Kart yarı?ı veya karting , motor sporlarının de?i?ik bir turudur. Kart veya go-kart adı verilen dort tekerlekli, kucuk araclarla yapılır. Genellikle kucultulmu? kart pistlerinde yapılan bu yarı? turu, motor sporlarında daha ust seviyelere geci? icin bir vasıta olarak gorulur.

Kart aracları hız bakımından buyuk farklılık gosterebilirler. Superkart olarak da bilinen bazı araclar, 260 kilometre/saat (160 mph)'i a?an hıza ula?abilmektedir. ^[1] Buna kar?ın genelde e?lence parklarında bulunan ve halkın kullanımına sunulan go-kart aracları ise maksimum 25 kilometre/saat (16 mph) hıza ula?abilmektedir.

Tarihce [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Amerikalı Art Ingels , karting'in babası olarak kabul edilmektedir. Usta bir yarı?cı ve yarı? arabası muhendisi olan Ingels, ilk kart aracını 1956 yılında Guney Kaliforniya 'da yarattı. ^[2] Birdenbire unu yayılmaya ba?layan karting, hemen ba?ka ulkelere de sıcramaya ba?ladı. ^[3] Karting, bugun de ozellikle Avrupa 'da yo?un ilgi gormektedir.

?lk kart aracı ureten firma, Amerikalı Go Kart Manufacturing Corporation idi (1958). 1959'da, McCulloch firması, kart aracları icin motor ureten ilk firma oldu. Uretilen ilk motor, McCulloch MC-10 ismini ta?ıyordu. ^[4] Bu motor, iki zamanlı bir elektrikli testere motorundan uyarlanmı?tı. ^[5] Daha sonra, 1960'lı yıllarda, motosiklet motorları da kart araclarına uyarlanmaya ba?landı. Ozellikle de, bu i? icin firmalar kurulmadan once bu yontem tercih ediliyordu. Daha sonradan da ba?ta ?talya ( IAME ) olmak uzere pek cok ulkede karting icin motor ureten firmalar kurulmaya ba?landı.

Parcaları [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?asi [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

?asi , demir borulardan olu?ur. ^{[6] [7]} ?asinin virajlarda da?ılmaması icin yeterince dayanıklı olması ve bir suspansiyon gorevi gormesi icin yeterince esnek olması gerekir. Bu nedenle ?asilerde ayrıca bir suspansiyon bulunmamaktadır. Kart ?asileri, ABD 'de acık , kafesli , duz ve ofset ?eklinde bir sınıflandırmaya tabi tutulmaktadır. CIK ve FIA ise ?asileri acık ve duz olarak sınıflandırmaktadır.

• Acık kartlarda takla kafesi bulunmaz.
• Kafesli kartlarda surucuyu cevreleyen bir takla kafesi vardır. Bunlar genelde arazi pistlerinde kullanılır.
• Duz ?asili kartlarda surucu aracın ortasına oturur. Bu ?asiler, sprint yarı?ları icin kullanılmaktadır.
• Ofset ?asili kartlarda ise surucu aracın sol tarafına oturur. Bu ?asiler ise sadece sola donulen speedway yarı?larında kullanılır.

?asinin dayanıklılı?ı, de?i?ik durumlara gore de?i?en bir yol tutu?unu belirler. Genellikle; kuru zeminler icin daha dayanıklı ve katı, ıslak veya zayıf tutunma ozelli?ine sahip zeminler icin ise daha esnek ?asiler tercih edilir. En iyi ?asi, dayanıklılık borularının yarı?taki duruma gore one, arkaya veya kenarlara eklenip cıkarılabilmesine uygun olmalıdır.

Frenleme ise arka dingile yerle?tirilen bir disk fren ile gercekle?ir. On disk frenleri bircok vitesli kart klasmanlarında tercih edilmekte ve popularitesi gittikce artmaktadır. Buna kar?ın, di?er klasmanlarda bu tercih edilmemektedir. Vitesli kartlarda cift ana silindir bulunur. Birisi on, birisi arka taraf icindir ve on/arka capraz de?i?im icin ayarlanabilir durumdadır.

Profesyonel yarı? kartları, surucu haric genelde 75?80 kg a?ırlıktadır. Avanti, Tony Kart, Trulli , Birel, CRG, Gillard, Intrepid, Kosmic, Zanardi ve FA Kart , Avrupa'daki ba?arılı ?asi ureticileri arasındayken; Emmick, Coyote, Bandit, Shadow, MGM, PRC ve Margay gibi firmalar ise Amerika'nın onde gelen firmaları arasındadır.

