Liverpool
?ehir
Liverpool
Arma
Takma ad: The Pool
Liverpool
Ulke	Birle?ik Krallık
Kurucu Ulke	?ngiltere
Bolge	Kuzey Batı
Kontluk	Merseyside
Tek seviyeli Metropoliten bolge	Liverpool ?ehri
Yuzolcumu
? ?ehir	111,84 km²
Rakım	70 m
Nufus   (2019)
? ?ehir	498,042
? Yo?unluk	4,424/km²
?  Kent	864,122
?  Metropol	2,241,000
Zaman dilimi	UTC±00.00 ( BAS )
? Yaz ( YSU )	UTC+01.00 ( BAYS )
Alan kodu	0151
Resmi site liverpool.gov.uk

Liverpool Deniz Ticareti Sehri
Liverpool - Maritime Mercantile City

UNESCO Dunya Mirası
Liverpool limanında Albert Dokları
Konum	Birle?ik Krallık
Kriter	Kultur: (ii) (iii) (iv)
Referans	1150
Tescil	2004 (28. oturum )
Bolge	Avrupa ve Kuzey Amerika
Koordinatlar	53°24′24″K 02°59′40″B ? / ? 53.40667°K 2.99444°B ? / 53.40667; -2.99444

Liverpool , Birle?ik Krallık 'ta, ?ngiltere ulkesinde Mersey Nehri Halici'nin do?usunda bulunan ?ehir yerle?kesidir. Yerel idare bakımdan torensel Merseyside Metropoliten Kontlu?u'nda bulunan bir tek-seviyeli metropoliten yerel bolge olan Liverpool ?ehri yerel idaresi altındadır.

1207'de bir belde olarak kurulmu? ve 1880 kraliyet beratı ile ?ehir olma statusunu kazanmı?tır. Liverpool ?ehri yerel idari sınırları icinde (2017 tahminiyle) 491.500 ki?ilik nufus bulunmaktadır. Fakat Liverpool idari ?ehri cok daha geni? bir alana yayılmı?tır. Ayrıca co?rafi bir ?ehirsel Liverpool Metropoliten bolgesi bulunmaktadır ve bu ?ehirsel bolgenin nufusu (2012 tahminiyle) 1.381.200 ki?idir.

Liverpool tarihsel olarak ?ngiltere ulkesinin "Lancashire" kontlu?u icindeydi ve hala bircok ?ngiliz, Liverpool'un Guneybatı Lancashire oldu?unu kabul ederler. Fakat Liverpool'da bulunan limanın cok hızla geli?mesiyle; ?ehir nufusunun da cok de?i?ik goclerle hızla artması dolayısıyla ve bir buyuk ?ehir olma karakterini giderek alması dolayısıyla Liverpool ?ehri ve halkı, kendine has cok ozel nitelikler almı? ve kırsal olan Lancashire niteliklerinden ayrılmı?tır.

?ehir 18. yuzyılda ?rlanda, Karayip adaları, Amerika ve ana Avrupa kıtasıyla cok yakın ticari ba?lantılar kurmu?tur. Bunun yanında Liverpool gemi sahipleri ve tuccarları Atlantik'te Uc ko?eli ticaret sistemini (yani Afrika'dan Karayiplere ve Amerika'ya koleler; Karayipler'den ve Amerika'dan ?ngiltere'ye ?eker, tutun, keten ve ?ngiltere'den Afrika'ya hafif sanayi mallarını iceren bir ticaret yolları sistemini) geli?tirmi?; bunun ana ogesi olan Kole Ticaretinin ?ngiltere'deki merkezlerinden biri (di?eri Bristol ) olmu?tur. ?ehirdeki gemi sahipleri, tuccarları ve ?ehir bu kole ticaretinden buyuk servetler yapmı?tır. 19. yuzyılda ba?larından itibaren kole ticaretine kar?ı geli?meler, Liverpool limanının di?er ticari ili?kileri geli?tirmesine, (orne?in zahire, pamuk ve pamuklu dokuma) yol acmı?tır. 19. yuzyıl ba?larında dunya ticaretinin %40'ı Liverpool dokları ve limanından gecmekte idi. Liman aynı yuzyılın icinde ve 20. yuzyıl ba?larında Avrupa'dan Amerika'ya giden gocmenlere Atlantik yolculu?unun ba?langıc noktası olmu?tur.

2007 yılında 800. ya? gununu kutlayan bu ?ehir, 2008 yılında Avrupa Kultur Ba?kenti olmu?tur.

Liverpool ?ehir merkezinin bazı kısımları "Liverpool, Orta Ca? Ticari Liman ?ehri" adı altında 2004'te UNESCO Dunya Mirası listesi listesine konulmu?tur. Bu kısımlar icinde "Pier Head", "Albert Dokları" ve "William Brown Soka?ı" bulunmaktadır.

Liverpool spor ile isim yapmı?tır. ?ehirde Liverpool FC ve Everton FC adlı ?ngiltere Premier League 'de yer alan iki futbol takımı bulunmaktadır. ?ehrin kuzey varo?larından olan Aintree'de unlu bir Hipodrom bulunmakta ve her yıl ilkbaharda bu "Aintree Hipodromu"'nda "Grand National" adlı bir at yarı?ı yapılmakta ve bu at yarı?ı tum Birle?ik Krallık'ta gayet buyuk ilgi toplamaktadır.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'da bir belde kurulması icin Kral John 1207'de bir belde olma "imtiyaz beratı" vermi?tir. Liverpool'un sokak planı Kral John'un verdi?i belde olma beratı zamanında uygulanmı?tı ve belde H ?eklinde kurulmu? 8 sokaktan olu?maktaydı:

• Bank Street (?imdi Water Street)
• Castle Street
• Chapel Street
• Dale Street
• Juggler Street (?imdi High Street)
• Moor Street (?imdi Tithebarn Street)
• Whiteacre Street (?imdi Old Hall Street)

Fakat 16. yuzyılın ortasında Liverpool beldesinin nufusu 500 civarındaydı.

17. yuzyılda ?ehrin ticareti yava? yava? artmaya ba?ladı ve nufus buyudu. ?ngiliz ?c Sava?ı doneminde 1644'te Liverpool ?ehri 18 gun suren bir ku?atmaya sahne oldu. 1699'da Liverpool'u "sivil koy/mahalle (parish)" yapan bir kanun ?ngiliz Parlamentosu'ndan gecti. Daha guneyde Wirral Yarımadası ile Kuzey Galler'de bulunan Dee Nehri camurla dolmaya ba?layınca Mersey Nehri deltası uzerinde bulunan Liverpool limanı onem kazanmaya ba?ladı. Aynı yıl bir di?er bir onemli olay Liverpool Merchant adlı bir geminin Afrika'da kole ticaretine ba?lamak Liverpool limanından ayrılması olmu?tur. Bu ?ekilde ba?layan kole ticaretinin merkezi Liverpool ?ehri olmu? ve bu "ticaret" ?ehrin zenginle?mesine yol acmı?tır. Liverpool limanındaki gelgit olayının deniz ula?ımına aksi etkisini azaltmak icin ilk dok havuzu 1715'te kurulmu?tur. ^{[1] [2]} Liverpool orijinli gemiler ucgen ?eklinde bir rota uzerinde Afrika'dan Karayiplere kole; Karayipler ve Amerika'dan ?ngiltere'ye tutun ve pamuk ve ?ngiltere'den Afrika'ya ?ngiliz hafif sanayi malları goturmeye odaklandılar. Afrika'daki kole ticaretinden Liverpool'un gemi sahipleri, gemi suvarileri ve hatta gemi tayfaları buyuk kazanclar sa?ladılar ve ?ehir buyumeye ba?ladı. 18. yuzyılın sonunda Liverpool Avrupa'nın kole ticaretini %40'ını ve Britanya'nın kole ticaretinin %80'ini eline gecirmi?ti.

19. yuzyılda kole ticaretinin yasaklanıp ortadan kaldırılmasına ra?men Liverpool'un limanı ve Liverpool orijinli ticaret ba?ka yonlere donu?tu ve bu alanlarda da ba?arı kazandı. 19. yuzyılın ba?larında dunya dı? ticaretinin %40'ı Liverpool limanından gecmekteydi. Liverpool'da o zamanki yeni yapılar ve ?ehrin geni?lemesi bu donemde ?ehre giren serveti aksettirmektedir. 1830'da dunyadaki ilk ?ehirlerarası yolcu treni sistemi Liverpool ile Manchester arasında demiryolunun acılması ile olmu? ve bundan sonra demiryolları a?ı kara ula?ımı icin buyuk onem kazanmı?tır. 19. yuzyılda Liverpool'un nufusu cok hızla buyumeye ba?ladı; ozellikle 1840'lı yıllarda Buyuk ?rlanda Patates Kıtlı?ı dolayısıyla birkac milyon ?rlandalı once Liverpool'a gelip sonra Amerika'ya goc ettiler ve birco?u da Liverpool'da kaldı. 1851'de Liverpool ?ehrinin nufusun %25'i ?rlanda do?umlu idi.

20. yuzyılın ba?larında ise Do?u Avrupa'dan ABD'ye goc eden buyuk sayıda gocmen de Liverpool limanından Atlantik Okyanusu 'nu gecen gemilere binmi?lerdir. Bunlar yanında ABD ile Avrupa arasında genel yolcu ve ticari ba?lantısı icin genellikle Liverpool limanı kullanılmı?tır. Orne?in, Atlantik'te 1.517 ki?inin oldu?u Nisan 1912'de batması ile buyuk olay olan luks transatlantik gemi Titanik 'in tescil limanı Liverpool'du.

