Karmatilik
, (
Arapca
:
??????
?ar?mita)
?iili?in
?smailiyye
mezhebinin
Fatımiler
'in imamlı?ını kabul etmeyen ve
"
Yediciler
"
olarak da bilinen koluna ait olan
koktendinci
(gulat)
bir
mezhep
.
[1]
Karmatilik, ?smailliyye mezhebi icerisinde ortaya cıkmı? ve her ne kadar Fatımilerin ortaya cıkı?ından sonra onlara ba?lanmayı reddetmi?se de eski ?sma'ili o?retiye sadık kalmaya devam etmi? bir harekettir.
Hareket, ismini kurucusu oldu?u kabul edilen
Kufeli
Hamdan Karmat'tan almı?tır. Hamdan;
Sabiili?e
mensup olup buyuk ihtimal 877'de Abdullah bin Meymun yahut onun o?lu Ahmed’in
dailerinden
Huseyin el-Ahvazi’nin telkinleriyle
?smailiyye hareketine
katılmı?, onun olumunden veya Sevad bolgesini terkinden sonra ?smailiyye’nin Sevad da'isi olmu?tur.
[2]
Karmatilik; Hamdan'ın da'ilerinden Ebu Sa'id Hasan bin Behram Cennabi'nin,
?sma'ili
o?retilerini
Zerdu?tluk
ve ?ran milliyetcili?iyle harmanlamasıyla onceleri
Ubeydullah Mehdi Billah
’ın imamet du?uncesine kar?ı bir tepki hareketine donu?mu?tur.
[3]
Kısa bir sure sonraysa Ebu Sa'id Cennabi'nin o?lu
Ebu Tahir Suleyman el-Cennabi
’in devlet ba?kanlı?ı doneminde
Mekke
ya?malanıp
Haceru'l-esved
calınmı?,
[4]
[5]
hemen ardından da Ebu’l-Fađl el-?sfahani
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
adlı genc bir mahkum,
mehdi
ilan edilip
[11]
kurdukları
utopya
cumhuriyetin
ba?ına gecirilmi?, yuzyıl boyunca devam edecek olan bir
terorizm
devresinin kıvılcımını ate?leyenlerin hareketi haline gelmi?tir.
[12]
890 yılında
Kufe
'de ?smailili?in El-Sevad
(bugunku Guney Irak)
bolgesi temsilcisi
"Hamdan Karmat"
; daha sonra adı
"Karmatilik"
olacak olan ilk orgutlenmeyi olu?turmu?tur.
[13]
899'da
Ubeydullah
'ın; imametin kendisine ve dedelerine ait bir hak oldu?unu ileri surmesi uzerine, ?sma'ilililer'in co?unlu?u bunu kabul etti?i halde
"Hamdan Karmat"
ve taraftarları reddederek isyan etmi?ler ve bu yeni ?sma'iliyye doktrinine desteklerini kesmi?lerdir.
[3]
Aynı yıl Hamdan Karmat tarafından
Bahreyn
'e gonderilen, aslen
?ran
'ın
Bu?ehr Eyaleti
'ne ba?lı
Ganaveh ?ehristanından
olan
Ebu Sa?id Hasan bin Behram Cennabi
; Bahreyn'in ba?kenti Hajr ile Do?u Arabistan'ın
Lahsa
kentlerini ele gecirdi.
[14]
[15]
Beklenen
mehdiyi
temsil iddiasında olan Ebu Sa'id Cennabi; ?sma'iliyye'deki bolunmeden sonra (899) Bahreyn’de mustakil bir Karmati devleti kurdu. Bu arada Ubeydullah el-Mehdi de 909 yılında ?frikıye
Fatımi halifeli?ini
kurdu. Karmatilerin mehdi beklentisinin ikinci yılında, hicri 301/miladi 913-914'te Ubeydullah el-Mehdi’nin tertip etti?i bir suikast neticesi Ebu Sa'id Cennabi olduruldu.
[3]
Karmatilik,
10. yuzyılın
ba?larına kadar el-Sevad ve
Suriye
'ye yayılmı? ve 903'te
?am
'ı ku?atmı?tır. Ancak 907'de
Abbasiler
tarafından bastırılmı?tır.
Bahreyn
'de "Mu'miniyye" kentini in?a eden Karmatiler; Ebu Sa'id Cennabi'nin o?lu
Ebu Tahir Suleyman el-Cennabi
’nin devlet ba?kanlı?ı doneminde 930 yılının hac mevsiminde
Mekke
'ye saldırmı?lar,
Kabe
baskınında 20.000 hacıyı katlederek cesetlerini zemzem kuyusuna doldurmu?lar ve
Haceru'l-esved
’i de calarak
[4]
[5]
Bahreyn’deki Hecer’e goturduler ve yirmi yıl kadar orada tuttular. Baskının uzerinden bir yıl gectikten sonra 931'de Ebu Tahir Cennabi; Bahreyn'in idaresini
?sfahan
'dan getirtti?i Ebu'l Fađl el-?sfahani'yi
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
adlı genc bir mahkuma devrederek aynı zamanda onu
mehdi
ilan etti
[11]
ve kurdu?u
utopya
cumhuriyetin
ba?ına gecirmekle yuzyıl boyunca devam edecek bir
terorizm
doneminin kıvılcımını da cakmı? oldu.