Motor [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

E?lence parklarında kullanılan kartların motorlarında dort zamanlı motorlar ve elektrikli motorlar kullanılır. Buna kar?ın yarı? kartlarında ise ya iki ya da dort zamanlı kucuk motorlar kullanılmaktadır.

• Dort zamanlı motorlar standart hava so?utmalı endustriyel motorlar olabilmektedir. Bazen bu motorlara ufak modifikasyonlar yapılabilir ve guclerinde 5 ila 20 beygir arası bir artı? olabilir. Briggs & Stratton, Tecumseh, Kohler, Robin ve Honda gibi firmalar, motor uretiminde onde gelen firmalardandır. Bu firmalar hem yarı? hem de e?lence organizasyonları icin yeterlidir. Bunların dı?ında, Yamaha , TKM, Swissauto veya Aixro ( Wankel motoru kullanır) gibi, 15 ila 48 beygire kadar daha guclu motorlar ureten firmalar da vardır. Bu araclar 11,000 devire kadar ula?abilmektedir ve karting icin ozel olarak uretilirler. Kullanım alanları ise, iki zamanlı motorlar gibi bazı ulusal ?ampiyona klasmanlarıdır.
• ?ki zamanlı motorlu kartlar ozel ureticiler tarafından uretilir ve geli?tirilir. WTP, Comer, IAME (Parilla, Komet), TM, Vortex, Titan, REFO, TKM, PRD, Yamaha ve Rotax bu firmalar arasında yer almaktadırlar. Bunlar tek silindirliler icin 8 ila 60 cc arası (Vortex tarafından uretilen MiniROK gibi), cift silindirliler icin ise 8 ila 250 cc arası geli?tirme yapabilmektedirler. ^[1] Bugun ise en populer kategorilerde TaG 125 cc motorları kullanılmaktadır. Bu son 125 cc'lik KF1 motorları elektronik olarak 16,000 devirle sınırlandırılmı?tır. ^[8] Bugun birco?u su so?utmalı olsa da, oncelerde hava so?utmalı motorlar bu spor dalını domine etmi?ti.

?anzıman [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Kart araclarında diferansiyel bulunmaz. ^[7] Diferansiyel eksikli?i, arka lastiklerden birinin donu? esnasında kayması sonucunu do?urmaktadır. Bu yuzden, ?asi, donu?lerde arka lasti?i hafifce kaldıracak ?ekilde tasarlanır. Boylece lastik yere tutunmayı biraz yitirir ve zemin uzerine ya kayar ya da zeminle ba?lantısını tamamen kaybeder.

Motorun gucu arka dingile bir zincir tarafından ula?tırılır. Motor ve dingil di?lileri sokulebilmektedir. Motordan maksimum gucu alabilmek icin, motorun ve dingilin orantısının pist ?artlarına uyumlu hale getirilmesi gereklidir.

?lk zamanlarda, kartlar do?rudan tahrikliydi ve aracın iterek calı?tırılması gerekiyordu. Fakat bunun zahmetli olması amator seviyeler icin merkazkac debriyajın uygulanması sonucunu do?urdu. Kuru merkezkac debriyajları bugun pek cok kategoride (mesela Rotax Max) kullanılmakta bugun buyuk uluslararası klasmanlar icin kural haline gelmi?tir. Bu klasmanlarda 125 cc debriyajlı motorlar kullanılmaktadır.

Lastik [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Lastikler , normal araclarda bulunanlara gore daha kucuktur. Jantlar magnezyum ala?ım, aluminyum veya karı?ık malzemelerden yapılır. Lastikler donu? baskısını 2 g (20 m/s) kuvvetine kadar kaldırabilir. Lastiklerin bu kuvveti; ?asi, motor ve arac ayarlarına gore de?i?ebilir. Bridgestone , Dunlop ve Maxxis gibi bazı lastik ureticileri, kartlar icin lastik uretmektedir. Bunun yanı sıra, bu sektore ozel olarak uretim yapan MG, MOJO ve Vega gibi ureticiler de bulunmaktadır.

Di?er motor sporlarında da oldu?u gibi, Karting'de de de?i?ik zemin ko?ullarına gore de?i?ik lastik tipleri bulunmaktadır.