I. Dunya Sava?ı 'ndan sonra Parlamento'dan "1919 Mesken Kanunu" cıkartılması 1920'li ve 1930'lu yıllarda Liverpool'un her semtine yayılmı? olarak yerel idaresi sahipli?inde gayet cok sayıda kiralık sosyal meskenler yapılmasına neden oldu. ?ehir icinde gayet birbiri icine gecmi? ?ekilde meskenlerde ya?ayan binlerce aile varo?larda kurulan yeni semtlere goc ettirildiler. Bu politikanın yeni sosyal meskenlere gecen halkın ya?ama standardını yukseltece?i kabul edilmekte idi; ama bircok ara?tırmacı ve genel halk bunun gerce?e uymadı?ını kabul etmektedirler.

II. Dunya Sava?ı sırasında Liverpool ?ehri ve etrafında bulunan Merseyside Metropoliten bolgesi 80 kadar Alman Hava kuvvetlerinin buyuk havadan bombardıman hucumlarına hedef oldu; yakla?ık 2500 ki?i bu hava hucumlarında oldu ve bu ?ehirde ve bolgede meskenlerine hemen yarısı bu bombardıman hucumlarından zarar gordu.

Bu sava?tan sonra Liverpool ve bolgesinde masif bir in?aat yatırımı kampanyası ba?latıldı. Bu arada Britanya'da en buyuk liman ve dok projesi olan "Seaforth Doklar" projesi yapılıp bitirildi.

?ehirde ailelere ve ?ahıslara mesken sa?lamak icin yeniden 1919 Mesken Kanunu ?artlarına uyarak buyuk sayıda ev in?aatına giri?ildi. ?c ?ehirde bulunan eski mesken binaları yıkılıp burada ya?ayan ki?ilere varo?larda veya sonradan yenilenen ic ?ehir semtlerinde modern sosyal meskenler sa?landı. Bo?altılan eski ic ?ehir evleri de yıkılarak bunların yerine yeni modern sosyal meskenlerin yapılması da bu donemde onem kazandı. Bu donemde ?ehir icinde cok sayıda icinde ozel sahibi tarafından ya?anan meskenler semtleri de ozel muteahhitler ve firmalar tarafından in?a edildi. Liverpool'da kurulan bu tip ozel sahipli semtler hakkında 1980'li yıllardan beri yapılanmakta olan televizyon "soap" serisi "Brookside" 1982-2007 doneminde populer olarak Britanya televizyonlarından seyredilmi?tir.

Yeni sosyal yapılardan bazıları, genellikle ic ?ehirde yapılan yuksek cok katlı apartman tipli binalar halinde olup bu yuksek cok katlı apartman binaları iclerine yerle?tirilen ki?iler tarafından genellikle hic tercih edilmemekte idiler. Bu yuksek cok katlı binaların bulundu?u semtlerde buyuk ki?isel, sosyal ve hatta kanunsuzluk sorunları ortaya cıktı?ı devamlı olarak Liverpool medyasında yer almı?tır. 20 yuzyılın sonlarında bunların buyuk bir kısmı yıkıldı ve birkac tanesi de ozel sektore kiralık apartman dairesi sa?lamak uzere sahibi olan yerel idare tarafından ozel ?irketlere satıldılar.

Bu 1950'li ve 1960'lı yıllarda yapılan yenile?me ve yeniden yapım in?aatları halk tarafından populer olarak kar?ılanmadı. Ozellikle yeni olarak yapılan yuksek cok katlı kiralık apartmanlar ve ?ehrin etrafında ama ana ticaret ve alı?veri? merkezlerinden uzakta olan yeni semtler sosyal ho?nutsuzluk do?urdu ve buyuk sosyal sorunlara merkez oldular. "Liverpool ?ehrinin icinde ya?ayanların sosyal, ailesel ve moral yapısı Alman bombardımanları ile cokertilmi?ken, bu yenile?me imar faaliyeti ile cokertildi" ?eklinde tenkitler bu politikaya yoneltildi ve hala da bu tenkitler yapılmaya devam etmektedir.

1960'li yıllarda Liverpool'da ortaya cıkıp geli?en pop rock ve beat muzi?i "Mer?eybeat" adı ile uluslararası un kazandı. Bu muzi?in ba? tacı ve Livepool'luların devamlı iftiharını kazanan Beatles toplulu?u olmu?tur...

Co?rafi konumu [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool Birle?ik Krallık'ın ve ?ngiltere ulkesinin ba?kent ve merkezi olan Londra'nın 283 km kuzey-batısında Mersey halicinin do?u kıyısında bulunur.

Liverpool'un co?rafi konumu "di?er ?ngiltere kentleri arasında en muhte?em konuma sahiptir" olarak tanımlanmı?tır. ^[3] Liverpool Kent Everton Tepesi'nde denizden 70 metre rakıma yukselen kumta?ından olu?an kucuk tepe sırtlarında kurulmu?tur. Bu sırtlar "Batı Lancashire Sahil Ovası"nın guney sınırını te?kil etmektedirler.

Liverpool ?ehirle?mi? alanı ise Liverpool ?ehrini sınırlarını a?arak Kuzey'de "Sefton Metropoliten Bolgesi"nde bulunan "Bootle", "Crosby" ve "Maghull"'a; do?uda "Knowsley Metropoliten Bolgesi"nde bulunan "Kirby", "Huyton" ve "Prescot"'a ve batıda Mersey Nehri halici kar?ında halicin batısında bulunan "Wirral" yarımadasındaki "Wallasey" ve "Birkenhead"'e de yayılmaktadır.

	?rlanda Denizi	Southport , Ormskirk , Preston	Wigan , Bolton	g t d
	Mersey Halici, Wirral yarımadası, Birkenhead , Wallasey		St Helens , Warrington , Manchester
		Liverpool
	Ellesmere Port	Chester	Halton

?klim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool iklimi Atlantik Denizi'ndeki Gulf Stream nedeniyle epeyce ılımlı bir deniz iklimidir ve yazlar nispeten serin, kı?lar ise fazla so?uk ve kar olmadan mutedil olarak gecmektedir. ?u tablo Liverpool icindeki ısı gozlemlerinden aylık en yuksek ve en du?uk ısıları ^o C birimleriyle vermektedir:

Liverpool iklimi
Aylar	Oca	?ub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	A?u	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yuksek sıcaklık (°C)	15,1	18,9	21,2	24,6	28,2	30,7	34,3	34,5	30,4	25,9	18,7	15,8	34,5
Ortalama en yuksek sıcaklık (°C)	7,2	7,3	9,4	12,2	15,6	17,9	19,7	19,4	17,3	13,9	10,2	7,5	13,2
Ortalama sıcaklık (°C)	4,8	4,7	6,6	8,7	11,8	14,5	16,5	16,3	14,2	11,1	7,7	5,0	10,1
Ortalama en du?uk sıcaklık (°C)	2,4	2,1	3,8	5,1	7,9	11,1	13,3	13,2	11,0	8,2	5,2	2,5	7,2
En du?uk sıcaklık (°C)	?12,8	?11,3	?7,5	?5,6	?1,7	2,5	6,6	3,1	1,7	?2,9	?7,5	?17,6	?17,6
Ortalama ya?ı? (mm)	74,9	54,4	63,6	54,3	54,9	66,2	59,0	68,9	71,7	97,3	82,6	88,8	836,6
Kaynak: Met Office [4]

Liverpool ?ehri ?cin Aylık En Yuksek En Du?uk Isı ( o C)
	Ocak	?ubat	Mart	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	A?ustos	Eylul	Ekim	Kasım	Aralık		Yıl
En yuksek ısı	6,6	6,6	9,4	11,6	15,5	17,7	20,0	19,4	16,6	12,7	9,4	7,7		12,7
En du?uk ısı	2,2	2,2	3,3	4,4	7,2	10,5	12,7	12,2	10	7,2	4,4	3,3		6,6

Demografi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Di?er Birle?ik Krallık buyuk ?ehirleri gibi Liverpool ?ehri de cok karı?ık bir nufusa sahiptir.

Son nufus sayımı olan 2001'de Liverpool ?ehri idari sınırları icinde bulunan nufus 441.900 olarak bulunmu?tur. ^[5] ONS-Milli ?statistikler Ofisi'nin 2008 yılı tahminlerine gore ?ehrin nufusu 434.900'dur. ^[6] Yanda verilen 1801 nufus sayımından itibaren her 10 yılda bir yapılan nufus sayımlarının Liverpool ?ehri icin sonuclarının gosterimine gore 19. yuzyılda devamlı artan Liverpool nufusu 1930'lu yıllarda bir zirveye eri?mi? ve 1931 sayımına gore 846.101 olmu?tur. Bu tarihten sonra her sayıma gore ?ehrin nufusu azalma gostermi?tir. Bu azalmanın en cok oldu?u on yıl 1971 ile 1981'dedir ve 100.000 ki?inin ?ehrinden ayrılmasını gostermektedir. ?ngiltere'deki ?ehirsel tek-seviyeli yerel idarelerde genellikle gorulen bu nufus azalması en buyuk azalma oranından en kucu?e gore sıralanırsa Liverpool ?ehrinin 9. sırayı aldı?ı gorulmektedir. ^[7]

Mersey Partnership geli?me-yenile?me kurulunun ozel etkenleri ele alarak yaptı?ı tarifine gore "Liverpool ?ehirle?mi? bolgesi", Wirral, Warrington, Flintshire, Chester ve di?er ?ehirle?mi? alanları da ihtiva etmektedir. Bu ozel tanıma gore "Liverpool ?ehirle?mi? bolgesi"nin nufusunun 2 milyon civarında oldu?u tahmin edilmi?tir. ^[8]

