Me?hed
(
Farsca
: ????),
?ran
'ın
Razavi Horasan Eyaleti
'nin yonetim merkezi ve ulkenin ikinci buyuk
?ehridir
.
Aynı zamanda, eyaletin aynı isimli
Me?hed ?ehristanı
'nın yonetim merkezidir.
Me?hed, ulkenin do?usunda,
ba?kent
Tahran
'ın 850 km. do?usunda bulunmaktadır. Tarihi
?pek Yolu
uzerinde ve 'batı'yı,
Merv
ile zengin do?u ulkelerine ba?layan kadim bir vaha ?ehri olan Me?hed
?ii
dunyası icin kutsal bir ziyaret yeridir. 823 yılında kurulan ?ehre,
?mam Rıza
'ya atfen '?ehadet yeri' anlamına gelen 'Me?hed' adı verilmi?tir.
?slam oncesine ait 25 km. uzaklıktaki eski
Tus
’un yerini almı? ve kaynaklarda onunla karı?tırılmı?tır. Kendi icindeki Senabaz (Senabad) koyu ile karı?tırılan Nukan ise
Harun Re?id
ve ?mamiyye’nin sekizinci imamı
Ali er-Rıza
’nın turbelerinden yakla?ık 1,5-2 km. mesafede ve bugunku Me?hed’in kuzeydo?usunda yer almaktaydı.
[1]
Horasan bolgesine sefer duzenleyen
Harun Re?id
, Senabaz koyundeki kalede hastalanarak vefat etmi? ve kale yakınındaki bahceye defnedilmi?tir. Halife
Memun
, dokuz yıl sonra ?mam
Ali er-Rıza
ile
Merv
’den donerken Senabaz (Senabad)’a u?rayıp birkac gun kalmı?, ?mam Ali er-Rıza aniden hastalanıp olunce Memun onu babası
Harun Re?id
’ in mezarının yanına defnettirmi?tir. O sırada kucuk bir koy olan Senabaz, bu olayın ardından butun
?iiler
icin onemli bir ziyaret yeri haline gelerek buyuk geli?me kaydetmi? ve zamanla “Me?hed” (?ehadet yeri, mubarek mezar, mubarek turbe) diye anılmaya ba?lanmı?tır. ?ehrin ismini Me?hed olarak zikreden ilk yazar, 10. yuzyıl ?slam co?rafyacılarından Muhammed b. Ahmed el-Makdisi’dir. Makdisi ?ehrin, icinde evler ve car?ısı olan bir kalesi bulundu?unu, Amiduddevle Faik tarafından turbe uzerine yaptırılan caminin
Horasan
bolgesinin en guzel camisi kabul edildi?ini soyler. 25 Mayıs 1116 Me?hed’de Sunniler’le ?iiler arasında cıkan, bircok ki?inin olmesine sebebiyet veren catı?malar sırasında ?mam Ali er-Rıza’nın turbesi tahrip edildi. ?ehri muhtemel saldırılardan korumak icin 1121’ de etrafına sa?lam bir sur yapıldı. 1153 yılında
O?uzlar
Tus, ?ran
’a girip her tarafı tahrip ettikleri halde Me?hed’e dokunmadılar. 1161 Tus ve Me?hed’i ya?malayan O?uzlar, ?mam Ali er-Rıza’nın turbesine yine zarar vermediler. Me?hed, 1220 ve 1296 yıllarında
Mo?ollar
tarafından ya?malandı.
?lhanlılar
devrinde sikkeler uzerinde gorulen Nakan adının yerini 1330lardan itibaren Me?hed almı?, ?ehir daha sonraları Me?hed-i Ali b. Musa er-Rıza, Me?hed-i Rıza, el-Me?hedu’r-Rezavi, Me?hed-i Tus, Me?hed-i Mukaddes olarak da anılmı?tır. 1333’ de Me?hed’i ziyaret eden
?bn Battuta
buranın meyveleri ve suları bol buyuk bir ?ehir olup Tahir unvanlı Muhammed ?ah tarafından yonetildi?ini belirtmi?tir.
[1]
14. yuzyılın sonlarında ?ehre hakim olan bir Mo?ol asilzadesi ba?ımsız devlet kurmak amacıyla ayaklanınca
Timur
’un o?ullarından Miran ?ah babasının emriyle Tus uzerine yuruyerek birkac aylık ku?atmanın ardından 1389 yılında burayı ele gecirdi. Ya?malanıp harabeye cevrilen Tus’tan kacabilenler ?mam Ali er-Rıza’nın turbesinin cevresine yerle?tiler. Tus bu tarihten sonra bir daha in?a edilmedi ve Me?hed bolgenin merkezi haline geldi.
?ahruh
’un devlet idaresinde buyuk nufuza sahip olan hanımı ?ehirdeki imar faaliyetleriyle yakından ilgilendi, Me?hed’de Mimar Kıvamuddin’e yaptırdı?ı camiden ba?ka 1418 bir darulhuffaz ve darussiyade in?a ettirdi. Timurlu Hukumdarı
Ulu? Bey
1448’ de Me?hed’e hakim oldu.