[12]
Lakin bu genc; eski ?ran
kisralarının
neslinden geldi?ini ve ?ran dinini ıslah etmekle vazifeli oldu?unu soyleyip ustune Araplar aleyhinde goru?ler de ortaya koyunca goreve getirilmesinden seksen gun sonra Ebu Tahir tarafından olduruldu. Bu hadise, Bahreyn Karmatileri arasında buyuk ?a?kınlı?a ve da?ılmaya yol actı; bircok dai, Ebu Tahir’le ba?ını kesti. Onun 944'te olumunden sonra karde?leri,
Abbasiler
’e kar?ı barı?cı bir siyaset izlediler.
[3]
Karmatiler,
11. yuzyıla
kadar ba?ımsızlıklarını korumu?lardır.
Karmatiler hakkında Turkiye'deki ilk anma toplantısı; kendilerini
antikapitalist Muslumanlar
olarak takdim eden bir grup tarafından 10 Ekim 2018 tarihinde ?stanbul'un Fatih ilcesine ba?lı
Balat
semtinde bulunan
?n?a Kulturevi
'nde tertip edilmi?tir.
Faik Bulut
, Recep ?hsan Eliacık ve Emre Ergul'un konu?macı olarak katıldıkları programda Karmatilik ve Karmatiler; '
'?slam'ın ozune donu? prati?i ve ?slam komunculeri''
olarak tarif edilmi?tir.
[16]
?mamların numaralandırılması
(
?sna-a?eriyye
)
ile aynıdır fakat
imamet
;
son peygamber
,
Mehdi
ve
?mam
olarak kabul edilen
Muhammed bin ?sma'il el-Mektum (Yedinci Ali)
ile nihayete erdirilmektedir.
- ^
"Encyclopedia Iranica, CARMATIANS"
. 7 Nisan 2014 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
12 Nisan
2014
.
- ^
Taberi, Tari? (Ebu’l-Fazl), c:10, sh:25
.
- ^
a
b
c
d
Hizmetli, Sabri, TDV ?slam Ansiklopedisi, 2001, ?stanbul, c. 24, sh. 510-514
- ^
a
b
The Qarmatians in Bahrain
(
Bahreyn
’deki Karmatiler)
17 ?ubat 2012 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
., Ismaili Net
- ^
a
b
Mecca's History
9 Mayıs 2015 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(
Encyclopædia Britannica
’dan)
- ^
a
b
Magnus Thorkell,
Imagining the End: Visions of Apocalypse By Abbas Amanat
, Sayfa 123
- ^
a
b
Delia Cortese ve Simonetta Calderini,
Women and the Fatimids in the World of Islam
, Sayfa 26.
- ^
a
b
Paul Ernest Walke,
Early Philosophical Shiism: The Ismaili Neoplatonism of Ab? Ya?q?b Al-Sijist?n?
, Sayfa 161.
- ^
a
b
Yuri Stoyanov,
The Other God: Dualist Religions from Antiquity to the Cathar Heresy
.
- ^
a
b
Gustave Edmund Von Grunebaum,
Classical Islam: A History
, Sayfa 600-1258 ve Sayfa 113.
- ^
a
b
Heinz Halm, 1996,
The Empire of the Mahdi: The Rise of the Fatimids
, Brill, sayfa 257.
- ^
a
b
Al-Jub?r?, I M N,
"History of Islamic Philosophy"
, Authors Online Ltd, sayfa 172, 2004.
- ^
"Encyclopedia Iranica, ?AMD?N QARMA?"
. 7 Nisan 2014 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
12 Nisan
2014
.
- ^
Encyclopedia Islamica
10 Temmuz 2011 tarihinde
Wayback Machine
sitesinde
ar?ivlendi
.
(Farsca)
- ^
AB? SA??D JANN?B?
, Encyclopedia Iranica
[
olu/kırık ba?lantı
]
- ^
"?n?a Kulturevi'nde Oteki ?slam Tarihi Anması ve ?slam Komunculeri Karmatiler Devrimci Sufi Hall?c-ı Mansur (10.10.2018)"
.
web.archive.org
. 1 Mart 2019 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi:
1 Mart
2019
.
- ^
a
b
c
Defteri, Ferhad
(2007).
Cambridge Universitesi
(Ed.).
The Isma'ilis: Their History and Doctrines
(?ngilizce).
Cambridge
:
Cambridge Universitesi Yayınları
. s. 97. 13 Nisan 2016 tarihinde kayna?ından
ar?ivlendi
. Eri?im tarihi: 30 Kasım 2017
.