Liverpool'da bulunan calı?ma ca?ında bulunan nufus, toplam ?ehir nufusunun %65,1 oranındadır. Liverpool ?ehrindeki 30 ya? altında bulunanların toplam ?ehir nufusuna oranı ￡42,3 olmaktadır. Bu oranın ?ngiltere ulkesi icin ortalaması %37,4 olur. Bundan Liverpool ?ehri nufusunun ?ngiltere nufusundan daha da genc oldu?u sonucu cıkartılabilir. ^[6]

Nufusun etnik yapısı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Haziran 2007 nufus tahminlerine Liverpool ?ehri sınırları icindeki nufusun etnik yapısı ?oyledir: ^[6]

Liverpool ?ehri Nufusunun Etnik Yapısı
Beyaz	Asyalı Britanyalı	Afro-Karayipli Britanyalı	Karı?ık	Cinli Britanyalı
%91,5	%2,3	%1.9	%2	%2,3

Liverpool'daki Afro-Karayipli Britanyalılar grubu Buyuk Britanya'da bulunan eski Afro-Karayipli grubudur; bazı Afro-Karayipli Britanyalı Liverpoollular bu ?ehirde 10 nesil ya?amı? asıllıdırlar. ^[9] ?ehre tarihsel olarak ilk yerle?en Afro-Karayipli Britanyalılar, denizciler, e?itim icin ?ngiltere'ye gonderilen tuccarların cocukları ve serbest bırakılmı? kolelerdir. Hukuken 1722'den sonra Britanya adasına giren olan koleler kolelik niteliklerini kaybetmekteydiler. ^[10]

Avrupa'da bulunan en eski Cinli azınlı?ı Liverpool'da bulunmaktır. Liverpool'un "Cin ?ehri (Chinatown)"'nin ilk ikametcileri Britanya'ya denizci olarak gelip yerle?en Cinli denizcilerdi. ^[11] Liverpool ?ehri'nde bulunan "Cin ?ehir"'nin cok renkli sokak giri? kapısı Cin dı?ında bulunan en buyuk sokak giri? kapısıdır.

Liverpool'da aynı zamanda buyuk sayıda ?rlanda asıllı ve Galler ulkesi asıllı nufus bulunmaktadır. ^[11]

1813'te Liverpool'un nufusunun yakla?ık %10 kadarı Galler Ulkesi asıllı idi ve ?ehir "Kuzey Galler Ulkesinin ba??ehri" olarak bilinmekteydi. 1845-1849 doneminde Buyuk ?rlanda Patates Kıtlı?ı dolayısıyla ?rlanda'dan 2 milyon fakir ac ki?i Liverpool'a kacmı?lardı. Bunlardan co?u sonradan ABD 'ye goc etmekle beraber cok sayıda ?rlandalı Liverpool'da yerle?mi?lerdir. 1851'de Liverpool ?ehri nufusunun %20'den co?u ?rlandalı asıllı oldu?u bildirilmektedir. ?rlandalı asıllılar ?ehre ve ?ehirde konu?ulan "Scouse" adı verilen Liverpool ?ngilizce aksanına ozel bir ?rlanda sesi katmı?lardır. ?rlanda'dan goc 20. yuzyıl ucuncu ceyre?ine kadar devam etmi?tir. 2001 Nufus Sayımına gore ?ehir sınırları icinde %1,17 Galler ulkesi do?umlu, %0,75 ?rlanda do?umlu, %0,54 Kuzey ?rlanda do?umlu nufus bulunmaktadır. ^[6]

Onemli yapılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'un ?ehrinin kurulma tarihi dolayısıyla ?ehir icinde daha onceki yuzyıllardan kalma yapılar bulunmamakta ve 16. yuzyıl Tudor stilinden gunumuzun modern stiline kadar de?i?ken bircok mimari stilinde bina bulunmaktadır. ?ehirde bulunan onemli buyuk yapıların co?u ?ehir hızla buyuk Birle?ik Krallık'ın en onemli ?ehirlerinin ba?ında gelmesi sırasında 18. yuzyılın sonlarında 20. yuzyıl ba?larına kadarki donemde yapılmı?lardır.

Birle?ik Krallıkta tarihsel ve mimari de?eri olan yapılar icin iki ozel liste bulunmaktadır:

• Tarihsel ve mimarisi bakımdan en onemli yapılar: "I. derecede listelenmi?" ve
• Tarihsel ve mimarisi bakımdan onemli ama onemi hayati olmayan yapılar: "II. derecede listelenmi?". Bazen bu listede olan yapılar yıldız verme sistemi ile alt-sınıflara ayrılmaktadır.

Bu listelerde bulunan yapılara "listelenmi? yapılar" adi verilmektedir. Bu "listelenmi? yapılar"a yapılacak herhangi tamir, tevsi ve ek icin mutlaka yerel idarenin ozel bir dairesinden ozel planlama izini almak gerekmekte ve bu izin almadan yapılan de?i?iklikler elimine edilip bu izinsiz hareket gayet yuksek para cezasına carptırılmaktadır. Liverpool'da "listelenmi? yapılar" sayısı 2.500'u a?kındır. Bunlardan 27'si "1. derecede Listelenmi?" yapıdır ve 95i "II* derecede Listelenmi?" yapılardır. ^[12] Birle?ik Krallık'ta sadece ba?kent Londra'da daha cok sayıda onemli tarihsel ve mimarı onemi haiz yapılar bulunmaktadır. ^[13]

Birle?ik Krallık'ta bulunan Bath ?ehri, ?ehirde bulunan "Georgian tipi mimari" gosteren yapıları ile ovunmekte ve Bath ?ehri bu nedenle UNESCO Dunya Mirası listesi listesinde bulunmaktadır. Buna kar?ılık Liverpool ?ehrinde bulunan "Georgian tipi mimari"ye gore yapılmı? binalar sayısı Bath'taki bu tip binaların sayısından cok daha yuksektir. Liverpool ?ehri Westminster ?ehrinden sonra en fazla kamu anıt heykelleri bulunan Birle?ik Krallık ?ehirdir. ^[14] ?ngiliz eski eserleri ile ili?kili devlet kurumu olan "English Heritage" mimari bakımdan onemli olan bu kadar cok yapının bulundu?u Liverpool'u ?ngiltere'nin en guzel 19. yuzyıl ikinci ortası Viktoria devri ?ehri olarak tanımlamasına yol acmı?tır. ^[15]

Liverpool'un mimarisinin tarihsel de?erini belirtmek icin 2004'te Liverpool ?ehrindeki bazı bolgeler "Liverpool Deniz Ticareti ?ehri" adı ile UNESCO Dunya Mirası listesi Birle?ik Krallık listesine konulmu?tur. Bu listeye giren Liverpool bolgelerindeki mimarının ?ehrin uluslararası ticarete ve liman dokları teknolojisine buyuk orijinal katkılarını da yansıtmaktadır.

Mersey Nehri kıyıları ve rıhtım [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

19. yuzyılda Liverpool ?ehrinin geli?mesine ba? neden Liverpool limanında dokların in?a edilmesi olmu?tur. Liverpool limanı dunyada dok teknolojisinin geli?tirilmesi sureci icinde bazı ilk geli?melere konu olmu?tur. 1715'te dunyada ilk defa gelgit etkisini elimine etmek icin gel sıralarında dolan havuz ve git sırasında giri? kapaklarının kapatılması ile havuz bo?almasının onlenmesi ile devamlı dolu havuz ile gemilerin devamlı olarak dok rıhtımında su icinde bulunmasının sa?lanması sistemi ilk defa Liverpool limanında "Old Dock" adlı dok icin uygulanmı?tır. Mal yuklemek ve bo?altmak icin hidrolik sistem kullanan ozel dok vincleri de dunyada ilk defa Liverpool limanındaki Albert Dok icin uygulanmı?tır. ^[16]

Liverpool'da en iyi bilinen dok "Albert Dok" olup 1846'da yapılmı?tır ve gunumuzde Britanya adasında en cok sayıda "1. derecede Listelenmi?", mutlaka korunması gerekli nitelikli mimarisi olan binaların bir arada bulundu?u mevkidir. ^[17] Bu dokların mimari "Jesse Hartley" idi ve bina edilip acıldıkları zaman bu doklar dunyada en teknik olarak geli?mi? doklardı ve ?ehrin 19. yuzyılın ikinci yarısında dunyanın en onemli limanlarından biri olmasına buyuk katkı yaptı?ı iddia edilir.

?ehir merkezinin kuzeyinde "Stanley Dokları" bulunmaktaydı ve bu dokların en onemli kullanıcısı "Stanley Dok Tutun Antreposu" idi. Bu antrepo binası 1901'de yapıldı?ı zaman dunyanın en buyuk hacimli yapısı olmakla isim yapmı?tı.

Liverpool ?ehrinin Mersey Nehri kıyısında en iyi bilinen kısmına "Pier Head" adı verilmekte ve burası nehirden kazanılan arazi ustunde yapılan eski ana rıhtım olmaktadır. Bu rıhtım arazisi ustunde, hemen nehrin kıyısında, de?i?ik mimari stillerinde in?a edilmi? uc onemli bina bulunmaktadır. Liver Binası , Cunard Binası ve Liverpool Liman Binası adlı bu uc binaya "Uc Zerafetler" adı yakı?tırılmı? olup dunyanın en guzel rıhtım manzaralarından birini olu?turdukları iddia edilmektedir. Bu binalar Liverpool ?ehrinin 19. yuzyıl sonlarında ve 20. yuzyıl ba?larında denizcilik alanında dunyada ustunlu?une ve ?ehrin zenginli?ine simgeler oldukları kabul edilmektedir. ^{[18] [19] [20] [21]}

Son yıllarda Liverpool'un Mersey Nehir kıyısı cok geni? caplı yenile?tirme yatırımlarına konu olmu?tur. Bu alanda yeni yatırımlarla yapılan yeni binalara arasında "King's Dokları"nda "Echo Arena" Konser Salonu ve "BT Konvansiyon Salonu",; "Pricess Dokları"nda "Alexandra Tower" gokdeleni ve "1 Princess Dock" buyuk apartmanı ve "Coborg ve Brunswick Dokları"nda olu?turulan "Liverpool Marina" bulunmaktadır.