• Duz lastikler kuru zemin icindir. Duz kart lastiklerinin hamurları, cok yumu?aktan cok serte kadar de?i?iklik gostermektedir. Yumu?ak lastikler daha cok tutunma sa?larken sert lastikler ise daha az tutunma sa?lar, fakat daha uzun omurludur. Uluslararası seviyedeki yarı?larda, pilotlar lastiklerini secme konusunda ozgurdurler. ^[9] Ayrıca bu yarı?ların suresi genellikle 10 ila 20 dakika arası oldu?u icin, motor sporlarında gorulebilecek en yumu?ak lastikler Karting'de gorulebilmektedir.
• Ya?mur lastikleri, ıslak zemin icin kullanılır. Bu lastikler oluklu olup yumu?ak bile?enlerden yapılır ve duz lastiklere gore daha dardır. Bazı yarı? kategorilerinde ya?mur lasti?ine izin verilmemektedir.
• Ozel olarak, buzlu zeminler icin civili veya yuksek tutu? gerektiren toprak zeminli pistler icin kesikli lastikler kullanılır. Duz ve kesikli lastiklerin kesikleri, suru?u en uygun hale getirmek icin bir torna vasıtasıyla ayarlanır.

Veri toplama [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Di?er motor sporlarında oldu?u gibi, kart yarı?ları icin de birtakım veri toplama sistemleri geli?tirilmi?tir. Bu sistemler, suruculere direksiyon uzerine sabitlenmi? bir ekran uzerinden; motor devri, tur zamanları (sektor zamanları da dahil), atılan tur sayısı, en hızlı tur, so?utma sisteminin sıcaklı?ı, egzoz gazının sıcaklı?ı ve bazen de ?anzımanlı kartlar icin hız veya vites bilgilerini gorme imkanı verir.

Bu sistemlerden bazıları sensorler aracılı?ıyla tur bilgilerini kaydedebilmektedir. Bu sistemler o sıradaki seansın takip edilmesini ve/ve ya veri analiz yazılımı yuklenmi? bir bilgisayara verilerin depolanmasını sa?layabilmektedir. Daha komplike sistemler ise yatay ve dikey ivme ( g kuvveti ), gaz konumu, direksiyon konumu ve fren basıncı gibi ekstra bilgileri gosterebilmektedir.

Yarı?lar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Karting, dort tekerlekli motorsporları arasında genellikle en ekonomik olan tur olarak kabul edilir. Bo? zaman aktivitesi olarak neredeyse herkes tarafından yapılabilece?i gibi, ba?lı ba?ına bir spor turu olarak da yapılabilir. Karting yarı?ları bizzat FIA tarafından, CIK adı altında yapılır. Lisanslı bir yarı?cı olmak icin, sekiz ya?ını doldurmu? olmak yeterlidir.

Amerika'da FIA gibi buyuk caplı bir karting organizatoru bulunmamaktadır. Bunun yerine; IKF ( International Kart Federation ), WKA ( World Karting Association ) ve KART ( Karters of America Racing Triad ) gibi birok organizator bulunmaktadır.

Birle?ik Krallık 'ta ise MSA (Motor Sports Association) tarafından bircok organizasyon duzenlenmektedir. NatSKA ( National Schools Karting Association ) gibi bazı kurulu?lar ise MSA'dan ba?ımsız olarak ulke boyunca ce?itli yarı? organizasyonları yapmaktadır. EPEC ( European Prokart Endurance Championship ) ^[10] ve BRKC ( British Rental Kart Championship ) ^[11] gibi kurulu?lar ise MSA yetki alanı dı?ında dort zamanlı "kiralık kart" yarı?ları duzenlemektedirler. Ulkenin ilk ulusal karting ligi olarak bilinen Elit Karting Ligi ( Elite Karting League ) de gene MSA yetki alanı dı?ında yer almaktadır. ^[12]

Avustralya 'da ise kart yarı?ları Australian Karting Association tarafından FIA ve Avustralya Motor Sporları Konfederasyonu (CAMS) adına yonetilir. Her sene yarı? organizasyonlarının ve suruculerin uyması gereken kuralların anlatıldı?ı bir kılavuz yayınlanır.

Yarı? kategorileri 7 veya 8 ya?ında ba?lar. Amerika'da ise "Kid Karts" adlı bir kategoride 5 ya?ından itibaren yarı?abilmek mumkundur. Kategoriye ba?lı olarak, gruplar genellikle 3 yıllık olarak veya kiloya gore duzenlenir ve 15 veya 16 ya?ında ula?ılabilen kıdemli statusune kadar ce?itli gruplar yer almaktadır.

Yarı? turleri [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Genel olarak yarı? turleri a?a?ıdaki gibidir:

Sprint [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Sprint yarı?ları sola ve sa?a donulen, kucuk sokak pistlerine benzeyen belirli kart pistlerinde yapılır. Pistlerin uzunlu?u 400 ila 1,600 metre arasında de?i?mektedir.