Safeviler
’in ?ran’a hakim olmasının ardından Me?hed’de buyuk bir imar faaliyeti ba?ladı. 16. yuzyılda Sunni
Ozbekler
’in saldırılarından hasar goren Me?hed’i 1507’ de
Muhammed ?eybani
ele gecirdi; yirmi bir yıl sonra
I. Tahmasb
tarafından kurtarılmasının ardından daha guclu surlar ve kalelerle tahkim edildi. Ozbekler, 1544 yılında Me?hed’i tekrar ele gecirip bircok ki?iyi oldurduler. 1589
?eybaniler
’den Abdul Mumin dort aylık muhasaradan sonra ?ehre girdi. Bu sırada kutsal mekanlar dahil her yer ya?ma edildi. ?ah
I. Abbas
Me?hed’i ancak dokuz yıl sonra geri alabildi. Me?hed 1673’ de meydana gelen depremde zarar gordu. ?ah
II. Tahmasb
devrinde Afgan
Abdaliler
Me?hed’i bir sure i?gal altında tuttuysa da ?ranlılar 1726’ da ?ehri tekrar ele gecirdiler. Me?hed,
Nadir ?ah
doneminde (1736-1747) altın ca?ını ya?adı. Nadir ?ah, ?ehri imparatorlu?un merkezi yaptı.
[1]
Burada kendisi icin bir turbe yaptıran Nadir ?ah’ın olumunun ardından ?ran’ın ba??ehri olmaktan cıkan Me?hed, taht mucadeleleri yuzunden meydana gelen karga?a ortamında Afgan ?ahı
Ahmed ?ah Durrani
’nin eline gecti. (1750 veya 1754)
Kacar hanedanından
Feth Ali ?ah Kacar
Me?hed’de buyuk hizmetlerde bulundu. Onun doneminde in?asına ba?lanan Yeni Saray 1855’te
Nasreddin ?ah
zamanında tamamlandı. Feth Ali ?ah ve Nasreddin ?ah devrinde yeni medreseler kuruldu, ?ehir tekrar itibar kazandı ve nufusu 50.000’e ula?tı. 19. yuzyıl ortalarında Me?hed Valisi Hasan Han Salar’ın iki yıl suren isyanı 1849 yılında kıtlık yuzunden halkın valiye kar?ı ayaklanması ile sona erdi. 1911’de Heratlı Yusuf adlı bir ki?i Me?hed’de kendisini hukumdar ilan edip karı?ıklıklara yol acınca Rus kuvvetleri 1912’de ?ehri top ate?ine tuttu. Bir muddet sonra Heratlı Yusuf yakalanarak idam edildi ve ?ehir tekrar ?ran hakimiyetine gecti. Me?hed bu tarihten itibaren ?ran’ın
Horasan
eyaletinin merkezi durumundadır.
[1]
Me?hed iklimi
|
| Aylar
|
Oca
|
?ub
|
Mar
|
Nis
|
May
|
Haz
|
Tem
|
A?u
|
Eyl
|
Eki
|
Kas
|
Ara
|
Yıl
|
| En yuksek sıcaklık (°C)
|
20,0
|
22,0
|
28,0
|
30,4
|
35,2
|
38,6
|
43,8
|
40,4
|
38,0
|
33,8
|
28,4
|
22,2
|
43,8
|
| Ortalama en yuksek sıcaklık (°C)
|
6,1
|
7,3
|
12,2
|
17,9
|
24,8
|
30,3
|
32,4
|
31,1
|
25,9
|
20,5
|
13,5
|
8,1
|
21,2
|
| Ortalama sıcaklık (°C)
|
1,7
|
3,7
|
8,5
|
14,7
|
19,6
|
24,4
|
26,6
|
24,8
|
20,3
|
14,5
|
8,7
|
4,0
|
14,3
|
| Ortalama en du?uk sıcaklık (°C)
|
?5,8
|
?4,3
|
2,9
|
6,4
|
10,4
|
14,4
|
16,7
|
14,5
|
9,7
|
4,4
|
?1,9
|
?3,7
|
7,3
|
| En du?uk sıcaklık (°C)
|
?27
|
?32
|
?13
|
?7
|
?1
|
4,0
|
10,0
|
5,0
|
?1
|
?8
|
?16
|
?25
|
?32
|
| Ortalama ya?ı? (mm)
|
32,6
|
34,5
|
55,5
|
45,4
|
27,2
|
4,0
|
1,1
|
0,7
|
2,1
|
8,0
|
16,1
|
24,3
|
251,5
|
| Kaynak:
?ran Meteoroloji Orgutu
[2]
|
Milano
,
?talya
Urumci
,
Cin
Fresno, Kaliforniya
,
Amerika Birle?ik Devletleri
Munih
,
Almanya
Santiago de Compostela
,
?spanya
Kuala Lumpur
,
Malezya
Karaci
,
Pakistan
- Lahor
,
Pakistan
Necef
,
Irak
- Kerbela
,
Irak
Mezar-ı ?erif
,
Afganistan
-
Me?hed - ?iilerce kutsal sayılan ?mam Rıza Turbesi
-
Me?hed - Firdevsi Turbesi
-
Me?hed - Firdevsi turbesi
-
Me?hed - Haruniye
-
Me?hed - Homa Otel
Me?hed ?ehri gece panoraması
 |
Wikimedia Commons'ta
Me?hed
ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
|