?ehrin ticaret ve kulturel bolgeleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Tarihsel olarak Liverpool'un dunyanın en onemli ticaret limanlarından biri olması dolayısıyla uzunca bir zaman doneminde ?ehirde deniz nakliyat ?irketleri, sigorta ?irketleri, bankalar ve buyuk ?irketlerin idare binaları bina edilmi?tir. Bu ?ehre cok buyuk zenginlik getirmi?tir ve bu da yerel idarecilerin ?ehirlerini buyuk gururla idare etmelerini sa?lamak icin buyuk kamu idare binaları yaptırmalarına neden olmu?tur. ^[22]

?ehrin ticari bolgesi Castle Soka?ı, Dale Soka?ı ve Old Hall Soka?ı etrafında toplanmı?tır. Bu bolgenin sokakları ?ehrin Orta Ca?'da kurulma sokaklarından cok de?i?memi?tir. Uc yuzyıl donemi icinde ortaya cıkan bolge Liverpool ?ehrinin en onemli mimari ornekleri gosteren alanlarından biridir. Bu nedenle bu bolge Liverpool'un UNESCO Dunya Mirası listesi alanı icine konulmu?tur. ^[23]

Bu bolgede bulunan en eski bina Castle Soka?ından bulunan ve 1754'te in?a edilmi? olan "I. Derece Listelenmi?" olan "Liverpool ?ehir Sarayı" dır. Bu bina ?ehirde bulunan "George Donemi mimari"sinin en guzel orne?i olarak kabul edilir ve Britanya'da bulunan yerel kamu binalarının arasında en cok musrif bir ?ekilde suslenmi? bir binadır. Yine Castle Soka?ında "I. Derece Listelenmi?" olan "Bank of England Binası" bulunmakta ve eskiden bu milli merkez bankasının uc ta?ra bran?ından biri olarak 1845-1848 yılları arasında yapılmı?tır. Bu bolgede bulunan ve dikkat ceken binalar arasında "Tower Binası", eskiden "White Star Line" denizcilik ?irketinin merkezi olan "Albion House" ve "Liverpool Yerel ?dare Binaları" bulunmaktadır. Yine bu bolgede bulunan "Oriel Chambers" binası Modernist stilin uygulandı?ı ilk binalardan biri oldu?u kabul edilmektedir. ^[24]

William Brown Soka?ı etrafındaki bolge ?ehrin "kulturel mahallesi" olarak anılır. Bu bolgede "William Brown Kutuphanesi", "Walker Guzel Sanatlar Galerisi", "Picton Okuma Salonları" ve "Liverpool Dunya Muzesi" bulunmaktadır. Bu bolgedeki binalar neo-klasik mimarı kurallarına gore yapılmı?lardır. Bunların yanında en onemli bina olarak "St. George's Hall Salonu" bulunmaktadır. Bu bina da "?. Derece Listelenmi?" olup 1840-1855 doneminde yapılmı?tır ve ?ehirdeki ce?itli halka acık etkinliklerin merkezi olarak yapılmı?tır. Sonra yeni mahkeme salonları binası yapılıncaya kadar, mahkeme salonu olarak kullanılmı?tır. ?cinde cok buyuk bir org bulunmaktadır. Binanın kapısında, antik Roma'ya atıfla, "SPQL - Senatus populusque Liverpudliensis (Liverpool halkı ve senatosu)" kakması bulunmaktadır. William Brown Soka?ı'nda ce?itli, "Wellington Sutunu" ve "Stebel Fıskiyesi" dahil birkac kamu anıtı ve heykeller bulunmaktadır. St. Georges Hall arkasında bulunan "St. John Parkı"nda bircok heykel ve anıt bulunmaktadır ve bu park bu anıtları kapsamak icin 19. yuzyılda ozellikle yapılmı?tır. ^[25]

Dinsel binalar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool kenti, ?ehrin siluetinde cok onemli yer tutan, iki tane Katedralin bulunması ile dikkati ceker. ^[26]

Anglikan Liverpool Katedrali 1904-1978 doneminde yapılmı?tır. ?u anda Britanya adasında bulunan en buyuk katedral olup dunya Hristiyan kilise yapıları arasında yuzolcumu ile be?inci sıradadır. Modern bir yapı olmakla beraber mimarisi yeni-gotik stildedir. Bazı ?ngiliz olmakla pek fazla o?unmeyi adet etmi? gozlemcilere gore, orne?in 20. yuzyıl ?ngiliz ?airi John Betjeman, "dunyada bulunan en onemli yapılardan biridir". ^{[27] [28]}

Katolik Liverpool Metropoliten Katedrali ise 1962-1967 arasında mimar Frederick Gibberd'ın planına gore yapılmı?tır. Geleneksel uzunlamasına hac ?eklinde olan katedral ve kilise binaları mimarisinden uzakla?an bu katedral modern bir mimari ile yuvarlak; bir koninin ustune gecmi? daha kucuk silindirik ?ekildedir ve tepesinde kral tacına benzer direkler bulunmaktadır. Bazı kritik muzip Liverpool'lular bu binaya Katoliklerin co?unlu?unun ?rlanda asıllı olu?una atfen "Paddy'nin Kızılderili cadırı (Paddy's Wigwam)" veya ?ehrin liman olmasına atıfla "Mersey gemi bacası (Mersey Funnel)" adını takmı?lardır. ^[29]

Di?er binalar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehrinin icindeki binalar 18. yy. ortasından itibaren yapılıp o donemin mimari stillerini aksettirmekle beraber, bu donemden once ?ehrin dı?ındaki kırsal alanlarda kurulmu? birkac daha eski yapım malikane binaları da mevcuttur. Bunların ba?ında ?ehrin guney varo?larında bulunan 1598'de tamamlanmı? bir malikane kona?ı olan "Speke Hall" gelmektedir. Bu bina ?ngiliz Tudor Donemi mimarisini cok iyi tanımlayan tahtaları siyaha araları beyaza boyanmı? olarak tahta iskeletleri gayet acıkca gorulen bir stile gore yapılmı?tır. Kuzey ?ngiltere'de nadir olarak gunumuze kadar ayakta durabilmi? bir Tudor mimari tarzda yapıdır. Bu yapının icerisinin mimarisi ise 19. yy. ortalarının modasını aksettirir. ^[30] Di?er eski malikane evleri 1702'de tamamlanmı? olan "Croxteth Hall" ve 1704'te tamamlanmı? olan "Woolton Hall"dur.

?ehir icinde bulunan en eski, ustun mimarili "I. Derecede Listelenmi?" bina "Bluecoat Chambers" binasıdır. Bu bina "Kralice Anne" mimari stilinde 1717-1718 doneminde paralı "Bluecoats Okulu" icin yapılmı?tır. Okul bu binayı terk etmi?tir ve 1908'den itibaren bu yapı Liverpool guzel sanatlar merkezi olarak gorev yapmaktadır.

1881'de Victoria ca?ında kurulan Liverpool Universitesi icin yapılan "Victoria Building" neoklasik kırmızı tu?la ve saat kuleli yapısıyla cok ilgi ceken bir yapı olup 1950'lere kadar kurulan ?ngiliz universitelerine "Kırmızı Tu?lalı (Redbrick) Universiteler" adı verilmesine kaynak olmu?tur. Gunumuzde universite muzesi ve sanat galerisine donu?turulmu?tur.

?ehir icindeki "Adelphi Oteli" ve ?ehrin guneyinde Liverpool John Lennon Hava Alanı eski yolcu salonu binası olan ve gunumuzde bir luks otel olan bina da "art deco" mimari stilini Liverpool'da en iyi orneklerindendir. ^[31]

Son yıllarda Liverpool ?ehir merkezi cok buyuk (yakla?ık ￡1 milyar de?erinde) yenileme ve geli?tirme yatırımlarına hedef olmu?; 10 hektarı a?kın bir ?ehir merkezi arazisinde "Liverpool One" adı verilen yeni bir piyasa alı?veri? alanı acılmı?tır. ?ehir merkezinin kuzeyinde mimarı odulu almı? "Unity Buildings" ve "West Tower" adlı 140 m yuksekli?inde iki cok katlı gokdelen bina yapılmı?tır.

Yolcu ta?ıma [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'da ta?ıma sistemi ?ehrin karayolları ve demiryolları ?ebekesine ba?lıdır ve her iki ta?ıma sistemi de cok yaygın olup Birle?ik Krallık icinde ba?lantıları sa?lamaktadırlar. Liverpool'da otobusler, trenler ve ?ehir feri hattından olu?an ve "MPTE : Mersey Yolcu Ula?ım ?daresi" tarafından koordine edilip planlanan cok geni? ve yaygın kitle yolcu ta?ıma sistemi a?ı bulunmaktadır. Bunların yanında Liverpool'da ulkenin di?er ulkelerde bulunan yerlere ba?lanmasını sa?layan bir uluslararası hava meydanı ve buyuk bir gemi limanı bulunmaktadır.

