bulunan Gazne ’yi sonra Kabil’i kısa surede ele gecirdi. Babur ?mparatorlu?u ’nun ic sorunlar nedeniyle Gurkanlı ve Haydarabad Devleti olmak uzere ikiye ayrılması Hindistan seferine cıkması icin Nadir ?ah’ın elini guclendirdi. Kabil ’den Hindistan uzerine yuruyen Nadir ?ah, sırasıyla Celalabad , Pe?aver ve Lahor ’u fazla bir gucluk cekmeden ele gecirdi. Delhi ’ye do?ru ileri harekatını surdurerek, bu ?ehre 115 km uzaklıktaki Karnal ovasında 13 ?ubat 1739’da yapılan Karnal Muharebesi 'nde kalabalık Gurkanlı ordusunu 3-4 saat icerisinde yenilgiye u?rattı. 8 Mart 1739’da Delhi ’ ye girdi. 1 Mayıs 1739’ da Turk-Hint hukumdarı Muhammed ?ah ’a tacını iade ederek onunla antla?ma imzaladı. Antla?ma uyarınca Sind Nehri ’nin kuzey ve batısındaki butun yerle?im yerleri ?ran’a ba?landı. 5 Mayıs 1739’da beraberinde yuklu miktarda servetle birlikte Dehli’den ayrılan Nadir Av?ar, geldi?i yolu takip ederek, Mayıs 1740'ta Nadirabad’a ula?tı. Haziran 1740'ta Turkistan seferine cıkan Nadir ?ah, Nadirabad’dan Herat ’a geldi. Buradan da kaynaklarda “?ehirlerin anası” olarak kaydedilen Belh uzerine yuruyup, 31 Temmuz 1740'ta Belh’e geldi. 22 Eylul 1740'ta da hazırlattı?ı kayıklarla Ceyhun Nehri’ni gecip Buhara onlerine ula?tı. Buhara Hanı Ebul Feyz Han’a iyi davrandı. Yapılan antla?ma ile Ceyhun Nehri sınır kabul edildi. 1740 Ekim'inde Nadir Av?ar, Buhara ’dan Harezm’e gecti. Harezm Hanı ?lbars Han kendisine kar?ı koymu?sa da Kasım 1740'ta teslim olmak zorunda kaldı. Boylece ba?arılı Turkistan seferiyle kurmu? oldu?u devletin kuzeydo?u sınırlarını guvenlik altına aldı.

Osmanlı ile sava? [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Nadir ?ah, Hindistan seferinden donu?unde hem Hindistan’daki ba?arılarını bildirmek hem de vaktiyle ?stanbul ’da barı? goru?melerinde (1736 Muzakereleri) puruzlu kalan Caferilik mezhebinin be?inci mezhep olarak kabulu ve Kabe ’de Caferilik mezhebi icin bir “rukun” verilmesi meselesini tekrar ortaya atarak ?stanbul’ a elci gonderdi.

Nadir ?ah, 1736 yılından itibaren 1740 yılına kadar cıkmı? oldu?u Afganistan , Hindistan ve Turkistan seferlerinden zaferle donmu?, Sind Nehri ' nin sa? taraflarını Hindistan’dan koparıp ?ran'a ba?lamı?tı. Batılı tarihcilerden Sir Percy Sykes’in deyimiyle “Buyuk Av?ar” ba?arılı Hindistan seferiyle Hindistan’ ın efsanevi zenginliklerini elde etmesi yanında cihangirlik arzusunu da gercekle?tirmi?; kendisinden onceki Cengiz, Timur gibi Asya’ nın buyuk cihangirleri arasına katılmı?tı.

Bu arada Osmanlı Devleti de batı cephesinde Rusya ve Avusturya sava?larından Belgrad Antla?maları ile zaferle ayrıldı. Osmanlı ile yapılan barı? goru?melerinde dini konularla ilgili iki madde ?er’i sakıncalar nedeniyle kabul edilmeyip iki devlet arasında dostluk ve karde?lik temenni edilerek elciler 1741 yılında geri dondu. ?steklerinin hepsinin kabul edilmemesi Nadir ?ah’ ın ho?una gitmemi? ve iki tarafta sava? hazırlıklarına ba?lamı?tı. 1743 ilkbahar sonlarında Nadir ?ah ikinci defa Irak seferine cıktı. Ba?dat ’ ı ku?attı, ?ehrizor ve Kerkuk ’ u ele gecirdi. 1743 sonbaharında Musul'u ku?attıysa da Abdulcelilzade Huseyin Pa?a komutasındaki Osmanlı garnizonu kar?ısında buyuk bir yenilgiye u?radı. Necef ’teki toplantıdan sonra barı? hususunda Ba?dat Valisi Ahmet Pa?a ile anla?an Nadir ?ah, ele gecirdi?i Kerkuk , Erbil vb. yerleri iade edip, guneyde halen devam eden Basra ku?atmasının kaldırılması emrini verdi ve ?ran'a dondu.