Sprint yarı?ları kısa sureli yarı?lar olup az sayıda turdan olu?ur. Bu yarı?larda sıralama onemlidir. Yarı?manın kazananını belirlemek icin farklı puan hesaplama yontemleri vardır. Yarı?ın toplam suresi genelde 15 dakikayı a?maz. Surat ve rakibi gecmek en onemli hususlardır. Bu genelde uc sıralama seansı icerisinde gercekle?ir, yarı?ta da odul kazanmak icin mucadele verilir.

Karting Dunya ?ampiyonası yarı?ları da dahil olmak uzere, FIA yarı?ları bu formattadır.

Dayanıklılık [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dayanıklılık yarı?ları uzun bir zaman aralı?ı icin yapılır. 30 dakika ile ba?layıp 24 saate kadar surebilmektedir. Bir surucu olabilece?i gibi, birden fazla surucu de yarı?ta yer alabilir. Genellikle; sureklilik, guvenlik ve pit stratejisi hıza nazaran daha buyuk oneme sahiptir.

WKA ve IKF bunyesinde yer alan ve Amerika'da Enduro adı verilen yarı?lar genellikle 30 (Sprint Enduro) veya 45 (Laydown Enduro) dakika surer ve pit yapılmaz. Enduro yarı?ları tam olcekli pistlerde yapılır ve bu pistler de genellikle 1,5 ila 4 mil arası uzunluktadır.

Unlu Le Mans 24 Saat yarı?ları gibi, kart yarı?larında da 24 saatlik bir yarı? serisi vardır. Bu yarı? serisi, Le Mans 'ta unlu Fransız Formula 1 pilotu Alain Prost 'un adını ta?ıyan pistte yapılır. ^[13] Bu yarı? 1986'dan beri yapılmaktadır. Kazananları arasında dort kez Champ Car ?ampiyonu olmu? olan Sebastien Bourdais de bulunmaktadır (1996).

Speedway [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Speedway yarı?ları asfalt veya toprak zeminli oval pistlerde yapılır. Bu pistler genellikle 1/6 ila 1/4 mil arası uzunluktadır. Pistler esasen iki duzluk ve dort virajdan mute?ekkildir. Bazı pistler ise simetriktir ve genellikle duzlukleri bir yumurta veya tri-oval gibi ?ekillendirilir.

Ofset kart ?asileri, sadece sola donu?lu oval ve tri-oval pistlerde yapılan yarı?lar icin hassas kontrollu ve ayarlanabilir olarak geli?tirilir.

Speedway yarı?ları; uzunluk olarak odullu etkinlikler icin 4 turdan, ana etkinlik icin 20 tura kadar de?i?kenlik gosterebilir.

Toprak zeminli speedway yarı?larında iki format vardır: eleme yarı?ları ve sıralama turlu elemeler.

• IKF tarafından duzenlenen yarı?larda 10 turluk iki eleme yarı?ının ardından 20 turluk final yarı?ı ko?ulur. Eleme yarı?larında elde edilen derecelere gore yarı?macıların final yarı?masına hangi sıradan ba?layacakları hesaplanır.
• WKA tarafından duzenlenen yarı?larda ise sıralama turu formatı uygulanır. Bir aktarıcı yerle?tirilen araclar piste 5 veya daha az araclık gruplar halinde gonderilirler. Butun araclar en hızlı turu atmaya calı?ır. 20 turluk asıl yarı? icin sıralama bu derecelere gore belirlenir.

American Kart Racing Association (AKRA) ^[14] ise yarı?lar icin grup aktarıcı sıralama formatını kullanır.

Kaynakca [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

Dı? ba?lantılar [ de?i?tir | kayna?ı de?i?tir ]

• Curlie 'de Karting ( DMOZ tabanlı)

?dari kurullar:

• corporate sports league web site 12 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• CIK-FIA web site 25 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• MSA ? Motor Sports Association 18 A?ustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ? Governing body for motor sports in Great Britain
• IKF ? International Kart Federation 9 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ? Governing body for the sport of kart racing in the US, mainly West Coast
• WKA ? World Karting Association 1 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ? Governing body for karting in the US, mainly East Coast
• AKRA ? American Kart Racing Association ? Governing body for speedway oval karting in the US
• AKA ? Australian Karting Association 4 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ? Governing body for karting in Australia
• ASN Canada 2 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi . ? Governing body for kart racing in Canada
• NatSKA ? National Association of Schools and Youth Group Karting ? UK 13 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi .
• VKA ? Vintage Karting Association ? Association for support of karts from karting's 1956 inception to 1975