Ulke ici ve uluslararası yolcu ula?ımı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Karayolları ba?lantıları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?ngiltere'de buyuk bir ?ehirsel merkez olarak Liverpool ulkenin di?er bolgelerine hemen hemen do?rudan do?ruya ba?lıdır. ?ehrin do?u yonunde M62 Otoyolu Liverpool ile Kingston-upon-Hull 'a ba?lıdır ve bu ba?lantıya kısa ek otoyollarla Manchester , Leeds ve Bradford gibi, di?er buyuk ?ehirsel merkezler ba?lanmı?tır. M62 Otoyolu ayrıca guney kuzey yonlu ulkenin do?usundaki M1 Otoyolu ve ulkenin batısındaki M6 Otoyolu 'nu birbirine ba?lamakta ve bu yollar dolayısıyla endirekt olarak Birmingham , Sheffield , Preston , Londra ve Nottingham ?ehirleriyle ba?lantı kurmaktadır. ^[32] ?ehrin batı yonunde bulunan Mersey Nehri halici altından gecen Kingsway(Kral Yolu) Tuneli ve Queensway (Kralice Yolu) Tuneli Liverpool ile Wirral Yarımadası uzerinde bulunan Birkenhead ve Wallessay kentleri arasındaki ba?lantıyı sa?larlar. A41 Karayolu Birkenhead'den ba?layıp Cheshire ve Shropshire kontluklarındaki kent ve kasabalara ve ona ba?lı A45 karayolu ile Kuzey Galler 'e ba?lantılar vermektedir. ^[33] Liverpool guney yonunde Widnes ve Warrington 'a A52 Karayolu ile ve bu karayolunu takiben guney Mersey Nehri uzerinden gecen Silver Jubliee Koprusu ile Runcorn 'a ba?lanır. Bu nehir geci?i koprusu yıllardır gunun bazı saatlerinde trafik tıkanıklı?ı gostermektedir ve bunu elemine etmek icin yıllar once yapılmı? olan yeni bir kopru yapma planı finansman icin hala beklemektedir.

Demiryolları ba?lantıları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'da iki de?i?ik demiryolu a?ı sistemi bulunmaktadır. Bunlardan biri "Merseyrail" adlı kurum tarafından i?letilmekte ve Merseyside icinde yerel yolcu ula?ımını sa?layan bir yerde bulunan ucuncu raydan elektrikli sistem ?ekildedir. Di?eri ise Birle?ik Krallık ulusal demiryolu a?ının bir parcasıdır ve Liverpool'u bu ulkede bulunan onemli ?ehir ve kasabaları ustten asılı telle elektrikli ve dizel lokomotif sistemi ile calı?an sistemdir. Liverpool'un ana istasyonu her iki sistem demiryolu icin bir merkez "hub" olan "Liverpool Lime Street Garı"'dir.

Ulusal demiryolu sistemi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool Lime Street ?stasyonu Liverpool'un ulusal demiryolu sistemi icin bir terminus olmaktadır. Bununla beraber bu istasyon yeraltından gecen ve ucuncu rayla i?leyen yerel demiryolu sisteminin "Wirral Hattı" ve "Kuzey Hattı"na yeraltında bulunan "loop (halka)" hattı ile ba?lanmaktadır.

Liverpool Lime Street ?ngiltere'yi ?skocya'ya ba?layan "Batı Sahili" ana elektrikli sistemine do?rudan do?ruya ba?lıdır. Bu sistem trenleri "Virgin" Tren ?irketi tarafından yuksek hızlı "Pendolino" katarları kullanılarak i?letilmektedir. Birmingham ve Londra (2 saat 8 dakika suren bir yolculukla) bu sistem uzerinde Londra'ya ba?lıdır. Bu istasyondan ayrıca Newcastle , Manchester , Preston , Leeds , Scarborough , Sheffield , Nottingham ve Norwich 'e de seferler vardır.

Kentin guneyinde bir varo?ta bulunan Liverpool John Lennon Havaalanı ise yanında bulunan "Liverpool South Parkway" istasyonu ile ?ehir merkezinde olan Lime Street ?stasyonu'na ba?lıdır.

Liman [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool Limanı Birle?ik Krallık'ta bulunan en buyuk gemi ile yolcu ta?ıma terminallerinden biridir. Liverpool Limanı ?rlanda Denizi uzerinden Belfast , Dublin ve Man Adası 'na belli tarifeye uyan feri yolcu gemisi seferleri yapmaktadır. Bu yolcu servislerini sa?layan ?irketler P&O Ferries , Stena Lines ve Man Adası Steam Packet Company 'dir.

Liverpool Limanı icin ?ehir merkezine yakın; eski yolcu ve gocmen rıhtım merkezi olan "Pier Head"'de 2007'de yeni bir "kruvazor terminali" acılmı?tır. Bazı gemi firmaları ozellikle Atlas Okyanusu ve Baltık Denizi kruvazor hizmetlerini bu terminalden vermektedirler.

Hava alanı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehrinin guneyinde konumlanmı? olan "Liverpool John Lennon Hava meydanı"ndan Liverpool ile Birle?ik Krallık'ta ve Avrupa'da bulunan hava meydanları arasında direk ucak hava seferleri sa?lanmaktadır. 2008'de bu hava meydanından 5.3 milyon ucak yolcusu ucak seferleri ile ucmu?lardır. Elde bulunan son bilgilere gore, Liverpool John Lennon Hava Meydanı 69 de?i?ik hava meydanı ile kar?ılıklı hizmet sa?lamaktadır. ^[34] Bunlar arasında onemli olanlar Berlin, Roma, Milano, Paris, Paselona ve Zurih'tir. Bu havaalanından genellikle Birle?ik Krallık'ta iskontolu ucuz hava ucu? seferi sa?layan ucak ?irketleri ucmaktadırlar. Bunların ba?ında Ryanair ve Easyjet ?irketleri gelmektedir. Yaz aylarında yaz tatilleri icin ozel olarak cok sayıda populer yaz tatili hava meydanlarına ek "charter" ucu?ları da yapılmaktadır.

Yerel kitle ula?ımı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Otobusler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool icinde ve civarında yerel otobus hizmetleri genellikle "Merseytravel" olarak bilinen ￡MPT: Merseyside Yolcu Ta?ıma ?daresi" tarafından organize edilmektedir. ^[35] Ba?ta "Stagecoach ?irketi" ve "Arriva ?irketi"'nin "kuzeybatı ?ngiltere" ?ube firmaları olmak uzere, birkac tane de?i?ik ozel ?irket fiilen yerel otobus hizmeti sa?lamaktadırlar.

?ehirde iki tane ana yerel otobus terminal dura?ı bulunmaktadır: "Liverpool Lime Street Tren Garı" yakında bulunan "Queen Square Otobus Terminali" ?ehrin kuzey ve do?usundaki mevkilere yonelik otobus seferleri icin ba?langıc terminalidir. "Albert Dokları" civarında bulunan (eskiden "Paradise Street Otobus Aktarma ?stasyonu" adı verilen) "Liverpool One Otobus Terminali" ?ehrin guney ve do?usuna yonelik otobus seferleri icin ba?langıc terminalidir. Mersey Nehri'nin kar?ısında bulunan Wirral yarımadasına yonelik otobus seferleri ise "Castle Street" ve "Sir Thomas Street" sokakları kenarlarında bulunan ustu kapalı otobus duraklarını ba?langıc terminali olarak kullanmaktadırlar. Cumartesi gecesi tum geceleyin Liverpool ?ehrinin ortasından ve ce?itli Merseyside mevkilerine ?ehrin ortasındaki duraklara u?rayarak gecen gece otobusu seferleri bulunmaktadır. ^[36]

Yerel trenler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'un yerel banliyo tren sistemi Birle?ik Krallık'ta buluna en yo?un ve en i?lek banliyo demiryolu a?larından biridir. Liverpool banliyo demiryolu sisteminde uc hat bulunmaktadır:

• "Kuzey Hattı": Southport , Ormskirk , Kirby ve "Hunts Cross" istasyonları arasında.
• "Wirral Hattı": "Mersey Demiryolu Tuneli"inden gecerek "New Brighton", "West Kirby", Chester ve "Ellesmere Port" istasyonları arasında.
• "City Hattı": "Liverpool Lime Street Tren Garı " terminali ile St. Helens , Wigan , Preston , Warrigton ve Manchester kent istasyonları arasında.

Bu banliyo tren sistemi a?ında genellikle ucuncu ray sistemli olarak elektrikli tren katarları i?letilmektedir ama "City Hattı"'nde dizel ile calı?an tren katarları da kullanılmaktadır. "Kuzey Hattı" ve "Wirral Hattı" Londra dı?ında Birle?ik Krallık'ta en i?lek ?ehir banliyo demiryolu a?ını olu?turmaktadırlar. Bu iki hat toplam 121 km uzunlukta elektrifiye demiryolu hattı olup uzerinde gunde ortalama 100.000'i biraz a?kın yolcu seyahati yapılmaktadır. ^[37] Bu iki hatta servislerin organizasyon ve planlaması "MPT - Merseyside Yolcu Nakliyat ?daresi" tarafından yapılmakta ama fiili olarak trenler imtiyazlı olan "Merseyrail" firması tarafından i?letilmektedir. Liverpool ?ehir merkezinden bu yerel banliyo hatlarında 10.5 km demiryolu hattı yeraltı tunelinden gecmekte ve merkezi 4 istasyon yeraltında bulunmaktadır. "City Rail" hattında ise hat sahiplili?i ve servislerin organizasyon ve planlaması "MPT - Merseyside Yolcu Nakliyat ?daresi" ait olmakla beraber ama fiili trenler i?letmesi imtiyazlı "Northern Rail" firmasına aittir. ^[37]

Mersey Ferries ?ehir hattı [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'un batısındaki geni? Merdey Nehri halıcı uzerinde tarihsel olarak ?ehir ula?ımı icin yolcu feri gemileri i?letilmekte idi. Gunumuzde bu servislerden ancak bir tanesi kalmı?tır. "Mersey Ferry" adı verilen bu nehir halici uzerindeki tek yolcu ferisi "Merseytravel" kurumu tarafından organize edilip fiilen i?letilmektedir.