Osmanlı tarafından ?ran’a ic karı?ıklık cıkarması icin gonderilen Safevi hanedanından Safi Mirza ile Lezgilerin isyanını bastırmaya ba?ladı. Surhay Han’ın o?lu Mehmet Han’ın idaresindeki Lezgiler, ?ah'ın gonderdi?i bu kuvvetleri bozguna u?ratarak ?irvan’ın idari merkezi Aksu ’yu ku?attılar. ?emahi yakınlarında Aralık 1743 gercekle?en sava?ta Surhay Han ve Safi Mirza’yı a?ır bir yenilgiye u?rattı. Fars Beylerbeyi Taki Han’ın 1744 yılı ba?larında isyan edip, ?iraz ’da ba?ımsızlı?ını ilan etmesi uzerine Nadir ?ah, Taki Han’ın uzerine Allahverdi Han’ı gonderdi. ?iraz’ı ku?atan Allahverdi Han, 4,5 aylık bir ku?atmadan sonra Haziran 1744’te ?ehre girdi. Aynı yıl Kacar Turkleri ( Kacarlar (halk) ), Feth Ali Han’ın o?lu Muhammed Hasan Han onculu?unde isyan ettiler. Yomut Turkmenlerinin deste?ini temin eden Kacarlar, 1744 yılı oca?ında Esterabad ( Gurgan ) ?ehrini ele gecirip etrafı ya?maladılar. Daha sonra Nadir ?ah’ ın kuvvetleri ile isyancılar arasında yapılan sava? sonucunda Muhammed Hasan Han kacmak zorunda kaldı. ?c isyanları kısa surede bastıran Nadir ?ah, Safi Mirza’yı yakalatıp gozlerine mil cektirdikten sonra Kars seraskeri Ahmet Pa?a’ ya gonderdi. Safi Mirza sorununu cozdukten sonra acele Tebriz - Nahcıvan (?ehir) yoluyla guclu bir tahkimata sahip Kars uzerine yurudu. Arpacay ’ı gecip 29 Temmuz 1744’te Kars onlerine gelerek ?ehri ucuncu defa ku?attı . Buna mukabil, ?ehla Ahmed Pa?a komutasındaki Osmanlı garnizonuna kar?ı buyuk bir yenilgi alarak 9 Ekim 1744’te ku?atmayı kaldırdı ve Berde ’ye cekildi. Uzerine harekete gecen Osmanlı kuvvetleriyle Bagaverd’ de gercekle?en ve 21 A?ustos 1745’te sonuclanan sava?ta galip geldi.

Daha sonra Osmanlı ile sonu gelmeyen sava?ları bitirmek uzere muzakerelere ba?landı. Yapılan muzakereler sonucunda 4 Eylul 1746’da Osmanlı ile ?ran arasında Kerden Antla?ması imzalandı.

Nadir ?ah'ın Oldurulmesi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Nadir ?ah, Hindistan seferinden yuklu miktarda servet ile donmu? ve halktan uc yıl sure vergi toplamayaca?ını bildirmi?ti. Hindistan seferinden yuklu miktarda servetle donulmesine ra?men 1743’ten itibaren Osmanlı Devleti ve Kafkasya’da giri?ilen askeri mucadelelerin ulke ekonomisinde yarattı?ı bunalımı telafi edebilmek icin halktan zorla vergi toplaması ?ran genelinde isyan hareketlerine sebep oldu. Affedilen vergilerin zorla alınması, vergi memurlarının halka kotu davranı?ları ve isyan hareketlerini bastırmak icin alınan cok sert onlemler ?ran halkını ozellikle Safevi hanedanına hala ba?lı kalan ve dini reformları benimsemeyen ?ii zumreyi Nadir ?ah'ın aleyhine dondurdu. Ulkenin do?usundan geli?en bu huzur bozucu haberler uzerine Nadir ?ah, 1746 yılı Aralık ba?larında ?sfahan'a geldi.

Ocak 1747'de Yezd ve Kirman ’a gitmek uzere ?sfahan' dan ayrılan Nadir ?ah, yolu uzerinde u?radı?ı her yerde halka cok sert davranıp bir co?unu oldurttu. Nisan sonlarında Me?hed'e ula?an Nadir ?ah, burada halka ?sfahan ve Kirman’da yaptıklarından cok daha acımasız davrandı. Nadir ?ah'ın butun bu hareketleri Sistan bolgesinde daha once cıkan isyanları bastırmak uzere gonderdi?i ye?eni Ali Kulu Han liderli?inde cok buyuk capta bir isyanın cıkmasına sebep oldu. Bu isyan hareketi daha sonra Horasan’a ve Azerbaycan’a da sıcradı. Ba?larına Feth Ali Han’ın o?lu Muhammed Hasan Han’ı geciren Kacar Turkleri de Esterabad/Gurgan’da isyan ettiler. 19 Haziran 1747’de Habu?an’a gelen Nadir ?ah, ordugahını Fethabad’a yakın mesafedeki Gocan ’ a kurdu. Burada bulundu?u sırada emrindeki komutanlar tarafından gercekle?tirilen suikast sonucu olduruldu.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Kaziev Shapi. Crash of tyrant. The historical novel about Nadir Shah. "Epoch", Publishing house. Makhachkala, 2009. ISBN 978-5-98390-066-0