Bu yolcu feris Liverpool'da "Pier Head" iskelesi ile Wirral 'da Birkenhead 'de bulunan "Woodside" iskelesi ve Wallasey 'de bulunan "Seacombe" iskelesi arasında duzenli olarak en kalabalık saatlerde 20 dakika ve hafta sonları ve i? gunlerinin di?er zamanlarında 1 saat ara ile i?letilmektedir. Bu feri servisi Liverpool ?ehri ile Wirral yarımadası arasında gunluk olarak i? yerlerine gidip gelen cok sayıda yolcuya hizmet sa?lamaktadır. ^[38] Gunumuzde bu duzenli feri seferleri ?ehri ziyarete gelen turistler icin populer bir turist ceken bir hizmet de olmu?tur.

Bundan dolayı feri i?letme kurumu gunluk feri servislerine ek olarak ?ehrin Mersey halicinin tarihsel kıyılarını ozel olarak gormek isteyen turistler icin gunluk olarak turistik"River Explorer Cruises (Nehir Ke?if Kruvazor Seyahati)" adli bir hizmet de vermeye ba?lamı?tır. ^[39]

Kultur [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehri Birle?ik Krallık icinde onemli bir kulturel merkez olma konumundadır ve ulkenin kulturel yapısına dramatik sanatlar, muzik, muzeler ve sanat galerileri, edebiyata katkılar ve gece hayatı ile onemli katkı yapmaktadır. 2008'de Liverpool ?ehrinin kulturel katkısı Avrupa Kultur Ba?kenti olma ile kutlanmı?tır ve bunun icin ?ehirde cok geni? etkinlikler yapılmı?tır. Bunlar arasında en ilgi gorenler "La Princesse" adlı 15 m buyuklu?unde mekanik orumcek ve Japon sanatcı Taro Chiezo’nun modern eseri "Go SuperLambBananas" ? 2 m buyuklukte yarı muz, yarı kuzu bir heykel ? eserinin 240 reproduksiyonunun ?ehrin bircok mevkiinde gosterilmesi olmu?tur.

Dramatik sanatlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehrin tarihsel olarak onemli bir dramatik sanat merkezi olma durumunu korumaktadır.

?ehirde gunumuzde "Liverpool Empire Tiyatrosu", "Everyman Tiyatrosu", "Liverpool Playhouse Tiyatrosu", "Liverpool Royal Court Tiyatrosu" ve "Unity Tiyatrosu" salonları bulunmaktadır. Bunların yanında di?er e?lence turleri icin de kullanılan "St. Georges Hall" Salonu, "Olympia Hall" Salonu bulunmakta ve bircok eski tiyatro salonu (orne?in Neptune Tiyatro Salonu vb.) kapalıdır veya yıkılmı?tır. ^[40] "Everyman Tiyatrosu"'nun eski bir sinemadan cevrilmi? olan binasının tumu 2011'de yıkılıp, yeni yapılan plana gore, daha uygun tiyatro binası olarak yeniden yapılmı?tır. Bu yeni tiyatro binası yeniden hizmete Mart 2014 ba?ından itibaren girmi?tir. ^[41]

1866'da yapılan "Liverpool Playhouse Tiyatrosu" 1911-1999 doneminde ?ngiltere'nin ba?ta gelen ta?ra repertuvar tiyatrosu olmu?tur. Fakat 1999'da iflas etmi? ve Liverpool'da bulunan di?er repertuvar kumpanyası olan "Everyman Tiyatrosu" ile birle?ik kumpanya olarak idare edilmeye ba?lanmı?tır. "Everyman Tiyatrosu" eski bir kilise ve sinema binasından de?i?tirilerek, 1964'te Liverpool'un sanat cevrelerinin, Liverpool Filarmonik Orkestrası 'nin konser salonunun, ?imdi uc Liverpool universitesinin bulundu?u iki katedrali birbirine ba?layan "Hope Soka?ı" uzerinde kurulmu?tur. Gunumuzde tek bir tiyatro kumpanyası olarak Playhouse Tiyatrosu ve Everyman Tiyatrosu hem kendi sahne salonlarında hem de cevredeki onemli ?ehirleri tur ederek Liverpool ?ehrine ve civarına dramatik sanatları getiren ba?lıca kurum olmu?tur. ^[42]

"Merseyside Unity Tiyatrosu" klasik tiyatro oyunlar yanında deneysel ve radikal sol-du?unceli yeni tiyatro oyunlarını Liverpool'a getirmek ve ozellikle i?ci sınıfını tiyatroya cekmek amaclı bir tiyatro kumpanyasıdır. ^[43]

?ehirdeki dramatik sanatlara katkılar ?ehirde yılda bir yapılan ce?itli dramatik sanat festivali tarafından da ortaya cıkmaktadır. Her yaz "Liverpool Shakespeare Festivali"'nde Anglikan "Liverpool Katedrali" ve yanında bulunan tarihi "St. James' Gardens" Parkı o yıl icin belirtilen bir Shakespeare oyununa sahne olmaktadır. "Everyman Festivali" Birle?ik Krallık'ta tek olarak yeni tiyatro eserlerinin gosterimini sa?layan yılda bir yapılan dramatik festivaldir. ^[44] "Fiziksel Fest" adlı "fiziksel tiyatro" festivali her yıl "Tmesis Tiyatro Kumpanyası" tarafından organize edilmektedir. Liverpool'da dramatik sanat ve muzik yuksek e?itimi sa?layan L?PA ve Liverpool John Moores Universitesi Dram Bolumu her yıl bir dram festivali organize etmektedirler. Ayrıca ?ehirde bulunan Tiyatrolar da yıl icinde festival adını verdikleri ozel oyun temsilleri vermektedirler.

Gorsel sanatlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehri, Londra dı?ında, Birle?ik Krallık ?ehir ve kentlerinin arasında en cok sayıda milli muzelerin ve guzel sanatlar galerilerinin bulundu?u ?ehirdir. ^[45]

• Milli Muzeler Liverpool "Birle?ik Krallık Kultur, Medya ve Spor Bakanlı?ı" tarafından sponsor edilen 21 milli muze ve galerinden tumuyle Londra dı?ında bulunan koleksiyonun muzelendi?i tek kurumdur. ^[46] Bu kurum bir Liverpool'da bulunan bir grup galeri ve sergi merkezini kontrol etmektedir.
  • Museum of Liverpool (Liverpool icin Muze) : Liverpool Pier-Head, Mersey rıhtımı, kenarında, "Uc Zarafetler" binalarına ek olarak yeni yapılan, gayet modern ?ekli ile ve modern cimento renkli duvarlar ile cok dikkati ceken yeni muze binasında konumlanmı?tır. 20 Temmuz 2011'de acılmı?tır. Bu muze Liverpool ?ehrinin dunyada bir e?i bulunmayan co?rafi, tarihsel ve kulturel ozellikleri bulunan bu yerle?kenin global onemini yansıtmak hedefiyle ?ehrin halkının, ?ehrin limanının, ?ehrin yaratıcı gucunun ve sportif katkılarının tarihsel geli?melerini sergilemek uzere hazırlanmı?tır. ^[47]
  • Walker Guzel Sanatlar Galerisi : Liverpool Milli Muzeler'e ba?lı Guzel Sanatlar Galerisi'dir. Geni? bir resim ve heykel koleksiyonu bulunup ozellikle 19. yuzyıl ?ngiliz " On-Raffaeloculuk akımı " eserleri ile cok iyi bilinmektedir. ^[48]
  • Dunya Muzesi Liverpool  : ^[49]
  • Merseyside Denizcilik Muzesi : ^[50]
  • Uluslararası Kolelik Muzesi : ^[51]
  • Milli Konservasyon Merkezi : ^[52]
  • Sudley House : Eski bir malikane kona?ında 20. yuzyıl oncesi, genellikle ?ngiliz, resim sanatı eserlerinin sergilendi?i onemli bir galeri. ^[53]
• Tate Liverpool Galerisi : Milli Tate Muzesi 'nin modern guzel sanatlar koleksiyonun Kuzey ?ngiltere'de muzelendi?i galeridir. Liverpool'da eski Albert Doklarının yenile?tirilmi? buyuk bir antrepo binasında konumlanmı?tır. Londra'da bulunan Tate Modern galerisi dı?ında Birle?ik Krallık'ta modern guzel sanatlara en buyuk sergileme alanı sa?layan galeridir. ^[54]

• FACT Merkezi : Ulkede tur yapan bircok coklu-medya sergisine ve sanat sinema filmleri gosterisine merkez olmaktadır. ^[55]
• Victoria Galerisi ve Muzesi V.G.M. : Liverpool Universitesi'ne ba?lıdır ve universitenin en eski "kırmızı tu?ladan" Victoria Binasında konumlanmı?tır. 16.-21. yuzyıl donemlerini kapsayan resim, heykel, mobilya, seramik, cam ve gumu?ten e?ya ?eklinde sanat eserlerini kapasan bir guzel sanatlar galerisi vardır. Bunun yanında muzenin ikinci katında bulunan "Tate Hall" buyuk salonunda universiteye ait muze e?yaları ve sergiler bulunmaktadır. Orne?in 2012'de bu buyuk salonda 1907-1941'de universitede arkeoloji profesoru olan John Garstang'ın 1908 ve 1911 Bo?azkoy kazılarını sergileyen "Hititler" sergisi acılmı?tır. ^[56]
• Liverpool Biennial : Liverpool ?ehrinde iki yılda bir Eylul-ortasından Kasım-sonuna kadar devam eden bircok guzel sanatlar etkinliklerini kapsayan Liverpool Biennial adlı bir guzel sanatlar festivali de yapılmaktadır. Bu festivaldeki etkinlikler "Uluslararası", "Ba?ımsızlar" ve "Gunumuz Sanatı" kısımlarına bolunmu?tur ve bunlar yanında aynı donemde "fringe" adı verilen resmi olmayan etkinlikler de yapılmaktadır. ^[57]

Muzik [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehri modern pop-muzik icin bir hazine olmu?tur; bu ?ehirde geli?mi? olan "pop-muzik" muzisyenleri ?ngiltere'de pop-muzik single muzik satı? chartlarında birinci sırayı 56 defa almı?lardır ve di?er hicbir ?ngiliz ?ehri bu rekora eri?ememi?tir. Bu nedenle Liverpool UNESCO'ya "Dunya Muzik ?ehri" unvanını almak icin muracaat etmi?tir. ^[58]

Liverpool muzisyenleri 1960'lı yıllarda ?ngiliz "Beat Muzik" akımının ve sonra ABD'nin "?ngilizler ?stilası"na u?ramasının ba?ını cekmi?tir. Bunların ba?ında Beatles grubu gelmektedir ve Billy J Kramer , Cilla Black , Gerry & the Pacemakers ve The Searchers bu muzi?in unutulmaz isimleridir. Bu Liverpool muzisyenleri ve yanlarındaki kulturel katkılar (orne?in "Liverpool ?airleri") dolayısıyla unlu Amerikan ?air Allen Ginsburg Liverpool'u "insanlık evreninin bilinclilik merkezi" oldu?unu ilan etmi?tir. ^[59]

Liverpool asıllı di?er pop-muzisyenler arasında "Billy Fury", "A Flock of Seagulls", Echo and the Bunnymen , "Frankie Goes to Hollywood", "Frankie Vaughan", "The Zutons", Atomic Kitten ve Heidi Range sayılabilir.

Liverpool ?ehri kurulu?u 1840 olup ?ngiltere'nin en eski profesyonel senfoni orkestralarından biri olan "Royal Liverpool Philharmonic (Kraliyet Liverpool Filarmoni) Orkestrasına ev sahipli?i yapmaktadır. Bu orkestranın merkezi Liverpool 'da "Philharmonic Hall" olup gunumuzde; orkestra ?efi Vasily Petrenko 'dur. ^[60]

Liverpool'da 1992'den beri her yıl A?ustos sonunda binlerce (2010 yılı festivali icin tahmini 100.000) ki?inin katıldı?ı "Mathew Street Festival" adında bir acıkta sokak muzi?i festivali yapılmaktadır.

Dunya'nın bircok ?ehrinde (bu arada ?stanbul 'da) yapılan "Creamfields" kulup dans festivali Liverpool'un "Cream" adli kulubune atıfla isimlendirilmi?tir ve ilk festivaller Liverpool'da yapılmı?tır.

Liverpool'da muzik konserleri verilecek cok sayıda irili ufaklı salon bulunmaktadır. Bunlardan en buyu?u 11.000 oturan seyirci kapasiteli "Echo Arena" kapalı konser salonudur. 2008'de "MTV Avrupa Muzi?i Odulleri Konseri" ile acılmasından beri bu muzik salonunda dunyaca tanınmı? muzisyenler konserler vermi?lerdir.

Edebiyat [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool gecmi?te unlu ?ngilizce edebiyatcıların ?ehre gelip bir muddet kaldıkları bir yer olmu?tur. Bunlar arasında Daniel Defoe , Washington Irvıng , Thomas De Quincey , Herman Melville , Nathaniel Hawthorne , Charles Dickens , Gerald Manley Hopkins , Hugh Walpole sayılabilir. Bunlardan Amerikan yazar Nathaniel Hawthorne 1853-1856 doneminde Amerika konsoloslu?u yapmı?tır.

1960'lı yılların sonlarında "Liverpool ?airleri" adı verilen (Roger McGough, Adrian Henri, Brian Patten vb.) ?ngilizce ?airlerle isim yaptı. Bunların 1967'de birlikte bastırdıkları "Mersey Sound" adlı ?iir eseri, bir ?iir kitabı icin inanılmaz bir rekor sayılabilen, 500.000 nusha satı? yapmı?tır.

E?itim [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'da devlet tarafından desteklenen ilk ve orta o?retim okulu ce?itli ?ekillerde bulunmaktadır. Bu devlet okullarının co?u "dinsel olmayan" ?ekilde idare ve kontrol edilmektedir. Fakat bazı okullar "dinsel idareler" tarafında kısmen idare ve kontrol edilmektedir. Orne?in 31 tane ikinci derecede okuldan 4'u "Anglikan", 11'i "Katolik" ve 1'i "Yahudi" dinsel idareleri tarafından kısmen idare ve kontrol edilmektedir.

Bunlar yanında secimle o?renci alan, paralı, hayırsever gayeli, ozel okullar da bulunmaktadır. Ozellikle bu okullar ikinci dereceli sistem sonunda yapılan imtihanlarda yuksek ortalama sonuclar aldıkları icin ve universitelere giri?te imtiyaz ta?ımakta oldukları icin ozellikle yuksek orta sınıf tarafından cok tutulmaktadır. Bu ozel okullar arasında "Bluecoat Okulu" (kurulu?u 1708), "Merchant Taylors' Okulları" (kurulu?u 1620), "Liverpool College" (kurulu?u 1840), "St. Edwards College" sayılabilir.

Liverpool'da universite diploması altında okul sonrası e?itim, "ileri e?itim" ve hatta universite birinci sınıfı ("foundation") dersleri veren ve ?ehrin icinde bircok ayrı mevkide e?itim sa?layan "Liverpool Community College" bulunmaktadır.

Liverpool'da uc tane universite bulunmaktadır: Liverpool Universitesi , Liverpool John Moores Universitesi ve Liverpool Hope Universitesi ;

• Liverpool Universitesi :

Kralice Victoria doneminde 1881'de kuzeyde kurulan di?er birkac universite kurumu ile birlikte "University College Liverpool" olarak kurulmu? ve 1903'te bir Parlamento Kanunu ve Kralice Beratı ile ozerk universite haline gecmi?tir. Birle?ik Krallık universiteleri arasında ilk defa biyokimya, mimarlık, sivil dizayn ve planlama, veterinerlik, okyanus bilimi ve sosyal bilimler diplomalarını bu universite vermi?tir. Eldeki istatistiklere gore (2007/2008) 3,860 diploma-ustu calı?ma yapan 20.655 o?rencisi bulunmaktadır.

• • "Liverpool Tropik Tıp Okulu"

?ngiltere'nin denizler a?ırı ticaretinin do?urdu?u tıp sorunları ile ozel olarak ilgilenmek icin kurulmu?tur ve Liverpool Universitesi'ne ba?lı bir diploma-ustu ara?tırma ve e?itim kurumudur. Mevcut hayvan-zehirlerinin saklanması ve uzerinde ozel ara?tırmalar yapılması icin tum dunyada bulunan iki kurumdan biridir. Modern mimarili yeni bir ek binası acılmı?tır.

• Liverpool John Moores Universitesi :

1970'te kurulan yuksek e?itim kurumu olan "Liverpool Politeknik"'den ve bununla birle?en birkac yuksek o?retmen okulundan olu?mu?tu ve 1992'de ozerk universite statusu aldı. Politeknik ler 1970'te kurulan ve yerel idarelere mali olarak ba?lı olan ve verdikleri yuksek e?itim ve universite diploması CNAA adlı (diploma derecelerinin ve imtihanlarının politeknik akademik uyelerinin bile?ik ve standart olarak kontrolu icin kurulmu?) bir kurumun adına verilmekteydi. Bu universitenin adı 20. yuzyılda Liverpool'da perakende satı?lar ve futbol loto ?irketi olan Littlewoods'un sahibi ve idarecisi olan John Moores anısınadır. Bu universitenin ?ehrin icine yayılmı? binaları bulunmaktaydı ama halen bunların sayısını azaltmak ve bazı mevcut kampusleri geni?letmek u?ra?ı ile yatırımlar yapılmaktadır. Eldeki istatistiklere gore (2007/2008) 4.000 kadar diploma-ustu calı?ma yapan 24.370 o?rencisi bulunmaktadır.

• Liverpool Hope Universitesi : 2005'te ozerk universite statusunu kazanmı?tır. Daha once de?i?ik, ozellikle karı?ık dinsel ekumenik tabanlı, (1845, 1856 ve 1960'lı yıllarda kurulan) yuksek o?retmen okullarından olu?maktaydı. Bu universitenin de ?ehrin uc de?i?ik yerinde kampusleri bulunmakta ve bunları konsolide etmek icin yatırımlar yapılmaktadır. Eldeki istatistiklere gore (2007/2008) 1,675'i diploma-ustu calı?ma yapan 7.885 o?rencisi bulunmaktadır.

Spor [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Futbol [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehrinde iki tane Premier League 'de oynayan futbol kulubu, Everton ve Liverpool bulunmaktadır. Liverpool 1888'de ?ngiltere'de English Football League kurulmasından itibaren her sezon bu ligin en yuksek basama?ında futbol oynanan tek ?ngiltere ulkesi ?ehridir. Liverpool'da bulunan her iki takımın da buyuk seyirci kapasiteli stadları bulunmaktadır.

Liverpool'daki iki profesyonel futbol kulubunden daha once kurulanı Everton FC'dir. Bu kulup 1878'de kurulmu?; once Anfield Stadyumu'nda oynamı? ama bu yeni Liverpool FC tarafından alınınca 1892'de Goodison Park Stadına gecmi? ve o zamandan beridir bu stadda oynamaktadır. Everton 9 kere ?ngiltere ligi ?ampiyonu olmu?; 5 kere ?ngiltere FA Kupası'nı kazanmı?; 1 kere de Avrupa Kupa Galipleri Kupası'nı kazanmı?tır. ^[61]

Liverpool'da bulunan di?er profesyonel futbol kulubu Liverpool olup bu takım ?ngiltere futbol tarihinde en ba?arılı kulup olarak gorulmektedir. Bu takım 18 defa Premier League birincili?i; 9 defa EFL Cup ,7 kere FA Cup ,5 kere UEFA ?ampiyonlar Ligi ?ampiyonlu?unu ve 3 kez UEFA Super Kupasını kazanmı?tır. Bu kulup 1892'de, o zamana Anfield'de oynayan Everton FC ile stadın sahibi arasında cıkan anla?mazlık uzerine Everton FC kulubunun yeni bir stadyum bulması nedeniyle, Anfield sahasının sahibinin giri?imcili?i ile Liverpool FC olarak kurulmu?tur. Bu kulup 1962'den beri devamlı olarak ?ngiltere'nin en yuksek futbol liginde oynamı?tır. Bu donemde kulubun menajerli?ini yapanlar Bill Shankly , Bob Pai?ley , Joe Fagan , Kenny Dalglish , Gerard Houllier , Rafael Benitez ve Roy Hodgsondur .

Liverpool 1892'den itibaren ic maclarını Anfield Stadında oynamaktadır. Anfield Stadı 1970'li yıllardan beri yenile?tirilip geli?tirilmi?tir. Daha once Liverpool taraftarlarının ayakta mac seyirleri ve ce?itli ?amataları ile un yapmı? "Spion Kop" kısmı 1994/1995'te sırf oturarak mac seyir edecek ?ekilde yenilenmi?tir. Ana tribun 1992'de yapılmı?tır. ?imdiki haliyle Anfield Stadı 45.000 kapasiteli olup UEFA 4-yıldızlı stadyum olarak kabul edilmi?tir. Liverpool FC'nin milyonlarca dolar yatırım yaptı?ı "The Academy" adlı bir genc sporcuları yeti?tirme kurumu bulunmaktadır.

Fakat Liverpool FC kulubunun tarihinde iki buyuk futbol trajedisi bulunmaktadır. Heysel Faciası ismi ile bilinen de 1985'te Liverpool FC- Juventus macı Bruksel , Belcika 'da Heysel Stadı'nda oynanmakta iken seyirciler arasında cıkan catı?malar sonunda bir panik ba?lamı? ve (co?u Juventus taraftarı) 39 seyirci olmu?tur. 1989'da ise ?ngiltere FA Cup yarı-finali icin Liverpool FC-Nottingham Forest macının Hillsborough Stadı'nda oynanması sırasında Liverpool'lu seyircilerin ayakta mac seyrettikleri stadyum kısmında cıkan bir panik sonucu 94 seyirci olmu?tur. Bu trajedinin bir sonucu olarak 1990'lı yılların ortasından sonra butun Britanya stadyumlarının sadece oturan seyirciye acık olması kabul edilmi? ve eski unlu ayakta mac seyir kısımları (bu arada Liverpool FC'nin "Spion Kop" adlı kısmı) kapatılmı?tır.

21. yuzyılın ba?ından beri her iki Liverpool futbol takımı da yeni stadyumlara gecme planları yapmaktadırlar. Everton takımı Liverpool doklarında, King's Dok'ta, bir stadyum kurma planları yapmı? ama mali problemler dolayısıyla bu planı bırakmı?tır ve ?imdi kuzey'de bir varo?-kasaba olan "Kırby"de bir stadyum yapma planları bulunmaktadır. Liverpool FC takımı ise ?imdiki stadı yakınlarında bulunan "Stanley Parkı"'nda bir yeni stad yaptırma planları yapmı?tır.

Boks [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'da boks sporu gayet populerdir. ?ehirde bu sporun tarihi cekicili?i bulunmaktadır. ?ehirde 22 tane amator boks kulubu bulunmaktadır. Bunlar gayet ba?arılı boksorler yeti?tirmi?ler ve hala da yeti?tirmektedirler. Buyuk Britanya'da amator boks sporunu geli?tirmek ve idare etmek icin kurulan "GB Boxing" kurumunun boks takımı icinde en buyuk sayıda boksorle temsil edilen Britanya ?ehri Liverpool'dur. Liverpool ?ehri amator takımları en son 2012 Yaz Olimpiyatları 'na katılan milli boks takımına da cok sayıda boksor katkısı yapmı? ve Buyuk Britanya takımında Olimpiyat madalyası kazanan boksorler arasında bulunmu?lardır. ?ehirde eskiden boks maclarının yapıldı?ı kapalı spor salonu ?ngiltere'de cok tanınmı? "Liverpool Stadyum" idi; fakat yeni yatırımlarla in?a edilen modern ve cok daha kullanı?lı "Liverpool Olympia" ve "Liverpool Echo" kapalı spor salonları Liverpool'da boks maclarının yapıldı?ı salonlar olmaktadır.

At yarı?ları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehri'nin kuzeyinde bulunan "Aintree At Yarı? Hipadromu" yılda bir defa, Nisan ayı ba?larında tum Buyuk Britanya'da hatta dunyada at yarı?ı sevenler tarafından cok iyi tanınan gunumuzde sponsor adıyla "Crabbie's Grand National" adlı ama genel olarak "Grand National" olarak bilinen bir manialı at yarı?ına sahne olmaktadır. Bu at yarı?ı yarı?cı atlar ve jokeyler icin cok u?ra? gerektiren 6.4 km uzunlukta ve bitkilerden yapılmı? 30 yuksek maniayı atlama gerektiren pistte yapılıp ulkenin her tarafında at sahipleri ve jokeylerinin ilgisini cekmektedir. Bu yarı?lar yıllar sonra bile at yarı?ı sevenlerince hatırlanmaktadır. Hatıralarda kalan eski yarı?lar arasında 1967'de 100/1 kazanma ?ansı verilen Foinavon adlı atın yarı? kazanması; 1970'li yıllarda "Red Rum" adlı atın ve "Ginger McCain" adlı jokeyin birincilikleri; 2009 yarı?ında 100/1 kazanma ?ansı verilen "Mon Mome" adlı atın yarı? kazanması bulunmaktadır.

Di?er sporlar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Medya [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehrinin bulundu?u bolgede yayım yapan ba?ımsız televizyon ?irketi "Granada" ?irketidir. 1980 ve 1990'lı yıllarda Granada ?irketi "Albert Dokları" binalarında bulunan bir studyoyu haber merkezi olarak kullanmaktayken 2006 bu ?irket "Royal Liver Binası"nda yeni bir haber merkezi studyosu acmı?tır. BBC ise 2006'da yerel haberler icin Hannover Street'te bir haber merkezi studyosu kurmu?tur.

Liverpool ?ngiltere'de me?hur bir surekli dizi olan "Hollyoaks"'u ve ?imdi bitmi? olan "Brookside" ve "Grange Hill" dizilerini ureten eskiden "Mersey Television" adını ta?ıyan yeni adı "Lime Picture" olan bir televizyon produksiyon ?irketinin merkezidir. Bu 1995'te ba?layan surekli dizi eskiden Chester 'de filme alınmaktayken sonradan Liverpool ?ehrinin "Childwall" mahallesinde bir grup ev etrafında filme cekilmektedir.

Liverpool'da "Liverpool Daily Post" adlı bir sabahları yayınlanan ve "Liverpool Echo" adlı ak?am ustu yayınlanan iki gunluk gazete "Trinity Mirror" yayım grubu tarafından bastırılıp da?ıtılmaktadır. Daily Post Liverpool dı?ında Kuzey Galler Ulkesi haberlerini de vermekte ve o bolgede de da?ıtılmaktadır. Birle?ik Krallık'ın ilk online haftalık gazetesi "Southport Mersey Reporter" olmu?tur ve ?imdi birkac di?er haber web siteleri gunluk Liverpool haberlerini vermektedir.

Liverpool'dan yayın yapan yerel rado istasyonları "BBC Radio Mer?eyside", "Juice FM", "Radio City 96.7", "City Talk 105.9" ve "Magic 1548". Son uc radyo istasyonu Liverpool ?ehrinin bir alameti olan "St. John Kulesi'nden yayın yapmaktadırlar. "Indymedia" ba?ımsız medya organizasyonu Liverpool'u da kapsamı icinde bulundurmaktadır. "Nerve" dergisi ?ehirdeki kulturel etkinlikler hakkında makaleler ve kritik ?ahsi goru?ler yayınlamaktadır.

Liverpool ?ngiltere'de cevrilen bazı filmlerde mizansen olmu?tur. Bu ?ekilde bazı filmler Londra, Paris, New York, Moskova, Dublin, Venedik ve Berlin ?ehirlerinde gecmekle beraber Liverpool'da cekilmi?lerdir. ^[62]

Dı? ulkelerle ozel ili?kiler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Karde? ?ehirler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehrinin ?u resmi karde? ?ehirleri vardır: ^[63]

Uluslararası dostluk ba?lantıları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool ?ehrinin (resmi formel anla?malara ba?lı olmadan) ?u ?ehirlerle "Uluslararası dostluk ba?lantıları" vardır: ^[63]

Konsolosluklar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Liverpool'da ?u ulkelerin konsoloslukları bulunmaktadır:

Resimler [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Ayrıca bakınız [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Kuzey Batı ?ngiltere
• Merseyside

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Wikimedia Commons'ta Liverpool ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Resmi turizm sitesi 29 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . (?ngilizce)
• Curlie 'de Liverpool ( DMOZ tabanlı) (?ngilizce)

• Vikigezgin'de Liverpool ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

  (?ngilizce)